Solari (Solary) Bonawentura (1735 – po 1805), architekt przysięgły Warszawy. Ur. 18 IX w Warszawie, był synem Antoniego (zob.) i Katarzyny z domu Hop.
Podstawowe wykształcenie z zakresu architektury zawdzięczał S. ojcu. Naukę kontynuował w Akad. św. Łukasza w Rzymie; w r. 1754 jako uczeń trzeciej (najniższej) klasy otrzymał drugą nagrodę za cztery rysunki inwentaryzacyjne Panteonu. Do kraju powrócił być może dopiero po śmierci ojca (1763), w każdym razie później twierdził, iż od tego czasu był w Warszawie «zasłużonym architektem», nie są jednak znane żadne jego prace z tego okresu. Po ojcu odziedziczył S. w północnej Warszawie rozległe grunty, dla których w r. 1765 usiłował (wspólnie z architektem Jakubem Fontaną) uzyskać status jurydyki. W r. 1770 należała do niego kamienica przy Krakowskim Przedmieściu nr hipoteczny 452 (obok pałacu Małachowskich). Przed r. 1790 był właścicielem kamienicy przy ul. Freta 16. Od r. 1792 zamieszkiwał wraz z malarzami Józefem Grassim i Kleynem w kamienicy «Pod Okiem Opatrzności» przy ul. Freta 29 (południowo-zachodni narożnik Rynku Starego Miasta). W r. 1775 konstytucja sejmowa przyznała mu polskie szlachectwo.
W r. 1777 brał S. prawdopodobnie udział w odbudowie (po pożarze) okazałej kamienicy «Pod Samsonem» przy ul. Freta 5 należącej do swego teścia. Pierwszym znanym a zarazem najsłynniejszym dziełem S-ego był zbudowany w r. 1779 gmach Teatru Narodowego fundacji króla Stanisława Augusta. Na polecenie dyrektora teatru i królewskiego kamerdynera Franciszka Ryxa (po odrzuceniu wartościowszych architektonicznie, ale kosztowniejszych planów Efraima Schrögera, Szymona Bogumiła Zuga i Dominika Merliniego) S. sporządził nowy projekt teatru i prowadził jego budowę (1 III – 1 IX 1779; budynek istniał do r. 1874). Teatr z małą sceną i widownią na 800 osób nie był dziełem udanym; już w l. 1780–1 architekt musiał uzupełniać go dobudówkami mieszczącymi izbę szynku, mieszkanie maszynisty oraz poczekalnię dla lokajów i malarnię. Współcześni powszechnie krytykowali nie tylko afunkcjonalność gmachu, lecz także jego niekształtną architekturę oraz niedbałe wykonanie, co już w r. 1791 zmusiło następnego dyrektora, Wojciecha Bogusławskiego, do podjęcia generalnego remontu i kolejnej rozbudowy (o pawilony mieszczące sale redutowe). Sprawa teatru ciążyła nad całym życiem S-ego. Krytykowany jeszcze w r. 1803 odpierał prasowe zarzuty obciążając nimi «przełożonych, którzy z woli królewskiej różne nakazywali odmiany». Na początku l. osiemdziesiątych wg projektów S-ego w okolicach teatru powstały następne budowle: dwie bliźniacze kamienice dla aktorów (ul. Świętojerska, nr hipoteczny 1750 a–b), pałacyk Ryxa (ul. Długa, nr hipoteczny 547) oraz wynajmowana aktorom kamienica Latoura (ul. Długa, nr hipoteczny 548). Budowle S-ego utworzyły dość chaotyczną zabudowę wschodniej pierzei Pl. Krasińskich. Po r. 1782 sporządził plany częściowej regulacji obejmującej posesje przy ul. Długiej (nr hipoteczny 545–549) i Świętojerskiej (nr hipoteczny 1769–1772). Przypuszczalnie wzniósł dla Ryxa willę przy ul. Żelaznej (nr hipoteczny 1146, w r. 1790 sporządził jej pomiar). Jako architekt