Soliva Carlo Evasio (Soliwa Karol) (1791 lub 1792–1853), kompozytor włoski, pedagog. Ur. wg P. Stanisławskiego 21 XI 1791 w Casale-Monferrato (Piemont), gdzie jego rodzice prowadzili kawiarnię.
S. kształcił się w grze na fortepianie i w kompozycji w królewskim konserwatorium w Mediolanie pod kierunkiem B. Asiolego i V. de Federiciego. W r. 1815 ukończył studia z nagrodą i w r.n. zadebiutował jako kompozytor opery La testa di bronzo; wystawiona w teatrze La Scala w Mediolanie, odniosła sukces, a zachwycony nią Stendhal zanotował w dzienniku, że «nie zdarzyło mu się nic podobnego słyszeć», dodając: «Mały Soliva ma wysmukłą figurę geniusza». Operę tę wystawiono 47 razy w Mediolanie, a później w Neapolu (1817), Wenecji (1818), Dreźnie i Monachium (1821). Następne opery: Berenice d’Armenia (Turyn 1817), Le Zingare dell’Asturia (Mediolan 1818), Giulia e Sesto Pompeio (Mediolan 1818) nie odniosły już takiego sukcesu. W Mediolanie S. był dyrygentem w operze.
W r. 1821 przybył S. do Warszawy, gdzie, zachęcony przez prezesa Dyrekcji Rządowych Teatrów Warszawskich gen. Aleksandra Rożnieckiego wysoką płacą i stanowiskiem, został z początkiem czerwca 1821 dyrektorem śpiewu w Inst. Muzyki i Deklamacji zw. Konserwatorium. Warunki, na jakich został przyjęty (pobory jego były sześć razy większe od pensji rektora Konserwatorium), wywołały oburzenie i rektora, i prasy warszawskiej; dziennikarze krytykowali przepłacanie i przecenianie artystów z zagranicy (wg E. Nowakowskiego utrzymanie Konserwatorium od 1 I 1821 do 31 XII 1830 wyniosło 537 600 zł., z tego na pensję dla S-y przeznaczono 120 tys. zł.). Józef Elsner zarzucał mu brak przygotowania do nauki śpiewu. Nie wpłynęło to jednak na sytuację S-y, który jako protegowany i ulubieniec gen. Rożnieckiego potrafił wyrobić sobie pozycję w warszawskim środowisku artystycznym i towarzyskim. Skomponowaną w r. 1822 Sonatę na pianoforte, skrzypce i basetlę dedykował Aleksandrowi I. W kwietniu 1823 poprosił S. o dwumiesięczny urlop na wyjazd do Włoch. Samowolnie przedłużył go do czerwca 1824; w tym czasie w Mediolanie, w maju 1824, odbyła się prapremiera jego nowej opery Elena e Malwina. Po powrocie do Warszawy odżyły animozje sprzed roku. Choć Elsner przyznał, że S. «nie stracił darmo czasu» i że będąc we Włoszech poznał «praktyczną naukę śpiewu», doszło do kolejnego sporu na tle opracowanego przez S-ę dwutomowego podręcznika Szkoła śpiewu Konserwatorium Muzycznego w Warszawie (W. 1826–7 I–II). S. przygotował także podręcznik do nauki gry na fortepianie: Jutrzenka polska. Szkoła praktyczna fortepianu wyjęta z najlepszych autorów… (W. [b.r.w.]). Jego staraniem został otwarty w r. 1826 zakład litograficzny przy Konserwatorium, w którym powielano nuty do ćwiczeń głosowych. Dn. 7 IV t.r. w czasie mszy żałobnej za Aleksandra I w katedrze warszawskiej S. dyrygował Messe funèbre pour le service de feu Sa Majesté Alexandre I… (W. 1826; była to aranżacja „Requiem” Józefa Kozłowskiego) w wykonaniu amatorów i studentów konserwatorium.
