Słowikowski Adam, krypt.: A. S., Adam S. (1805 – ok. 1863), historyk oświaty, zbieracz pieśni ludowych, poeta, pedagog. Ur. w gub. wołyńskiej.
S. uczył się «na koszt skarbowy» w gimnazjum, a potem w liceum w Krzemieńcu, które ukończył w r. 1825 (był uczniem Józefa Korzeniowskiego). Od r. 1822 ogłaszał w „Dzienniku Wileńskim” wiersze (m. in. bajki, Odę cieniom Stanisława Trembeckiego, 1825) oraz większe utwory poetyckie (np. Góral. Powieść słowiańska, 1825, Panna kasztelanka. Zdarzenie z wieku XVIII, 1825), także religijne (Sąd ostateczny. Duma, 1824), przekładał też poezje francuskie i A. Puszkina. Mieszkał w Krzemieńcu, a potem w Żytomierzu, był cenionym nauczycielem domowym. Nie przyjął proponowanego mu lektoratu języka polskiego na uniw. kijowskim. Uprawiał nadal twórczość poetycką – «scenę liryczną wg Pisma Św.» Ezechiel drukowała w r. 1846 „Biblioteka Warszawska”, ale zajął się głównie spisywaniem pieśni ludowych z terenu Wołynia. Ich duży zbiór planował wydać w tekście oryginalnym i z własnym przekładem na język polski. Zdołał ogłosić jednak tylko ich część i to spolszczoną w „Athenaeum” (1842, 1846) oraz w „Przeglądzie Naukowym” (1846). Omówił je ponadto w artykule Pieśni ludu wołyńskiego i charakter tychże w porównaniu z pieśniami innych ludów słowiańskich („Kron. Wiad. Krajowych i Zagran.” 1856 nr 123–4).
Drugim przedmiotem zainteresowań S-ego były dzieje gimnazjum i liceum w Krzemieńcu. Drukował w „Tygodniku Petersburskim”, „Bibliotece Warszawskiej” oraz w „Athenaeum”, a później i w prasie galicyjskiej wspomnienia o wykładowcach i wychowankach tej uczelni oraz inne materiały, a gdy ok. r. 1857 powstał z inicjatywy Feliksa Czackiego projekt zbiorowego opracowania źródłowej monografii Tadeusza Czackiego i szkoły krzemienieckiej, S. został jak gdyby sekretarzem redakcji i głównym jej współpracownikiem. W ciągu kilku lat powstało obszerne dzieło, które jednakże nie doczekało się publikacji. S. opracował Pamiętniki o szkole krzemienieckiej, czyli opis wykładów umiejętności, nauk i sztuk w gimnazjum, potem liceum wołyńskim oraz w osobnych przy nim instytutach od roku 1805 po rok 1831 włącznie (nie druk.). S. pisywał też do „Tygodnika Petersburskiego” (m. in. artykuł Epigrafika. O zbieraniu pomnikowych historycznych napisów, 1843 nr 92, uwzględnił tu także inskrypcje hebrajskie). Dostarczał materiałów Edwardowi Rastawieckiemu do jego „Słownika malarzów polskich…” (W. 1850–7), do wydawnictwa „Ikonotheka. Zbiór notat o sztuce i artystach w Polsce” Józefa Ignacego Kraszewskiego (ogłoszona tylko częściowo drukiem). Zebrał również wiele uzupełnień do dzieła Adama Jochera „Obraz bibliograficzno-historyczny literatury i nauk w Polsce…” (Wil. 1840–57). Zmarł ok. r. 1863.
O stosunkach rodzinnych S-ego brak wiadomości.
W majowym zeszycie z r. 1863 „Biblioteki Warszawskiej” ogłoszono pośmiertnie jego Wspomnienia szkoły krzemienieckiej, w których zawarł «poczet nauk dawanych w Krzemieńcu i profesorów». Marian Plezia przypisał S-emu autorstwo rękopisu Biblioteki Jagiellońskiej o sygn. 5912 zatytułowanego „Liceum Wołyńskie w Krzemieńcu, wykład dawanych w nim nauk przez Antoniego Kamieńskiego…”.
Estreicher w. XIX; Estreicher w. XIX, Wyd. 2 („Athenaeum”); Estreicher K., Zestawienie systematyczne przedmiotów zawartych w 136 tomach Biblioteki Warszawskiej z lat 1841–1874, Kr. 1875; Kołodziejczyk E., Bibliografia ludoznawstwa polskiego, Kr. 1911; Enc. Org., XXIII (F. M. S[obieszczański]); Janowski, Słown. bio-bibliogr. Uniw. Wil.; Słownik pseudonimów pisarzy polskich XV w. – 1970 r., Wr. 1994–6 I, IV; – Danek W., Józef Ignacy Kraszewski, W. 1973; Kamiński J. A., Materiały do monografii i historii rodzin Kamieńskich i Kamińskich…, Lw. 1854–6 II 215–16; Plezia M., Dzieje szkoły krzemienieckiej w rękopisie 5912 Biblioteki Jagiellońskiej, „Biul. B. Jag.” 1962 nr 1 s. 13–15; Rolle M., Ateny wołyńskie. Wyd. 2, Lw. 1923 s. 273, 278, 294–5; – Hertz, Zbiór poetów pol., Ks. 6–7; – „Czas” 1863 nr 47 s. 2; „Gaz. Pol.” 1863 nr 51 s. 1–2, nr 52 s. 7; „Tyg. Pozn.” 1863 nr 6 s. 47–8; – IBL PAN: Kartoteka bibliogr. (A. Bara).
Rościsław Skręt