Starzyński Antoni Alfons (1800–1846), uczestnik powstania listopadowego, emigrant we Francji, wydawca.
Ur. w Galicji, w cyrkule czortkowskim.
Po ukończeniu gimnazjum we Lwowie studiował S. na Uniw. Lwow. Potem wstąpił do oddziałów węgierskich w armii austriackiej, ale za namową matki porzucił służbę i zajął się gospodarowaniem, m.in. w odziedziczonym majątku w pow. kowieńskim na Litwie. W okresie powstania listopadowego przebywał w Warszawie. Od grudnia 1830 do stycznia r.n. był współwydawcą i współredaktorem, wraz z Karolem Królikowskim, czasopisma „Bard Oswobodzonej Polski”, ukazującego się co drugi dzień. Publikowano w nim wiersze patriotyczne m.in. Kazimierza Brodzińskiego, Seweryna Goszczyńskiego, Adama Mickiewicza, Juliana Ursyna Niemcewicza, Juliusza Słowackiego, Stanisława Starzyńskiego, Rajnolda Suchodolskiego i Stefana Witwickiego (wydano 17 numerów). Dn. 22 IV 1831 został mianowany dowódcą tworzącej się Legii Nadwiślańskiej w stopniu kapitana, następnie przeniesiony w sierpniu t.r. do 16. pp liniowej. Dn. 4 X został odznaczony Złotym Krzyżem Virtuti Militari.
Dn. 7 II 1832 przybył S. do Francji i wszedł do zakładu wychodźczego w Awinionie, gdzie został członkiem Rady Polaków i okresowo pełnił funkcję kasjera. Od lipca 1832 do marca r.n. wydawał i redagował w Awinionie miesięcznik „Bard Nadwiślański nad brzegami Duransy i Rodanu”, ukazujący się w nakładzie 500 egzemplarzy zbiór śpiewów narodowych i wierszy patriotycznych (autorstwa m.in. Goszczyńskiego, Starzyńskiego, Suchodolskiego, Witwickiego). W okresie sporów wewnętrznych w zakładzie opublikował swe wystąpienie na posiedzeniu Rady Polaków, atakujące działaczy demokratycznych (Głos Antoniego Alfonsa Starzyńskiego Kapitana Piechoty Wojska Narodowego Polskiego, miany na posiedzeniu rady zakładu Awenjońskiego dnia 13 września 1832 roku, w aktach tejże Rady zamieszczony [Awinion 1832]). Podpisał adres z 16 IX t.r. części oficerów z Awinionu do gen. Józefa Dwernickiego. Był ostatnim prezesem Rady Polaków zakładu w Awinion od 13 V 1833 do jej końcowego posiedzenia 18 V t.r. Po likwidacji zakładu 20 V był przeniesiony do Tulle (dep. Corèzze). Zgłosił się do tworzonej przez gen. Józefa Bema Legii Portugalskiej; 31 VII został zawiadomiony o wciągnięciu go w stopniu kapitana piechoty na przygotowywaną listę oficerów Legii. Dn. 5 VIII udał się do La Rochelle (dep. Charente-Martime), gdzie gromadzili się przyszli legioniści. Po rozwiązaniu Legii 1 IX 1834 wyjechał do Amiens, a następnie osiadł w Paryżu. W r. 1837 prawdopodobnie studiował w tamtejszej Szkole Górniczej. Należał do komitetu budowy pomnika Klaudyny z Działyńskich Potockiej. W r. 1838 przełożył i wydał w Paryżu broszurę Aymona de la Roche „Czaty Powstańca”, dodając do niej napisany przez siebie krótki rys dziejów wojska Rzpltej.
W l. 1841–3 był S. w Paryżu autorem i wydawcą półrocznika „Sławianin”, pisma o charakterze słowianofilskim i mesjanistycznym. Twierdził, że Słowiańszczyzna jest uosobieniem wyższych wartości duchowych; powinna się moralnie zjednoczyć, bowiem z woli Opatrzności ma do odegrania najważniejszą rolę w świecie. S. wyróżniał przy tym dwa światy słowiańskie: moskiewski, odrętwiały i wsteczny, oraz «sławiański» (od sława) broniący swych praw i poszczególnych narodowości, z Polską na czele. Zadaniem emigracji miało być skupienie wszystkich Słowian przy Polsce, jako centralnym ośrodku przyszłego słowiańskiego państwa. S. zamierzał wychowywać polską młodzież w duchu zarówno walki o niepodległość, jak i poczucia jedności ze Słowiańszczyzną. Z początkiem r. 1843 wydawanie „Sławianina” zawieszono z powodów finansowych oraz braku prenumeratorów (było ich jedynie 86).
