INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Christian Francken      Francken, Christian (1549-ca 1595) - Colloqvivm Iesviticvm toti orbi Christiano ... - Basileae 1580 - w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie - sygn.: SD XVI.O.6484 - źródło kopii cyfrowej: POLONA.pl - rubrykacja iPSB.

Christian Francken  

 
 
XVI w. - ok. 1590
Biogram został opublikowany w latach 1948-1958 w VII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Francken Christian († ok. r. 1590), działacz reformacyjny, głośny przeciwnik oddawania czci boskiej Chrystusowi. Data urodzenia F-a nieznana. Był Niemcem z Gardeleben w Marchii Brandenburskiej. W młodości wstąpił w Rzymie do zakonu jezuitów i po ukończeniu studiów objął katedrę filozofii w wiedeńskim kolegium jezuickim. 20 I 1578 odbył z prof. Floreniusem dysputę religijną, która budziła zastrzeżenia co do jego prawomyślności i była pierwszym objawem zmiany przekonań religijnych. W r. 1579 wystąpił F. z zakonu po 12 latach od złożenia ślubów i przeszedł na wyznanie luterańskie. Jakiś czas wykładał na protestanckim uniwersytecie w Altdorfie, lecz z powodu krańcowych poglądów religijnych niezbyt długo pozostał na nowym stanowisku. Przez pewien czas przebywał w różnych miejscowościach w Niemczech i we Francji, i w r. 1583 przybył do Polski. Tutaj zbliżył się do antytrynitarskich arian. Początkowo bawił w Krakowie, później w Lublinie. Z powodu głoszonego przez siebie nonadorantyzmu, tj. sprzeciwiania się oddawaniu czci boskiej Chrystusowi, nie znalazł on oparcia dla siebie nawet wśród arian polskich. Ci bowiem, mimo swej różnolitości w sprawach dogmatycznych, w kwestii oddawania czci boskiej Chrystusowi usposobieni byli raczej konserwatywnie i niedawno na synodzie w Bełżycach w r. 1579 potępili nonadorantyzm Davidisa, przywódcy antytrynitarzy siedmiogrodzkich. Pod pseudonimem Mikołaja Regiusa ogłosił broszurę Epistola in qua quidam amico respondet ad Christophori Varsevicii Orationes nuper editas et sibi missas, w której wychwalając stosunki polskie wystąpił w obronie ogólnej zasady tolerancji religijnej, ujętej w r. 1573 w konfederacji warszawskiej, zaatakowanej kazaniami Warszewickiego. Na zarzuty F-a odpowiedział Warszewicki w dziele »De cognitione sui ipsius« (Kr. 1600), a w sukurs pośpieszył mu Piotr Lilia w broszurze »Responsio… ad cuiusdam Nicolai Regii Germani epistolam« (1584). Ale i to cenione przez wszystkich innowierców stanowisko F-a nie potrafiło zjednać dla niego przychylności polskich antytrynitarzy. Po powrocie z Lublina do Krakowa 14 III 1584 odbył F. we dworze arianina Krzysztofa Pawlikowskiego dysputę o oddawaniu czci boskiej Chrystusowi z Faustem Socynem, przewódcą arian polskich. Dysputa ta odbywała się na podstawie nie spotykanych w okresie reformacyjnym zasad. