INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Tomisław Szamotulski  

 
 
1 poł. XIII w. - 14.10.1294-06.04.1295
Biogram został opublikowany w XLVI tomie Polskiego Słownika Biograficznego w latach 2009-2010.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Szamotulski Tomisław (Tomisław z Szamotuł) h. Nałęcz (zm. 1294/5), kasztelan i wojewoda poznański.

Był synem żyjącego w poł. XIII w. kaszt. poznańskiego Tomasza, bratem Jana, Sędziwoja i Dzierżykraja.

Razem z ojcem oraz braćmi Janem i Sędziwojem był S. w l. 1247–9 więziony w Gnieźnie przez ks. wielkopolskiego Przemysła I. W zapiskach rocznikarskich opisujących te wydarzenia był nazywany cześnikiem poznańskim, zapewne jednak nie piastował jeszcze wtedy tego urzędu (ok. r. 1250 cześnikiem był Boguchwał). Jako cześnik S. występował w dokumentach dopiero od 29 VI 1256, z pewnością z nominacji Przemysła I (zm. 1257). Od tego księcia dostał też zezwolenie na założenie targu w Szamotułach. Urząd cześnika sprawował również pod rządami brata Przemysła, ks. Bolesława Pobożnego, występując jako świadek w dokumencie tego księcia wydanym w Poznaniu 30 XI 1257. O znaczeniu rodziny świadczy także pojawienie się przy księciu w dworze myśliwskim w Dłusku w r. 1262 młodego syna S-ego, Wincentego. W osiemnastowiecznej kopii dokumentu książęcego, datowanego błędnie na r. 1277 (z pewnością powstał nie później niż w r. 1271), wystąpił S. z tytułem woj. poznańskiego, niewątpliwie jednak kopista popełnił błąd, pisząc «palatino» zamiast «pincerna». Jako cześnik S. był z księciem 31 X 1271 w Inowrocławiu podczas spotkania z landmistrzem pruskim; znalazł się wówczas pierwszy na liście świeckich dostojników, ręczących że Bolesław wyrówna Krzyżakom szkody wyrządzone w ich dobrach na Kujawach. Wkrótce S. objął prawdopodobnie jakąś wyższą godność (może którąś z kasztelanii), gdyż 2 VII 1272 cześnikiem był jego syn Wincenty. Zmiany te być może miały związek z dopuszczeniem przez Bolesława Pobożnego do współrządów w Wielkopolsce bratanka, młodego Przemysła II, który właśnie t.r. samodzielnie poprowadził swą pierwszą wyprawę wojenną, a w r. 1273 uzyskał własną dzielnicę w Poznaniu. S. mógł już wtedy być szczególnie związany z Przemysłem. Najpewniej to on, wraz z bratem Dzierżykrajem, świadczył (bez żadnego tytułu urzędniczego) przy tym księciu w Poznaniu w r. 1276. Wkrótce otrzymał od Przemysła wysoką godność kaszt. poznańskiego. Kasztelanię objął zapewne w 2. poł. r. 1278 (jego poprzednik Piotrek Prędocic pojawił się ostatni raz na urzędzie 4 VI 1278, a jeszcze t.r. został kaszt. santockim), chociaż po raz pierwszy wystąpił z tym tytułem dopiero 21 i 22 XI 1279. Na początku r. 1280 Piotrek Prędocic został cześnikiem poznańskim, a w Santoku zastąpił go Wincenty, syn S-ego. Zmiany na urzędach mogły się łączyć ze śmiercią Bolesława Pobożnego (13 IV 1279) i objęciem przez Przemysła II władzy w całej Wielkopolsce; miały też chyba charakter swoistej transakcji między zainteresowanymi możnymi. Jako kaszt. poznański S. świadkował w szeregu dokumentów Przemysła II (21 i 22 XI 1279, 2 VII 1280, 23 X 1281, 20 I i 28 VI 1284); częstotliwość tych wystąpień wskazuje jednak, że nie należał do najbliższych towarzyszy księcia. W dokumencie z 23 X 1281 nazwany został kaszt. lędzkim, co zapewne było pomyłką piętnastowiecznego kopisty (w podstawie figurowali najpewniej «Tomisław kaszt. poznański, Bodzęta kaszt. lędzki»). Wszystkie wymienione dokumenty wystawione zostały w Poznaniu. Jesienią 1284 towarzyszył S. ks. Przemysłowi pod Kaliszem, który został wydany ks. wrocławskiemu Henrykowi Probusowi przez zbuntowanego Sędziwoja z Jarocina z rodu Zarembów. W walkach o odzyskanie Kalisza S. musiał położyć spore zasługi, bowiem 13 X t.r. otrzymał tam od księcia obszerny przywilej immunitetowy dla swych dóbr, zarówno posiadanych «od dawna, jak i ostatnio wysłużonych». Nagrodą był też awans na woj. poznańskie, odebrane Beniaminowi Zarembie (zięciowi S-ego), który popadł w niełaskę jako krewny buntownika Sędziwoja. Z tytułem wojewody Beniamin wystąpił po raz ostatni 25 VIII 1286, natomiast S. po raz pierwszy 12 V 1288 (jeśli nie liczyć falsyfikatu z 29 VI 1285). Na uściślenie daty jego awansu pozwala obserwacja zmian na opuszczonej przez niego kaszt. poznańskiej: objął ją ponownie Piotrek Prędocic, który z tytułem pojawił się po raz pierwszy 27 XI 1286, choć jeszcze 14 X t.r. był sędzią poznańskim. Tak więc S. przeszedł z kasztelanii na województwo najpewniej między 14 X a 27 XI. Nie przeczą temu dokumenty z 8 III i 30 V 1287 (lub 21 V 1288), wymieniające wciąż Beniamina jako wojewodę. Pierwszy z nich jest dokumentem ks. Henryka Probusa, wystawionym we Wrocławiu, a Beniamin ma tam tylko tytuł «palatinus» bez jakiejkolwiek specyfikacji terytorialnej; mógł więc wtedy (jak sądzi J. Bieniak) być woj. wrocławskim i politycznym uchodźcą z Wielkopolski. W drugim dokumencie Beniamin wystąpił jako woj. poznański, ale obok nowego (po Piotrku Prędocicu) sędziego poznańskiego Gniewomira, czego (jak się wydaje) nie da się pogodzić; jest to zatem najpewniej falsyfikat.