Wzajemna niechęć Elsnera i S-y doprowadziła do podziału konserwatorium na dwie niezależne od siebie uczelnie, odtąd Szkołą Główną Muzyki kierował Elsner, S. natomiast pełnił obowiązki dyrektora Szkoły Dramatycznej i Śpiewu (od r. 1827 do 1 I 1831). Poświęcił się wówczas pedagogii muzycznej i dyrygenturze, zaniechał twórczości operowej, a swoje zainteresowania kompozytorskie skierował w stronę muzyki religijnej. Skomponował: Ave Maria, Pater Noster, Salve Regina na chór jednogłosowy z fortepianem, Ave, Maris Stella (wyd. Ricordi e Scotti, Milano), oraz Due ariette con accompagnamento di clavicembalo, rozpoczynające się od słów: «O Boże wszechmocny, coś jest na niebie» (rkp. w B. Czart.: Muzykalia). Wśród jego kompozycji znalazły się też utwory kameralne, m.in. Wielkie trio na fortepian, harfę i altówkę, 6 duetti a canone na fortepian, skrzypce i wiolonczelę. W Warszawie wykonywane były arie z jego opery Helena i Malwina czyli dwie rywalki (1827, 1830). W l. 1823–30 był S. jednym z dyrygentów Teatru Narodowego, ale kiedy w r. 1829 starał się o zatrudnienie w charakterze nauczyciela ról muzycznych, Karol Kurpiński mu odmówił. T.r., podczas uroczystości koronacyjnych Mikołaja I na króla polskiego, został wykonany utwór S-y Veni Creator na chór, sola i głos tenorowy ad libitum. W r. 1830 przygotował S. premierę opery „Aniela” F. Paëra. Występował ponadto jako dyrygent na koncertach symfonicznych, podczas przedstawień składanych i galowych, organizował wieczory muzyczne.
W życiu muzycznym ówczesnej Warszawy S. odgrywał coraz większą rolę; obracał się głównie w kręgu rosyjskiego towarzystwa. Kiedy doszło do polemiki na temat poziomu sztuki wykonawczej N. Paganiniego i Karola Lipińskiego, S. przyznał wyższość Paganiniemu. W salonach warszawskich widziano go często w towarzystwie Fryderyka Chopina, m.in. na wieczorach muzykalnych u Teresy Kickiej. Dn. 11 X 1830 dyrygował prawykonaniem „Koncertu fortepianowego e-moll” Chopina z udziałem samego kompozytora, który chwalił później S-ę w liście do Tytusa Wojciechowskiego z 12 X 1830: «nigdy […] z orkiestrą tak mi się spokojnie grać nie zdarzyło». Cenił też go jako nauczyciela śpiewu. Wśród uczennic S-y była ukochana Chopina Konstancja Gładkowska oraz znakomici śpiewacy: Anna Wołkow, Wiktoria Janiszewska, Zofia Teofila Witkowska, Julian Dobrski, Seweryn Józef German. Zdaniem W. Sowińskiego S. «oddał przysługę sztuce polskiej przez zaprowadzenie dobrej metody śpiewania».
Po klęsce powstania listopadowego i zamknięciu konserwatorium, S. wyjechał w r. 1832 do Petersburga. Był tam nauczycielem śpiewu i teorii muzyki w szkole teatralnej oraz dyrygentem teatrów cesarskich (w r. 1834). W r. 1833 Teatr Wielki w Petersburgu wystawił jego ostatnią operę Kitajske devuški ili tri roda dramatičeskago iskusstva. W Rosji S. cieszył się autorytetem, z jego rad korzystali m.in. kompozytorzy M. I. Glinka i A. N. Wierstowskij. Kiedy w r. 1838 do Petersburga przyjechał Elsner, Solivowie zaprosili go do swojego domu i gościli przez cztery miesiące; gościnność tę Elsner tłumaczył chęcią «złagodzenia dawnych przykrości». W r. 1841 wyjechał S. z Petersburga. Odbył podróż do Włoch, do Semione, skąd pochodziła jego rodzina. W r. 1844 osiadł na stałe w Paryżu, gdzie nadal uczył śpiewu i sporadycznie komponował. Jedną z ostatnich kompozycji, Te Deum na głos solowy z organami, dedykował Napoleonowi III. W Paryżu obracał się w towarzystwie polskim. Odnowił kontakty z Chopinem i poznał G. Sand. Elżbiecie Czartoryskiej dedykował w r. 1852 Psaume CXII: Laudate pueri dominum à trois voix égales avec accomp. de piano (B. Czart.: Muzykalia). W r. 1851 został członkiem Akademii św. Cecylii w Rzymie. Zmarł 20 XII 1853 w Paryżu, został pochowany na cmentarzu Père Lachaise. G. Sand uczciła pamięć S-y sonetem.
