Pawłowicz Łukiański Adam Hilary h. Przyjaciel odmienny (zm. 1650), rotmistrz i pułkownik wojska litewskiego. Pochodził z rodziny ruskiej, posiadającej dobra Łukiany w woj. trockim. Służbę wojskową rozpoczął prawdopodobnie w l. 1617–18 w czasie wojny ze Szwecją w Inflantach. Służąc pod dowództwem Jana Sicińskiego brał udział w bitwach pod Abelami i Loden, gdzie dostał się do niewoli szwedzkiej. Uwolniony z niej, walczył podobno pod Cecorą w r. 1620. Już w r. n. zaciągnął się ponownie do wojska litewskiego i został chorążym chorągwi kozackiej Piotra Kopaczewskiego. Brał udział w bitwie pod Chocimiem 1621 r., gdzie mianowany został przez hetmana w. lit. Jana Karola Chodkiewicza rotmistrzem chorągwi kozackiej. Po śmierci Chodkiewicza P. przeszedł na służbę Krzysztofa Radziwiłła i aż do końca życia pozostał blisko związany z Radziwiłłami birżańskimi. Wziął udział w wojnie inflanckiej w l. 1625–9 jako rotmistrz chorągwi kozackiej liczącej 150 koni. Dn. 11 XI 1625 wysłany został przez hetmana polnego lit. Krzysztofa Radziwiłła, aby wespół z Janem Sosnowskim i Kińskim blokowali garnizon szwedzki w Birżach. W sierpniu 1626, na rozkaz woj. smoleńskiego Aleksandra Gosiewskiego, na czele oddziału 500 ludzi prowadził rozpoznanie pod Rygą, a następnie pod obozem szwedzkim pod Muszą. W październiku t. r. P. – podobnie jak wielu innych rotmistrzów – wskutek nieotrzymania żołdu zwinął swą chorągiew. Nie wiadomo, kiedy ponownie powrócił do służby, już jednak w grudniu 1627 był w obozie Aleksandra Gosiewskiego pod Kirchohnem, skąd wysłany został na czele dwóch chorągwi do Semigalii w celu zebrania znajdujących się tam sił litewskich i nękania oddziału szwedzkiego G. Horna. W połowie grudnia t. r. wyprawił się podjazdem pod Rygę, gdzie zdobył kilkunastu jeńców. W pogoni za nim poszedł jednak Horn i rozbił jego kilkusetosobowy oddział pod Baldonmojzą. P. zbiegł do Zalmojzy i tu zbierał wojska nowozaciężne.
Gdy wybuchła wojna z Moskwą, P. już w styczniu 1633 przybył na czele swej chorągwi kozackiej, liczącej 150 koni, do obozu Krzysztofa Radziwiłła pod Orszą. W kwietniu t. r. wysłany został przez Radziwiłła na czele silnego podjazdu na lewy brzeg Dniepru, gdzie zniósł do szczętu podjazd rosyjski. Trudno stwierdzić, czy P. brał udział w bitwie pod Smoleńskiem. Możliwe, iż był on dowódcą grupy osłonowej armii litewskiej, rozprawiając się z grasującymi zagonami rosyjskimi; wg relacji Krzysztofa Radziwiłła P. w «wielu miejscach i w wielu okazjach dobrze stawał i posługę dobrą z niemałą nieprzyjaciela szkodą czynił». Po zakończeniu wojny z Moskwą P. brał udział w działaniach wojennych toczących się w r. 1635 w Inflantach. Podobno latem t. r. w czasie oblężenia przez Szwedów Dyneburga P. na czele kilku chorągwi uderzył na nich i zadał im dotkliwe straty. Jako «sługa» Krzysztofa Radziwiłła uczestniczył we wspaniałym pogrzebie tego magnata (1641), niosąc buławę hetmańską. Zapewne następnie przeszedł na służbę Janusza Radziwiłła.