Również jako woj. poznański S. niezbyt często pojawiał się w książęcych dokumentach, trudno go zatem uznawać za bliskiego współpracownika Przemysła II; ocenę taką potwierdza fakt, że w przeciwieństwie do niektórych możnych wielkopolskich nie otrzymywał on dóbr na Pomorzu. Wystąpił przy księciu w Poznaniu 12 V 1288, a być może także (autentyczność dokumentu jest wątpliwa) 22 IX t.r. Nie było go natomiast podczas pobytu księcia w Krakowie latem 1290, nie pojawił się też w dokumentach wystawianych podczas wielkiego zjazdu w Gnieźnie w październiku t.r., gdzie zapewne przygotowywano plan koronacji Przemysła II. Obecny był natomiast przy księciu 25 XI 1290 we dworze myśliwskim w Dłusku, może na poufnych naradach nad komplikującą się sytuacją polityczną. W r. 1291 poświadczył dokument Przemysła II dla pomorskich klasztorów cystersów w Oliwie i cysterek w Żarnowcu, wystawiony najpewniej na wielkim wiecu w Nakle w sierpniu t.r., gdzie ostatecznie potwierdzono następstwo Przemysła II na Pomorzu. Następnie poświadczył dokumenty wydane w Poznaniu 10 II i 19 IV 1293. W pierwszym z nich tytułowano go jeszcze wojewodą, a w drugim już tylko sędzią i kaszt. gnieźnieńskim. Ustąpił więc z województwa, które objął teraz ponownie jego zięć Beniamin (dotychczasowy sędzia i kaszt. gnieźnieński); do zamiany urzędów znowu doszło w gronie rodzinnym, a operacja ta zdaje się też wskazywać, że S. przygotowywał się do zakończenia kariery. Zapewne wkrótce potem zmarł. W dokumencie z 6 IV 1295 wystąpili już jego następcy na urzędach (sędzia Bogusław i kaszt. gnieźnieński Adam). S. pojawił się wprawdzie (jako sędzia i kasztelan) w dokumentach Przemysła II dla klasztoru benedyktynów w Lubiniu z r. 1294 i 3 II 1296, ale są to falsyfikaty, choć oparte na bliżej nieokreślonej autentycznej podstawie, z której fałszerz przepisał listę świadków. Ponieważ komes Dzierżykraj (brat S-ego) wystąpił tam z tytułem kaszt. ujskiego, a urząd ten mógł objąć dopiero po 14 X 1294 (ostatnie wystąpienie jego poprzednika, Bogusława), autentyk ów musiał też powstać po tej dacie. S. zmarł zatem między 14 X 1294 a 6 IV 1295. Nie mógł więc mieć nic wspólnego z formułowanymi potem pod adresem Nałęczów oskarżeniami o współudział w zamordowaniu króla Przemysła II (8 II 1296).

