Brzozowski Antoni, w zakonie Stefan (1805–1890), reformat, działacz religijno-społeczny. Ur. 31 V w Zwoleniu, nauki gimnazjalne odbył u benedyktynów w Pułtusku, mając lat 16 wstąpił do reformatów w Krakowie. Po studiach zakonnych filozoficznych i teologicznych został wyświęcony na kapłana przez bpa-sufragana Zglenickiego 1 VI 1828 i zasłynął wnet jako teolog, zwłaszcza po publicznej dyspucie teologiczno-scholastycznej z dominikanami wobec profesorów teologii Uniw. Krak., ostatniej u reformatów. Przez lat 15 był lektorem filozofii i teologii dla nowicjuszów reformackich, piastował nadto godności sekretarza i definitora prowincji zakonnej. Jako gwardian klasztoru w Chełmie stanął po stronie Michała Dąbrowskiego, prowincjała bazyliańskiego, i nie dopuścił zwolenników mszału unickiego, zaprowadzonego przez cara Mikołaja I, do odprawiania mszy podczas odpustu u reformatów. Obaj oporni, zagrożeni zesłaniem na Sybir, uciekli, i gdy Dąbrowski podążył do Rzymu, B. schronił się z początkiem kwietnia 1843 r. u ks. Ficka w Piekarach na G. Śląsku. Wspólnie z Fickiem rozpoczął akcję szerzenia wstrzemięźliwości, wygłaszając porywające kazanie 2 II 1844 w Piekarach. Od lipca t. r. przeniósł się do klasztoru poreformackiego na Górze św. Anny i stamtąd odbywał podróże misyjne po całym G. Śląsku. Do Bractwa Trzeźwości pozyskał co najmniej 300.000 ludzi, głównie swymi płomiennymi kazaniami, a po trosze także 2 broszurami: Gwiazdka dla towarzyszów wstrzemięźliwości, ofiarowana w Śląsku u ś. Anny na Górze Chełmskiej w dzień Nowego Roku 1845 (wierszem) i Katechizm o św. Spowiedzi, najśw. Komunii i o św. Sakramencie Bierzmowania (Koźle 1845). Następnie przeszedł do organizowania III zakonu św. Franciszka i jednał do niego tłumy zwolenników tam, gdzie mu nie przeszkadzali proboszczowie. Popierany przez dziekana z Olesna, ks. Dehnischa, i proboszcza ze Zdziechowic, ks. Muellera, zamyślał odzyskać klasztor na Górze św. Anny dla reformatów polskich i porozumiewał się w tej sprawie z Ślązakiem o. Manswetem Aulichem w Krakowie. Działalność B-go nie była na rękę proboszczowi z Leśnicy, ks. Krebsowi, który 1846 r. napisał na niego bezskuteczne oskarżenie do kurii biskupiej we Wrocławiu. Ponowne doniesienie wystosował 1849 r. kaznodzieja kalwaryjski na Górze Chełmskiej, ks. Jakub Nicko, i podniósł w nim także momenty polityczne, a wreszcie za trzecim atakiem, którego głównym przedmiotem była rzekomo ukrywana przed księżmi i politycznie niedozwolona organizacja III zakonu, kazano B-mu opuścić diecezję wrocławską; 12 XI 1851 r. wyjechał z Góry św. Anny, a w grudniu ze Śląska. Osiadł w Krakowie u reformatów, gdzie był mistrzem nowicjatu do r. 1865; następnie zmuszony do opuszczenia Krakowa przez bpa Gałeckiego, który zabronił mu słuchania spowiedzi w ogóle, a wygłaszania kazań poza kościołem reformackim, przeniósł się do klasztoru w Wieliczce, z kolei był kapelanem i spowiednikiem benedyktynek w Staniątkach w l. 1879–86, a wreszcie ostatnie 4 lata życia spędził w Krakowie, gdzie umarł 10 II 1890, pogrzebany na cmentarzu krakowskim 12 II. Nie przestał utrzymywać stosunków ze Śląskiem, a zwłaszcza z tercjarzami, którzy mu pozostali wierni, ostrzegał ich w listach przed franciszkanami niemieckimi, osiadłymi na Górze św. Anny od r. 1861, opiekował się Ślązakami, przybywającymi do Krakowa. Pracę nad szerzeniem tercjarstwa rozwinął także w Małopolsce, a zwłaszcza na Podhalu. Słynął jako ognisty kaznodzieja, lecz miał stąd czasem przykrości, jak wspomniany już zatarg z bpem Gałeckim lub oburzenie zwolenników ks. Blaszyńskiego po kazaniu na jego pogrzebie, w którym B. uległ podszeptom księży przeciwników zmarłego. Najpiękniejszą kartą w życiu B-go jest jego działalność śląska, zazwyczaj przemilczana lub niedoceniana. B. zżył się z ludem śląskim i, nie wspominając zwykle o polskości, zdziałał bardzo wiele dla jej ożywienia; zasługi jego około szerzenia trzeźwości przenosi się często zbyt pochopnie na ks. Ficka, który był raczej urzędowym kierownikiem tej akcji.
Reisch Chrysogonus P., Geschichte des S. Annaberges in Oberschlesien, Breslau 1910, 295–303; Ogrodziński W., Śląski apostoł wstrzemięźliwości, »Polonia« z 27 IX 1934, nr 3578, s. 15–6; tenże, Związki duchowe Śląska z Krakowem, Katowice 1935, 27–9; Prus K., O walce z pijaństwem na G. Śląsku itd., Bytom 1914, 14–7, 27; krótki nekrolog w »Czasie« i »Nowej Reformie« 12 II 1890, nr 35; rkp Pamiętnik o. Korn. Strzelichowskiego (w klasztorze reform. w Przemyślu; papiery osobiste B-go w archiwum reform. w Krakowie; listy do Powolika i jego rodziny w Bibliotece Diecezjalnej w Katowicach.
Wincenty Ogrodziński