Lubomirski Antoni Benedykt Konstanty h. Szreniawa (zm. 1761), starosta kazimierski, miecznik kor., poseł na sejmy. Był starszym synem Jerzego Dominika (zob.) i jego drugiej żony, Magdaleny z Tarłów, wojewodzianki lubelskiej (poślubionej przed r. 1710). Nauczycielem L-ego był pijar Ignacy Konarski (brat Stanisława). Od r. 1727 L. posiadał starostwa: barskie, kazimierskie i lipnickie. T. r. został rotmistrzem pancernym po zmarłym ojcu. Było to jego pierwsze stanowisko wojskowe, po którym później uzyskał dalsze: 3 IX 1743 generała-majora wojsk kor., 1 I 1753 generała-lejtnanta, a ok. r. 1755 pułkownika regimentu pieszego buławy pol. kor. Posiadał m. in. dobra Połonne na Wołyniu i Janowiec koło Kazimierza nad Wisłą. Na szerszej widowni pojawił się L. w r. 1733 jako zwolennik i elektor Stanisława Leszczyńskiego. Jako poseł lubelski na konwokację zabierał głos popierając kandydaturę Polaka i złożył swój podpis pod uchwałą wykluczającą cudzoziemca od tronu. Posłował t. r. na sejm elekcyjny. Znajdował się także w Królewcu przy Leszczyńskim w chwili, gdy ten był zmuszony abdykować. Za Augusta III, w okresie rywalizacji «familii» Czartoryskich i «patriotów» Potockich, L. stanął przy hetmanie Józefie Potockim. Stał się jedną z czołowych postaci tego stronnictwa, choć czasem jego postępowanie odbiegało od reprezentowanego przez nie kierunku polityki. Żywego usposobienia, odważny i wymowny, posiadał L. duży wpływ na szlachtę, którą potrafił kierować. Jak pisze Kitowicz, «wielki jąkała w potocznej, a czysty krasomówca bez zająknienia w publicznej mowie», zyskał L. w swojej epoce opinię wybitnego mówcy. Niektóre jego mowy były współcześnie ogłaszane drukiem.
W okresie wytężonej walki, jaką dwór królewski i Czartoryscy toczyli w l. 1738–48 o przeprowadzenie reformy skarbowej i aukcji wojska, L. posłował prawie na wszystkie sejmy. W r. 1738 jako poseł z woj. kijowskiego wystąpił, wraz z innymi, ze skargą na nadużycia wojsk rosyjskich, które wbrew traktatom pozostawały w granicach Rzpltej, i żądał ich wycofania. Na sejm 1740 r. udał się jako poseł z woj. bracławskiego, lecz wybór posłów bracławskich uznano wtedy za nieważny i nie byli oni dopuszczeni do izby. W tym czasie L. brał także udział w pracach Trybunału Skarbowego w Radomiu jako marszałek Trybunału w r. 1743 i komisarz w l. 1744–6. Na sejmie grodzieńskim 1744 r. L., poseł podolski, domagał się wyzyskania sprzyjających okoliczności dla przeprowadzenia aukcji wojska. Proponował, aby, celem przyspieszenia tej sprawy, obecni na sejmie posłowie porozumieli się z senatorami ze swoich województw i zadeklarowali liczbę żołnierzy, jaką dane województwo może wystawić, co weszłoby do konstytucji sejmu. Rodzajami i wysokością podatków zajęłyby się później sejmiki relacyjne. Gdyby który z tych sejmików został zerwany przy obiorze marszałka, powinien odbyć się pod przewodnictwem senatora. Pod koniec obrad sejmowych L. zmienił jednak swe zachowanie. W ostatnim dniu, gdy istniała nadzieja pomyślnego zakończenia sejmu, L. wystąpił z propozycją, aby przed połączeniem izb każdy projekt zgodnie przyjęty przez izbę poselską był zaraz podpisany przez marszałka i deputatów do konstytucji. Była to nowość dotąd nie praktykowana, którą opozycja z Antonim Potockim, woj. bełskim, na czele wykorzystała do zakłócenia obrad. Sejm rozszedł się, niczego nie uchwaliwszy.