Dobra S-ego zostały wymienione w przywileju immunitetowym Przemysła II z r. 1284. Obejmowały one Szamotuły z kilkunastoma wsiami (Piotrkowo, Gaj, Biezdrowo, Chojno, Pakawie, Otorowo, Otusz, Pomorzany, Kiszewo, Nojewo, Krężoły), położonymi w północno-zachodniej Wielkopolsce (głównie koło Szamotuł). Przywilej zezwalał na wprowadzanie w nich prawa niemieckiego i najpewniej to S. przeprowadził lokację miasta w Szamotułach (było ono położone nieco na północ od miasta dzisiejszego). Ponieważ przywilej Przemysła wymienił niewątpliwie całość majątku, trudno zaakceptować tezę Edwarda Rymara, że panowie z Szamotuł (i to już przodkowie S-ego) posiadali rozległe dobra na północ od Noteci (do linii Człopa– Piła).

S. był co najmniej dwa razy żonaty. Wskazuje na to spora rozpiętość czasowa w źródłowych wystąpieniach jego synów: najstarszego Wincentego oraz młodszych: Kiełcza, Dobrogosta, Mikołaja i Jana. Wincenty był w źródłach obecny od r. 1262. Sprawował urzędy cześnika poznańskiego (1272–80) oraz kaszt. santockiego (poświadczony w l. 1280–1, ale możliwe, że był nim aż do r. 1286), po czym najpewniej został kaszt. wieleńskim. Z tytułem tym był poświadczony 15 V 1298, kiedy to ks. Władysław Łokietek dał mu na własność Wieleń wraz z m. Wronki. Być może jeszcze w r. 1296, zaraz po śmierci Przemysła II, Wincenty poddał swój gród bez walki Brandenburgii. Jego synem mógł być Tomisław, kanonik poznański (1312–25), oraz kanonik (1322–4), kustosz (1325–9) i archidiakon gnieźnieński (1329–34). Kolejny syn S-ego, Kiełcz (zob.), przez starszą literaturę uznawany błędnie za Pałukę, był miecznikiem gnieźnieńskim (1286), a potem kolejno kaszt. santockim (1294), zbąszyńskim (1295–6) i gnieźnieńskim (1297–9); po przerwie w karierze w okresie rządów czeskich (1300–6) związał się z powracającym z wygnania Władysławem Łokietkiem i został jego tytularnym woj. poznańskim (1306–7). Nie żył już w r. 1310. Możliwe, że jego potomkami byli, używający rzadkiego imienia Kiełcz, Nałęcze z Otorowa (wieś ta należała w r. 1284 do Tomisława). Dobrogost był w r. 1298 stolnikiem Władysława Łokietka; w czasie rządów czeskich wycofał się z działalności publicznej, a po r. 1306 poparł książąt głogowskich (od Henryka głogowskiego dostał za zasługi Gradowice koło Czempinia); później jednak należał do przywódców opozycji przeciw synom Głogowczyka i pobił ich wojska pod Kłeckiem (1310?), co niekiedy błędnie przypisuje się Dobrogostowi z Dzwonowa (zob.). Powracający do władzy w Wielkopolsce Władysław Łokietek mianował go w r. 1314 kaszt. gnieźnieńskim; po tej dacie Dobrogost nie pojawiał się już w źródłach. Mikołaj był w r. 1296 kanonikiem poznańskim i kanclerzem bp. poznańskiego Andrzeja Zaremby; od r. 1301 tytułowano go archidiakonem poznańskim. Zginął podczas zdobywania Poznania przez rycerstwo zbuntowane przeciw Głogowczykom (1313/14). Jan wystąpił jako brat Mikołaja (1300–6), a 6 XI 1314 jako Jan z Pomorzan świadczył w Poznaniu przy Władysławie Łokietku. Nieznana z imienia córka S-ego została żoną Beniamina Zaremby, bowiem kanonik Mikołaj nazywał go swoim szwagrem (gener). Wnukami S-ego po jednym z synów (raczej Dobrogoście lub Janie niż Wincentym lub Kiełczu) byli Wincenty (zm. 1332, zob.) i Tomisław (zm. między 1346 a 1348, zob.).

