Gnojeński (Gnoiński) Andrzej h. Rak (Warnia) (ok. 1500–1572), starosta nowokorczyński i żarnowiecki, kalwin. Pochodził z gałęzi średniozamożnego rodu szlacheckiego Gnojeńskich, której główną posiadłość stanowiły Probołowice koło Wiślicy; był synem Przecława, a bratankiem znanych wojskowych: Lenarta, Lemparta i Mikołaja. G. w związku z posiadaniem licznego rodzeństwa odziedziczył chyba jedynie wieś Soboszów (par. Probołowice); dobra dziedziczne powiększył w nieznacznym stopniu, a swe znaczenie zawdzięczał przede wszystkim łasce króla, który obdarzał go, jako swego długoletniego (przynajmniej w l. 1519–40) dworzanina. Już w r. 1519, pełniąc funkcję łożniczego królewskiego, G. objął w posiadanie królewszczyznę Pieczeniegi, 31 I 1539 r. dostał burgrabiostwo krakowskie, między r. 1540 a 1544 pozyskał tenutę Żarnowiec oraz między końcem r. 1542 a 1544 starostwo grodowe w Nowym Mieście Korczynie. Dwie ostatnie królewszczyzny, obejmujące 3 zamożne miasteczka i kilkadziesiąt wsi, zostały G-emu zatwierdzone w dożywotnie posiadanie w l. 1548–9, a wójtostwo żarnowieckie nadano mu na wieczność. Nadania na rzecz G-ego były atakowane przez stronnictwo egzekucyjne.

Na dworze królewskim pozostawał, zdaje się, G. w bliskim kontakcie ze znanym z krytycyzmu religijnego Janem Zambockim, mimo to jednak jeszcze w r. 1551 był zapewne z przekonań katolikiem (czynił darowizny na rzecz kościoła i został zobowiązany do ochrony zakonników wygnanych z Pińczowa). Wkrótce potem nastąpiło przejście G-ego do obozu reformacji, gdyż w końcu 1552 r. odbyło się w Żarnowcu «conciliabulum» protestantów, a na synodach w l. 1559 i 1560 był G. wymieniany jako drugi spośród świeckich uczestników zebrania. W l. sześćdziesiątych, współpracując ze swym bratem stryjecznym, podstarościm nowokorczyńskim, Stanisławem, z mieszczaninem Stanisławem Koliżydkiem oraz z chłopami, starał się uszczuplić dobra i dochody duchowieństwa w okolicach Wiślicy, a w r. 1566 gościł w Żarnowcu znanego ministra kalwińskiego Wawrzyńca Discordię. Z poparciem G-ego należy związać rozwój żywotnych mieszczańskich gmin różnowierczych w Żarnowcu i Wiślicy. Umarł w r. 1572 bezpotomnie, pozostawiając dobra m. i. mężowi swej bratanicy, arianki Jadwigi, kaszt. żarnowskiemu Janowi Sienieńskiemu.

P.S.B., V 173; Boniecki; Niesiecki; Paprocki; – Jaskłowski W., Żarnowiec i jego okolica, „Przew. Nauk. i Liter.” R. 38: 1910 s. 78–80, 856, 858–860, 943; Ljubovič N., Istorija reformacii v Pol’še, W. 1883 s. 138; Węgierski A., Libri quatuor Slavoniae reformatae, Amsterdam 1679 s. 533; Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Olkuskiem, Mariówka 1933 s. 493; tenże, Historyczny opis kościołów… w Pińczowskiem…, Mariówka 1927 s. 128; Wotschke T., Geschichte der Reformation in Polen, Lipsk 1911 s. 110; – Acta Tom., X 276, 310; Bibl. Ordyn. Krasińskich za r. 1869, W. 1869 s. 147; Dzienniki sejmów… 1555 i 1558 r., Kr. 1869 s. 38; Lasciana…, Wyd. H. Dalton, Berlin 1898 s. 398, 481, 512; Matricularum Sum., t. IV cz. 1 nr 422, 8167 cz. 2 nr 10290, 12237 cz. 3 nr 18612, 19521, 21696 cz. 4 s. 191 t. V, cz. 1 nr 321, 488, 3438, 3494, 3592; Mon. Pol. Vat., IV 829; Ojczyste wspominki, Wyd. A. Grabowski, I 8; Polska XVI w. pod względem rozsiedlenia, Wyd. F. Piekosiński, „Herold Pol.” 1906 t. 4 s. 2, 8; Regestra thelonei aquatici Wladislaviensis, Wyd. S. Kutrzeba, Kr. 1915; Źródła dziej., XIV 217; – Arch. Państw. w Kr.: Terr. Crac. XXVIII 391–2, t. XXXI s. X–XI, t. CLXXXIX 44, CXC 124–6, XLII 77–79, 876, Castr. Biec. XVI 269, XVII 147; Arch. Kurii Metrop. w Kr.: Wizytacje z depozytu Kapituły Krak., I 166, 237, XV 84–6, 88, XVI 22 XX 70, Acta Officialia LXXXVIII 860, 868 i i.; Arch. Kapit. Krak.: Acta Actorum VI, k. 172 r.; B. Czart.: rkp. 3074 s. 130–3; B. Jag.: rkp. 6904 k. 32.

Wacław Urban