Po wybuchu powstania kozackiego Bohdana Chmielnickiego hetman polny lit. Janusz Radziwiłł wysłał latem 1648 oddziały P-a i Smolskiego w okolice Mozyrza w celu obserwacji wydarzeń i zbierania wiadomości. Prawdopodobnie jesienią t. r. oddziały te zostały odwołane do Brześcia, gdzie Radziwiłł koncentrował armię litewską. W lutym 1649 oddział P-a znajdował się w Turowie, skąd 6 II t. r. wyruszył pod Mozyr na czele ok. tysięcznej grupy, jako straż przednia dywizji Radziwiłła liczącej ok. 4 000 ludzi. Siły P-a zaatakowały oddziały kozackie, które dopiero po ciężkich walkach odparto do Mozyrza. Po nadejściu głównych sił litewskich doszło do zdobycia Mozyrza. W ataku na miasto od strony traktu kijowskiego uczestniczyła i chorągiew kozacka P-a. Okres rozejmu (17 II – 22 V 1649) spędził P. w okolicy Rzeczycy. Po wznowieniu działań wojennych, 26 VII t. r. Janusz Radziwiłł skierował P-a na czele ok. 860 ludzi dla wzmocnienia Rzeczycy. W dzień później P. otrzymał rozkaz połączenia się z silną grupą Samuela Komorowskiego, wysłaną pod Brahiń. Tymczasem 31 VII t. r. doszło do generalnej bitwy między armią litewską a potężną grupą wojsk kozackich Michała Krzyczewskiego pod Łojowem. Na odgłos bitwy P. powrócił pod Łojów i zdecydowanym uderzeniem na siły kozackie rozstrzygnął bitwę. Armia Krzyczewskiego przestała istnieć. W początkach maja 1650 P. wysłany został do Wilna w celu zabiegania o wypłatę żołdu. Tu wdał się w spór z kowalem i odniósł ciężkie obrażenia, w wyniku których zmarł 26 V 1650. Chorągiew po nim objął jego rodzony brat Jan.
P. był jednym z wybitniejszych dowódców litewskich średniego szczebla w 1. poł. XVII w., cieszącym się zaufaniem hetmanów lit. – Krzysztofa i Janusza Radziwiłłów, z którymi był bardzo blisko związany. Żonaty był z Halszką Tyszówną. Brak jest danych o jego potomstwie.
Niesiecki, VII; – Lipiński W., Działania wojenne polsko-rosyjskie pod Smoleńskiem od października 1932 do września 1933 r., „Przegl. Hist.-Wojsk.” R. 5: 1932; Wisner H., Działalność wojskowa Janusza Radziwiłła, 1648–1655, „Roczn. Białostocki” (W.) T. 13: 1976 s. 70–7 passim; tenże, Wojna inflancka 1625–1629, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1970 XVI cz. 1 s. 58, 60, 76, 79, 88, 92; Kotłubaj E., Życie Janusza Radziwiłła, Wil.–Witebsk 1859 s. 273, 367; – Dokumenty ob osvoboditel’noj vojne ukrainskogo naroda 1648–1654, Kiev 1965; Kmita J. A., Process pogrzebu S. Pamięci Jaśnie Oświeconego Xiążęcia… Chrzysztopha Radziwiłła. Woiewody Wileńskiego, Hetmana Wielkiego WXL…, [b. m. r.]; Radziwiłł, Memoriale; [Radziwiłł K.], Księcia Krzysztofa Radziwiłła hetmana polnego Wielkiego Księstwa Litewskiego sprawy wojenne i polityczne 1621–1632, Paryż 1859; Relacja wojny moskiewskiej, którą do KJM ks. Radziwiłł wojewoda wileński, hetman WXL czynił w Warszawie na sejmie w lipcu 1634 r., Wyd. W. Lipiński, „Przegl. Hist.-Wojsk.” R. 7: 1934 s. 118; – AGAD: Arch. Radziwiłłów Dz. II teka 8 nr 1022, Dz. VI nr 36 (Diariusz Janusza Radziwiłła), (niepaginowany), Arch. Tyzenhauzów E-613; B. Czart.: rkp. 144 nr 163, rkp. 1352 (Kojałowicz W. W., Nomenclator); B. PAN w Kr.: rkp. 1017 passim (Dariusz działań wojennych na Litwie od 30 I 1649); Riksarkivet w Sztokholmie: Extranea IX (mikrofilm nr 55 w AGAD – komput wojska inflanckiego 1627/1628).
Andrzej Rachuba