 

PSB (Kiełcz); Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., VIII (Kiszewo, Otorowo, Szamotuły); Urzędnicy, I/1; Wpol. Słown. Biogr., s. 748; – Bielińska M., Kancelarie i dokumenty wielkopolskie XIII wieku, Wr. 1967; Bieniak, Wielkopolska; Bieniak J., Elita ziemi dobrzyńskiej w późnym średniowieczu i jej majątki, w: tenże, Polskie rycerstwo średniowieczne, Kr. 2002 s. 152–3; tenże, Znaczenie polityczne koronacji Przemysła II, w: Orzeł Biały herb państwa polskiego, W. 1996 s. 43; Gawlas S., Polityka wewnętrzna Przemysła II a mechanizmy społecznych dążeń i konfliktów w Wielkopolsce jego czasów, w: Przemysł II. Odnowienie Królestwa Polskiego, Red. J. Krzyżaniakowa, P. 1997 s. 77–8; Górska-Gołaska K., Dobra Nałęczów w średniowieczu, „Studia i Mater. do Dziej. Wpol. i Pomorza” T. 15: 1984 z. 2 (30) s. 177–218; Jasiński K., Rola polityczna możnowładztwa wielkopolskiego w latach 1284–1314, „Roczniki Hist.” R. 29: 1963 s. 215–50; tenże, Tragedia rogozińska 1296 r. na tle rywalizacji wielkopolsko-brandenburskiej o Pomorze Gdańskie, „Zap. Hist.” T. 26: 1961 z. 4 s. 89–90, 97–8; Jurek T., Dziedzic Królestwa Polskiego. Książę głogowski Henryk (1274–1309), Kr. 2006; tenże, Notes on the Nałęcz Family of Szamotuły, „Quaestiones Medii Aevi Novae” T. 12: 2007 s. 155–65; tenże, Średniowieczne Szamotuły i ich dziedzice, w: Szamotuły. Karty z dziejów miasta, Red. A. Gąsiorowski, Szamotuły 2006 s. 13–21; Karasiewicz W., Działalność polityczna Andrzeja Zaręby w okresie jednoczenia państwa polskiego na przełomie XIII/XIV wieku, P. 1961 s. 86; Krzyżanowski S., Dyplomy i kancelaria Przemysława II, „Pam. AU Wydz. Filol. i Hist.-Filoz.” T. 8: 1890 s. 122–92; Nowacki B., Przemysł II. Odnowiciel korony polskiej (1257–1296), Kr. 2007; Pakulski J., Itinerarium książęco-królewskie Przemysła II, „Studia Źródłozn.” T. 39: 2001 s. 69–94; tenże, Nałęcze wielkopolscy w średniowieczu, W. 1982; tenże, Ród Zarębów w Wielkopolsce w XIII i na początku XIV wieku, „Prace Kom. Hist. Bydgoskiego Tow. Nauk.” R. 16: 1975 s. 113–14; tenże, Siły polityczno-społeczne w Wielkopolsce w pierwszej połowie XIV wieku, Tor. 1979; Rymar E., Przynależność polityczna wielkopolskich ziem zanoteckich między dolną Drawą i dolną Gwdą oraz Wielenia, Czarnkowa i Ujścia w latach 1296–1368, „Roczniki Hist.” T. 50: 1984 s. 39–84; Sikora F., Dokumenty i kancelaria Przemysła oraz Bolesława Pobożnego 1239–1279, Wr. 1969 s. 44–6; Starnawska M., O składzie społecznym kapituły poznańskiej w okresie rozbicia dzielnicowego, „Kwart. Hist.” R. 96: 1989 nr 3–4 s. 42; Swieżawski A., Przemysł król Polski, W. 2006; Śliwiński B., Rola polityczna możnowładztwa na Pomorzu Gdańskim w czasach Mściwoja II, Gd. 1987 s. 187–90; – Długosz, Annales, IX; Kod. Wpol., I, II, IV, XI; toż, S. Nowa, I; Mon. Pol. Hist. (S.N.), VI (Roczniki wpol.), VIII (Kron. wpol.); Schles. Urk.-buch, V.

Tomasz Jurek

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

   
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Władysław I Łokietek

1260-1261 - 1333-03-02
król Polski
 

Bolesław Wstydliwy

1226-06-21 - 1279-12-07
książę krakowski
 

Kunegunda (Kinga)

1234-03-05 - 1292-07-24
święta
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Pełka (Fulko)

brak danych - 1258-04-05
arcybiskup gnieźnieński
 

Czesław

ost. ćwierć XII w. - 1242-07-15
błogosławiony
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.