przysięgły uczestniczył w urzędowych taksach i ekspertyzach: kamienicy Ignacego Andrychowicza na rogu Rynku i ul. Piwnej (20 VII 1780), pałacyku «Kłopockie» oraz zabudowań przy ul. Menniczej (nr hipoteczny 603, dn. 20 XI 1791). W r. 1784 nakreślił Mappę jurydyki na gruntach ks. misjonarzów zbudowanej, a w r. 1786 wspólnie z architektem Jakubem Kubickim, wykonał projekty ulicznych latarni. W r. 1790 brał udział w przygotowaniu «Pomiaru Warszawy». Znacznie mniej wiadomo o pracach architektonicznych S-ego. W l. 1788–90 wykonał ekspertyzę, a następnie naprawę wzniesionej wówczas kamienicy dla czeladzi klasztoru sakramentek (przy ul. Starej). Jesienią 1790, na podstawie planów dostarczonych przez bpa poznańskiego Antoniego Okęckiego, sporządził projekt odbudowy fasady katedry w Poznaniu, uszkodzonej przez zawalenie się wieży północnej i w marcu 1791 wyjechał do Poznania, gdzie nadzorował początek prac (prowadzili je do r. 1795 miejscowi budowniczowie: Antoni Hoene i Jan Ertell). W ich wyniku na miejscu wysmukłych barokowych wież projektu Schrögera, wzniesiono znacznie niższe, nakryte obeliskowymi hełmami (zniszczone w r. 1944).
Dn. 8 V 1791 na cześć uchwalenia Konstytucji 3 maja, S. zaprojektował (przy współudziale architekta Karola Bogumiła Schütza) najokazalszą z warszawskich iluminacji czasów Oświecenia i kierował jej wykonaniem. Wspaniałością wyróżniała się fasada ratusza Starego Miasta oświetlona przez 36 tys. lamp, ozdobiona alegoriami Wisły i Obfitości i poprzedzona bramą triumfalną z cyframi marszałków sejmowych. Bramy na ul. Świętojańskiej i Nowomiejskiej zdobiły malowane alegorie Handlu i Policji oraz Żeglugi i Rolnictwa. W tym czasie S. nadal podtrzymywał kontakty z Ryxem. W październiku 1793 nabył w jego imieniu dom pijarów na rogu ul. Miodowej i Długiej (tzw. pałac Humańskiego), gdzie zapewne wykonał adaptacje wnętrz na potrzeby dworzan, którzy mieli tam zamieszkać. Podczas insurekcji kościuszkowskiej S. został członkiem Komisji Porządkowej Warszawskiej i od maja do września 1794 kierował reperacją pałacu Krasińskich. T.r. prowadził również gruntowny remont kościoła Sakramentek w Warszawie (objął on m.in. nowe pokrycie kopuły). Ok. r. 1795 był S. jednym z kandydatów na profesora architektury w planowanej Akademii Sztuk Pięknych (Marcello Bacciarelli wymieniał go na ostatnim, szóstym miejscu). W r. 1796 Kamera Pruska przyznała mu patent architekta. Ostatnie wiadomości o S-m pochodzą z jesieni 1805 i dotyczą wypłat jakie otrzymywał za pracę dla Dominika Radziwiłła, którą był prawdopodobnie remont pałacu przy Krakowskim Przedmieściu (wówczas wynajmowanego zespołom teatralnym).
S. należał do pośledniejszych przedstawicieli architektury klasycystycznej. Otrzymał gruntowną edukację, miał jednak pozbawioną polotu mentalność urzędnika, niewolniczo realizującego polecenia inwestorów. Bez wątpienia niekorzystny wpływ miała na niego długotrwała protekcja Ryxa, którego inwestycje miały przede wszystkim dochodowy charakter.
S. był żonaty (od 8 IX 1777) z Marianną Maraszewską, córką Jakuba, kupca korzennego i prezydenta Starej Warszawy. Miał z nią pięcioro dzieci (które wszystkie przeżył).
