Sokalski Michał Bronisław, pseud.: Bronek z Oleska, M. B. Krzywda (1858–1929), nauczyciel szkół ludowych, działacz oświatowy, etnograf-amator, pisarz. Ur. 26 IX w Olesku, był synem Jana, kierownika miejscowej szkoły ludowej, oraz Józefy z domu Langner.

S. spędził l. dziecięce we wsi Zarudka nad Seretem. Życie i obyczaje jej mieszkańców oraz działalność oświatową i społeczną ojca (założyciela kasy oszczędności i bractwa trzeźwości) opisał później w poczytnej broszurze: Wieś Zarudka na Podolu jaką była, a jaką dziś jest (Lw. 1888, Wyd. 3, 1903). O jego wykształceniu brak bliższych wiadomości. Od r. 1869 przebywał we Lwowie, gdzie w l. 1872–3 uczęszczał do Gimnazjum im. Franciszka Józefa I. Naukę kontynuował w tamtejszym Seminarium Nauczycielskim Męskim, gdzie w r. 1877 zdał z odznaczeniem egzamin dojrzałości.

Pracę zawodową rozpoczął S. w r. 1878 jako nauczyciel-praktykant w filialnej szkole wiejskiej w Chilczycach (pow. Złoczów), a następnie (1881–5) praktykował w miejskiej szkole ludowej w Złoczowie. Tam zadebiutował jako pisarz, ogłaszając jako nr 1 i 16 serii «Biblioteczka dla Dzieci i Młodzieży ku Rozrywce i Nauce», wydawanej przez Księgarnię O. Zukerkandla, broszury: O Janie Kochanowskim, jego życiu i dziełach (1884) oraz Tomek. Opowiadanie z czasów Władysława Łokietka (1886). W Złoczowie wstąpił do Oddziału lwowskiego Tow. Pedagogicznego (TP); wydał jego nakładem obszerny Rys geograficzno-statystyczny złoczowskiego okręgu szkolnego z dokładnym opisem poszczególnych miejscowości obu powiatów (złoczowski i brodzki) (Złoczów 1885). W r. 1886 władze oświatowe zaleciły Rys… bibliotekom szkolnym. Dochód ze sprzedaży został przeznaczony na budowę bursy TP w Złoczowie. W l. 1886–90 S. był młodszym nauczycielem w męskiej szkole ludowej miejskiej im. S. Konarskiego we Lwowie; uczył w niej także języka polskiego i rachunków na kursach dla młodzieży rzemieślniczej, w l. 1890–3 pracował jako nauczyciel rzeczywisty w tamtejszej szkole ludowej im. A. Mickiewicza. Równocześnie (1890–3) był inspektorem szkolnym w Sokalu.

Dn. 1 IX 1893 S. został zastępcą starszego nauczyciela (od r. 1896 był starszym nauczycielem) geografii i historii oraz metodyki specjalnej w polskiej szkole ćwiczeń seminarium nauczycielskiego we Lwowie. Pracował tam aż do przejścia na emeryturę w r. 1918 (w l. 1914–18 był nauczycielem urlopowanym). Wchodził w skład Komisji Egzaminacyjnej dla Nauczycieli i Nauczycielek Szkół Ludowych we Lwowie (1897–1908). Należał do pierwszych członków czynnych powstałego w r. 1895 Tow. Ludoznawczego we Lwowie i w l. 1899–1903 wchodził w skład jego Zarządu Głównego oraz komitetu redakcyjnego „Ludu” (1899–1900). Swym zainteresowaniom krajoznawczym i etnograficznym dał wyraz w monografii Powiat sokalski pod względem geograficznym, etnograficznym, historycznym i ekonomicznym (Lw. 1899), która w r. 1894 uzyskała pierwszą nagrodę na konkursie Muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie. S. na podstawie materiałów zebranych przy pomocy nauczycieli i uczniów z Sokala i okolic w najobszerniejszej, etnograficznej części pracy, opisał warunki życia, zajęcia, typ budownictwa, rodzaje pożywienia, ubiór, zwyczaje i obrzędy rodzinne oraz doroczne, wierzenia i przesądy mieszkańców. Zamieścił tu także charakterystykę gwary ludowej (ze słowniczkiem wyrazów), a ponadto teksty bajek polskich i ukraińskich oraz pieśni ludowych. Nadal działał w TP we Lwowie; był członkiem jego Zarządu Głównego (1899–1900). Publikował artykuły o dydaktyce szkolnej (zwłaszcza o nauczaniu geografii), pragmatyce zawodu nauczycielskiego, historii oświaty i wychowania oraz o działalności TP w jego organie, tygodniku „Szkoła” we Lwowie (1886–1900). Z ramienia TP był (od sierpnia 1893 aż do r. 1920) redaktorem odpowiedzialnym Komitetu Wydawnictwa Dziełek Ludowych we Lwowie. Komitet ogłaszał w języku polskim i ukraińskim serię «Wydawnictwa Ludowe», którą subwencjonował Sejm Krajowy we Lwowie. S. wydał pod swą redakcją (1887–1919) w serii polskiej 219 tomików, w tym 27 własnego autorstwa (niektóre były wznawiane parokrotnie), a w wersji ukraińskiej 10 tytułów.