W r. 1746 L., poseł ziemi rawskiej, został marszałkiem izby poselskiej. Wybór marszałka z obozu «patriotów» był możliwy dzięki temu, że Francja usiłowała wtedy oderwać dwór polski od związku z Rosją i Austrią, co w stosunkach wewnętrznych spowodowało lawirowanie dworu między Potockimi i Czartoryskimi i doprowadziło do tego, że nie ufali mu ani jedni, ani drudzy. Brakło większości, która forsowałaby jeden wyraźny program. L. nazwał to zgromadzenie «sejmem bezdusznym», gdyż na próżno pracował nad aukcją wojska i innymi reformami, wśród których była sprawa korektury trybunału. Ostatniego dnia obrady przeciągnęły się do późnego wieczoru i rozbiły się o kwestię dokończenia ich przy świecach. Marszałek bezskutecznie prosił o zgodę na podpisanie przygotowanych już projektów uchwał sejmowych. Wysiłki jego zniszczył, jak twierdzi Konopczyński, towarzysz z obozu «patriotycznego», Antoni Potocki.
L., podobnie jak wielu stronników Potockich, skierował w r. 1748 do króla Augusta III list protestujący przeciw przemarszowi wojsk rosyjskich przez terytorium Polski nad Ren. Gdy protesty nie odniosły skutku i wojska rosyjskie przekroczyły granicę Polski, «patrioci» postanowili zawiązać konfederację generalną. W maju 1748 odbyło się tajne spotkanie w polu pod Wolą, m. in. z udziałem L-ego. Ułożono plan konfederacji, lecz ostatecznie Francja odmówiła swego poparcia i projekt upadł. Na sejmie 1748 r. w Warszawie zdecydowaną przewagę mieli Czartoryscy, którzy wspólnie z dworem chcieli przeprowadzić powołanie komisji ekonomicznej dla obmyślenia środków na utrzymanie większej armii. L. brał czynny udział w obradach tego sejmu jako poseł z ziemi czerskiej; był deputatem do układania konstytucji. Choć niedawno uczestniczył w tajnych planach Potockich, teraz popierał zamierzenia «familii». Wygłosił wiele mów, broniąc projektu komisji ekonomicznej, zasady większości głosów, koekwacji podatków oraz naprawy trybunału, czym naraził się swym politycznym przyjaciołom, mimo że sejm rozszedł się bezowocnie.
W latach późniejszych L. nie przejawiał stałości w swej postawie politycznej. Z jednej strony starał się go pozyskać książę Conti, kandydat francuski do tronu polskiego, który przeznaczył mu 5 000 franków rocznej pensji. O względy jego zabiegał także marszałek nadworny kor. Jerzy Mniszech, dążąc do rozbicia stronnictwa «patriotów» i utworzenia własnego. L. wziął udział (razem z 6 Lubomirskimi) w zaaranżowanym w r. 1753 podziale dóbr ordynacji ostrogskiej, w tzw. transakcji kolbuszowskiej, z której otrzymał miasteczka Miropol i Kulczyny oraz 48 wsi o dochodzie ok. 100 tys. złp. Dzięki poparciu Czartoryskich dostał 6 VII 1754 urząd miecznika w. kor. W r. 1755 oddalił się jednak od Czartoryskich, a zdecydowanie zbliżył do Jerzego Mniszcha, korzystając jednocześnie z protekcji Ludwika XV, dzięki której uzyskał Order Orła Białego (1757). L. posiadał także rosyjski Order Św. Andrzeja i saski Św. Henryka. W r. 1759 poseł francuski w Polsce Durand starał się dla L-ego o obietnicę marszałkostwa w. kor. (w wypadku śmierci Franciszka Bielińskiego), natrafił jednakże na sprzeciw H. Brühla.
Gdy w r. 1760 ukazał się I tom dzieła Stanisława Konarskiego „O skutecznym rad sposobie”, L. wysłał do autora list gratulacyjny. W r. 1761 rozesłał szlachcie kilkadziesiąt egzemplarzy dzieła Konarskiego i choć nie ma pewności, czy był faktycznym przeciwnikiem liberum veto, to jednak razem z Kazimierzem Wołłowiczem, marszałkiem słonimskim, propagował na sejmikach myśl Konarskiego. Działo się to przed sejmem nadzwycz., wyznaczonym na 27 IV 1761. L., wybrany posłem z sejmiku bełskiego, był kandydatem do laski marszałkowskiej i miał przewodniczyć w izbie poselskiej większości dworskiej, którą wyżej wzmiankowana agitacja miała wzmocnić, lecz Czartoryscy doprowadzili do rozejścia się sejmu przed obiorem marszałka. Wkrótce potem 25 VII 1761 L. zmarł w Ujazdowie pod Warszawą; pochowany został w Kazimierzu.