Ciampi S., Bibliografia critica, Firenze 1839 II 253; Łoza, Architekci; tenże, Słown. Architektów; Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler, XXI; Niesiecki; Katalog zabytków sztuki w Pol., VII cz. 1 (Miasto Poznań); Konte J., Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Posen, Berlin 1898 I 120; – Berdecka A., Turnau I., Życie codzienne w Warszawie okresu Oświecenia, W. 1969 s. 42, 179–81; Bobrowski Z., Budynki użyteczności publicznej w Polsce wieku Oświecenia, „Stud. i Mater. do Teorii i Hist. Architektury i Urbanistyki” T. 3: 1961 s. 105 in.; Karpowicz M., Polonica w Akademii Św. Łukasza, „Biul. Hist. Sztuki” T. 33: 1971 nr 4 s. 388–90; Kosacka D., Plany Warszawy XVII i XVIII w. w zbiorach polskich, W. 1970 poz. 84, 184, 228, 255; taż, Północna Warszawa w XVIII wieku, W. 1970 s. 94, 97; Król-Kaczorowska B., Budynek Teatru Narodowego (1779–1833), „Pam. Teatr.” T. 7: 1958 z. 1 s. 67–70; taż, Teatr dawnej Polski, W. 1971 s. 76–7; taż, Teatry Warszawy, budynki i sale w l. 1748–1975, W. 1986 s. 33–48; Kwiatkowski M., Architektura mieszkaniowa Warszawy. Od potopu szwedzkiego do powstania listopadowego, W. 1989 s. 229–32, 240, 335; Mączyński R., Ulice Nowego Miasta, W. 1998 s. 111, 119; Nowacki, Dzieje archidiecezji pozn., I; Raszewski Z., Teatr na Placu Krasińskich, W. 1995; Samsonowicz H., Plac Krasińskich – zarys historyczny, w: Historyczne place Warszawy. Urbanistyka. Architektura, Problemy konserwatorskie, W. 1995 s. 70–1; Szwankowski E., Teatr Wojciecha Bogusławskiego w l. 1799–1814, Wr. 1954 s. 53–4, 81–3; Walicka I. M., Kościół i klasztor Sakramentek w Warszawie. Pomnik zwycięstwa pod Wiedniem, W. 1988 s. 41, 71; Zielińska T., Szlacheccy właściciele nieruchomości w miastach XVIII w., W. 1987 s. 135; – Akty Powstania Kościuszki, I–III; Vol. leg., VIII; – „Gaz. Warsz.” 1803, nr 58 z 22 VII, nr 60 z 29 VII;– AGAD: Arch. Ks. J. Poniatowskiego, sygn. 889 (Manualia des Criminal Raths Resteiner in Sachen des Bonawentura Solari contra die Liquidations Masse des Königs Stanislaus Augustus, ss. 13), Arch. Radziwiłłów, Dz. XXI (Słudzy) t. 35 sygn. 153 (trzy listy S-ego z r. 1805), KRSW, sygn. 6382 s. 101, Warszawa Ekonomiczne, sygn. 6 s. 157–158, 160–163, 191, 207–212, sygn. 7 s. 36, sygn. 27 (wymiar posesji r. 1790) s. 128, 147, 209, 223, 234–236, 247, 271, 275, sygn. 20 s. 23–24, Stara Warszawa, sygn. 324 k. 330–337, sygn. 330 k. 384, sygn. 332 k. 643–670, 852n., sygn. 328 k. 70, Zb. Kartograficzne Warszawa–Ekonomiczne, sygn. 29–29, 29–26; Arch. Kapituły Metropolitalnej w P.: ks. 458 k. 15v.–18v., 25v., ks. posiedzeń XXXVI s. 257n.; AP m. st. W.: sygn. K. 12; Arch. Sakramentek w W.: sygn. 220–221; Arch. Ośrodka Dokumentacji Zabytków w W.; Akta Miejskie Warszawy II s. 119, 133–134, Arch. Radziwiłłów, Dz. IV s. 188–190; B. Narod.: rkp. IV/4826 s. 34 (Rozważania i memoriały o Akad. Sztuki); IS PAN: Zb. specjalne, sygn. 763 (Teki W. Kieszkowskiego) t. VII s. 123.
Wojciech Boberski