Twórczość pisarska S-ego obejmowała popularne opowiadania historyczne, np.: Walek Wąsik. Opowieść z czasów Stefana Batorego (Lw. 1887), Wspomnienie o Stefanie Czarnieckim […] wojewodzie ruskim i hetmanie (Lw. 1905), Wigilia Bożego Narodzenia w r. 1863 (Lw. 1910), Jak powstała Unia Lubelska? Wspomnienie w 350 rocznicę (Lw. 1919). Popularyzował też utwory literackie: K. Brodzińskiego (O „Wiesławie” Kazimierza Brodzińskiego, Lw. 1894) i Henryka Sienkiewicza, ogłaszając fragment końcowy „Krzyżaków” („Bitwa pod Grunwaldem”, Lw. 1901), wydał antologię „Weź i czytaj. Wybór legend i opowiadań dla ludu i młodzieży” (Lw. 1902). Nie stronił od aktualnej publicystyki: O miedzę. Powiastka ze zdarzeń prawdziwych (Lw. 1893), Kroże. Rzecz o ucisku katolików na Żmudzi (Lw. 1895), O życiu i czynach […] cesarza i króla Franciszka Józefa I (Lw. 1898), O wyborze Ojca Św. Piusa X, jego życiu i czynach (Lw. 1904), Pouczenie o ustawie krajowej o tworzeniu włości rentowych… (Lw. 1905, toż w języku ukraińskim, 1905), O wyborze posłów do Rady Państwa w Wiedniu (Lw. 1907), Jak żyć po wojnie? (Lw. 1916). Był autorem wierszowanych wspomnień Na etapnym szlaku. Obrazki z czasów inwazji rosyjskiej (Lw. 1916). Rozwijał też akcję trzeźwości po wsiach; tekst swego przyrzeczenia ogłosił w broszurze ks. Józefa Janiszewskiego „Dobry przykład cuda działa” (Lw. 1914). Wg informacji podanej przez A. Fischera w nekrologu S-ego („Lud” 1930), był burmistrzem w rodzinnym Olesku, zapewne po przejściu na emeryturę; miał też honorowe obywatelstwo miasteczka Tartaków w pow. sokalskim. Zmarł 19 VI 1929 we Lwowie i został pochowany na cmentarzu Łyczakowskim.

Z małżeństwa z Marią Huzarewicz ze Złoczowa miał trzech synów: Stanisława Józefa (1884–1940), prawnika, naczelnika wydziału w Min. Rolnictwa i Reform Rolnych w Warszawie, Tadeusza Jana (1887–1928), naczelnika stacji w Uhnowie, i Aleksandra Eugeniusza (1896–1942), oficera WP, burmistrza m. Mosty Wielkie w pow. żółkiewskim, oraz trzy córki: Jadwigę (zm. po 1945), niezamężną, nauczycielkę w Szkole Gospodarstwa Domowego w Snopkowie koło Lwowa, Marię Bronisławę (1889–1972), zamężną Gieruszyńską, adwokata, Janinę, żonę Stanisława Poraj-Madeyskiego (1889–1982).

Estreicher w. XIX; Finkel, Bibliogr.; Gawełek, Bibliogr. ludoznawstwa; Giza S., Wycech C., Materiały do bibliografii historii ruchu ludowego i zagadnień społecznych wsi 1864–1961 (druki zwarte), W. 1964; Hlebowicz A., Bibliografia etnografiii polskiej za lata 1926–1933, Ł. 1993; Sawicka F., Rupińska J., Bibliografia polskich wydawnictw pamiątkowych 1801–1914. Indeksy, Wr. 1973–87; Enc. Org.; Słownik pseudonimów pisarzy polskich XV w. – 1970 r., Wr. 1994–6 I–IV; Frąckiewicz M., Spis przedmiotów zawartych w XXV rocznikach „Szkoły” (1868–1892), Lw. 1894; Indeks „Ludu” T. 1–39, Oprac. J. Gajek, Z. Malewska („Lud” T. 40), P. 1953; – Baranowski M. [oprac.], C.k. seminaria nauczycielskie męskie i żeńskie Królestwa Galicji i Wielkiego Księstwa Krakowskiego w okresie 1871–1896, Lw. 1897 s. 327, 357; Bystroń J. S., Wstęp do ludoznawstwa polskiego, Wyd. 2, W. 1939; Czekanowski J., Półwiecze „Towarzystwa Ludoznawczego”, „Lud” T. 36: 1939–45 (druk. 1946) s. 86; Dybiec J., Mecenat naukowy i oświatowy w Galicji 1860–1918, Wr. 1981; Dzieje folklorystyki polskiej 1864–1918, Pod red. H. Kapełuś i J. Krzyżanowskiego, W. 1982; Księga jubileuszowa Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego 1868–1908, Oprac. B. A. Baranowski, Lw. [1908] s. 58, 198; Księga pamiątkowa półwiekowego jubileuszu Gimnazjum im. Franciszka Józefa I. we Lwowie 1858–1908, Zestawił J. Białynia-Chołodecki, Lw. 1909 s. 351; Szocki J., Literatura popularna dla ludu na przykładzie Wydawnictwa Ludowego 1882–1920, Kr. 1994; Ziejka F., Złota legenda chłopów polskich, W. 1984; – Bujak F., Wybór pism, Red. H. Madurowicz-Urbańska, W. 1976 I–II; [Fischer A.] A.F., Bronisław Sokalski, „Lud” T. 29: 1930 s. 178; Kronika Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego (1895–1995), Pod red. Z. Kłodnickiego, Wr. 1997; Sprawozdanie kuratorii o kursach nauki dopełniającej w miejskich szkołach ludowych: im. św. Marcina, im. św. Anny, im. Czackiego, im. Konarskiego i im. Piramowicza za rok szkolny 1886, Lw. 1886 s. 18; Szematyzmy Król. Galicji 1878–1914; – Informacje Edwarda Pietraszka z Wr. na podstawie: Central’nyj deržavnyj istoričnyj archiv Ukrainy we Lw.: Zbiór odpisów metryk mieszkańców Oleska; Mater. red. PSB: Informacja Leszka Gieruszyńskiego z Lewina Brzeskiego.

Wiesław Bieńkowski