L. ożeniony był od r. 1737 z Anną Zofią Ożarowską (zm. 1759), córką Jerzego, oboźnego w. kor. Pozostawił dwoje dzieci: córkę Agnieszkę Magdalenę, 1. v. żonę Józefa Lubomirskiego, podstolego litewskiego, 2. v. Aleksandra Michała Sapiehy, hetmana polnego i kanclerza w. litewskiego, oraz syna Marcina (zob.).
Estreicher; Enc. Wojsk.; W. Enc. Ilustr.; Bartoszewicz J., Znakomici mężowie polscy w XVIII wieku, Pet. 1853 I 204–5 (Ożarowski Jerzy); Janocki, Lexicon, I 98–9; Boniecki; Dworzaczek, Genealogia; Niesiecki; Uruski; Żychliński, V; – Askenazy Sz., Fryderyk II i August III, w: Dwa stulecia XVIII i XIX w., W. 1903 II 209–10, 429–34; Konopczyński W., O jedność w Królestwie, „Przegl. Hist.” T. 21: 1917–8; tenże, Od Sobieskiego do Kościuszki, W.–Kr.–L.–Łódź–P. 1921; tenże, Polska w dobie wojny siedmioletniej, Kr.–W. 1909–11 I–II; tenże, Stanisław Konarski, W. 1926; Michalski J., Studia nad reformą sądownictwa i prawa sądowego w XVIII w., Wr.–W. 1958; Nowak-Dłużewski J., Stanisław Konarski, W. 1951 s. 71; Schmitt H., Dzieje Polski XVIII i XIX w., Kr. [b. r.] I 118, 206, 234–5; Skibiński M., Europa a Polska w dobie wojny o sukcesję austriacką w l. 1740–1745, Kr. 1913 I–II; Szujski J., Dzieje Polski, Lw. 1866 IV 319, 336; Waliszewski K., Potoccy i Czartoryscy, Kr. 1887; – Diariusze sejmowe z wieku XVIII, Wyd. W. Konopczyński, W. 1911–2 I–II; Kitowicz J., Opis obyczajów za panowania Augusta III, Wyd. R. Pollak, Wr. 1951 s. 594–5; tenże, Pamiętniki, Wyd. W. Zawadzki, Lw. 1882 I 11–2; Matuszewicz M., Pamiętniki, Wyd. A. Pawiński, W. 1876 I–III; Ostrowski Daneykowicz J., Swada polska i łacińska,… L. 1745 s. 187–9, 409–14; Pamiętnik Prymasa [W. Łubieńskiego], Wyd. Sz. Askenazy, w: Dwa stulecia XVIII i XIX w., W. 1910 II 66; Teka Podoskiego, IV 367–8, 470, 497, 501,713; Vol. leg., VI 293; – „Kur. Pol.” 1743 nr 335, 336, 338–41, 344–6, 353, 1744 nr 378, 382, 384, 402, 404, 405, 419, 1745 nr 437, 440, 454, 1746 nr 474, 492; 502, 504, 505, 513, 516, 519, 1747 nr 559, 566, 1748 nr 613, 719, 721, 1749 nr 669, 1750 nr 705, 712, 716, 720, 727, 1754 nr 51, 1759 nr 14, 23; „Kur. Warsz.” 1761 nr 18, 30; „Suplement do Wiad. Warsz.” 1761 nr 31, 32; „Wiad. Uprzywilejowane Warsz.” 1761 nr 32; – Materiały dotyczące L-ego i jego działalności (mowy, listy) rozproszone są w zbiorach krajowych i zagranicznych, głównie w: Staatsarchiv Dresden i Archives du Ministère des Affaires Étrangères w Paryżu; Z krajowych ważniejsze są: AGAD: Arch. Radziwiłłowskie, dział V teka 184 nr 8646, Arch. Ordynacji Roskiej, XII/25, B. Czart.: rkp. 584, 594, 597, 2615, B. Jag.: rkp. 6147, B. Narod.: rkp. 6913, B. Ossol.: rkp. 20, 226, 319, 348, 733, 1387, 1411, 11841, 12806.
Hanna Dymnicka