Z małżeństwa z Marią Kralewską, swoją uczennicą, córką warszawskiego traktiera, miał S. czterech synów. Śmierć jednego z nich uczcił utworem De profundis.
W rękopisie pozostawił m.in. Poloneza na orkiestrę oraz podręcznik Metoda śpiewu i harmonii.
Twórczość S-y przypomniano z okazji odbywającego się w marcu 1980 w Mediolanie XIV Międzynarodowego Kongresu Stendhalowskiego. Studio operowe La Scala wystawiło wówczas, po 163 latach, z dużym powodzeniem operę La testa di bronzo. Z okazji 200-rocznicy urodzin S-y (w r. 1991) i 700-lecia Konfederacji Szwajcarskiej, operę tę zaprezentowało radio szwajcarskie. W Szwajcarii też La testa… ukazała się na płycie kompaktowej w r. 1995 w serii „Scena Musicale Svizzera” (MGB CD 6114).
Estreicher w. XIX, IV; Muzyka w polskich czasopismach niemuzycznych w latach 1806–1830, Oprac. S. Papierz, Kr. 1962; Fétis F. J., Biographie universelle des musiciens et bibliographie générale de la musique, Ed. 2, Paris 1868 VIII; Supplément et complément publiés sous la direction de M. A. Pougin, Paris 1880 II; Tomaszewski W., Bibliografia warszawskich druków muzycznych 1801–1850, W. 1992; Muzykalnaja enciklopedija, zd. I. V. Kieldyš, Moskva 1882 VI; Schilling G., Enzyklopädie der gesammten musikalischen Wissenschaft der Universal-Lexicon der Tonkunst, Stuttgart 1842 VI, VII (Suplement); Błaszczyk, Dyrygenci; Daugnon F. F. de, Gli italiani in Polonia dal IX secolo al XVIII, [b.m.w.] 1906 II; La musica. Dizionario con biografie, [b.m.w.] 1971 II; Mendel H., Reissmann A., Musikalisches Konversations-Lexicon, Berlin 1877 IX; Muzykalnyj kalendar’-almanach i spravočnaja knižka na 1890 god, Sost. N. M. Lisovskij, S.-Pet. 1889; Schmidt C., Dizionario universale dei musicisti, [b.m.w.] 1838 II; Słown. Muzyków Pol., II; Słown. Teatru Pol.; Sowiński, Słow. muzyków; Stieger F., Opernlexicon, T. 2: Komponisten, Tutzing 1978 III; – Frączyk T., Warszawa młodości Chopina, Kr. 1961; Hoesick F., Józef Elsner i pierwsze Konserwatorium w Warszawie, „Bibl. Warsz.” 1900 t. 3; Nowakowski E., Dawne szkoły muzyczne w Warszawie, „Echo Muzycz., Teatr. i Artyst.” 1891 s. 336, 406; Nowak-Romanowicz A., Józef Elsner, Kr. 1957; Przybylski T., Karol Kurpiński. Kronika życia i twórczości, w: Szkice o kulturze muzycznej XIX wieku, W. 1980 IV; Sandelewski W., Rewanż Solivy, „Ruch Muzycz.” 1980 nr 14 s. 10–11; Stanisławski P., Carlo Evasio Soliva. Dyrygent Chopina, „Wiad. Kultur.” 1995 nr 18 s. 19; – Elsner J., Summariusz moich utworów muzycznych z objaśnieniami o czynnościach i działaniach moich jako artysty muzycznego, Oprac. A. Nowak-Romanowicz, Kr. 1957; Stendhal M. H., Rome, Naples et Florence, [b.m.w.] 1821 V; – „Kur. Warsz.” 1854 nr 14; – B. Jag.: rkp. 7515 z. 15 k. 10.
Leon Tadeusz Błaszczyk