S. należał w tym okresie do Komisji Funduszów Emigracji Polskiej; po rezygnacji Konstantego Parczewskiego 1 XI 1842 objął w niej obowiązki sekretarza, a od 1 I r.n. także kasjera. Jesienią 1845 spotykał się z Goszczyńskim, próbującym go namówić do związania się z Kołem Sprawy Bożej Andrzeja Towiańskiego. S. zmarł z 1 na 2 II 1846 w Paryżu, pochowany został 4 II na cmentarzu Montmartre.
Estreicher w. XIX, IV; Estreicher w. XIX, Wyd. 2, II 93; Nowy Korbut, VII; Zieliński S., Bibliografia czasopism polskich zagranicą 1830–1934, W. 1935; – Kurdelska J., Katalog emigracyjnych wydawnictw periodycznych 1830–1939 w Bibliotece Kórnickiej, ,,Pam. B. Kórn.” Z. 7: 1959 s. 415, 448; Lewak–Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog; Więckowska, Zbiory batignolskie; – Cmentarz Montmartre; Pezda J., Emigranci polscy na studiach we Francji w latach 1832–1848. Uzupełnienia i sprostowania biograficzne do książki Barbary Konarskiej „Polskie drogi emigracyjne”, „Akta Tow. Hist.-Liter. w Paryżu” T. 1: 1991 s. 169 (bibliogr.); – Bard oswobodzonej Polski, wznowiony, Wyd. E. Ł. Kasprowicz, Lipsk 1893 s. 3; Bielecki R., Zarys rozproszenia Wielkiej Emigracji we Francji 1831–1837, W.–L. 1986; Bitwy i potyczki stoczone przez Wojsko Polskie w roku 1831, Oprac. E. Callier, P. 1887; Gembarzewski B., Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od 1717 r. do r. 1831, W. 1925 s. 89; Kaczkowski J., Konfiskaty na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim po powstaniach roku 1831 i 1863, W. 1918 s. 373; Kalembka S., Prasa demokratyczna Wielkiej Emigracji. Dzieje i główne koncepcje polityczne (1832–1863), Tor. 1977 s. 78, 256; Klarnerówna Z., Słowianofilstwo w literaturze polskiej lat 1800 do 1848, W. 1926; Kołodziejczyk E., Prądy słowianofilskie wśród Emigracji Wielkiej (1830–1863), Kr. 1914 s. 24–8; Konarska B., Polskie drogi emigracyjne. Emigranci polscy na studiach we Francji w latach 1832–1848, W. 1986; Księga pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830 zawierająca spis imienny [...] krzyżem wojskowym „Virtuti Militari” ozdobionych, Lw. 1881; Kuk L., Towarzystwo Słowiańskie w Paryżu w dobie Wiosny Ludów jako ośrodek propagowania spraw polskich i słowiańskich we Francji, w: Wielka Emigracja i sprawa polska a Europa (1832–1864), Tor. 1980 s. 164; Lubliner L., Les confiscations des biens des Polonais sons le régne de l’empereur Nicolas Ier, Bruxelles–Leipzig–Gand 1861 s. 62; Nowak A., Między carem a rewolucją, W. 1994 s. 296; tenże, Polacy, Rosjanie i biesy, Kr. 1998; Prasa polska 1661–1864, W. 1976; Smolikowski P., Historia Zgromadzenia Zmartwychwstania Pańskiego, Kr. 1896 IV 35; Straszewska M., Życie literackie Wielkiej Emigracji we Francji 1831–1840, W. 1970; Zakrzewski J., Czasopiśmiennictwo polskie na emigracji. Wydawnictwa awiniońskie (1832–1833), III. „Bard Nadwiślański nad brzegami Duransy i Rodanu”, ,,Przegl. Hist.” T. 4: 1907 z. 3 s. 339–48; – Goszczyński S., Dziennik Sprawy Bożej, W. 1984; Hertz, Zbiór poetów pol., VII; Makowiecka Z., Brat Adam, W. 1975; – „Demokrata” 1846 nr z 7 II s. 124; „Dzien. Narod.” 1846 nr 253 s. 1016; ,,Kalendarz pielgrzymstwa pol. na r. 1840” (Paryż) 1840 s. 16; – B. Czart.: rkp. 5365.
Janusz Pezda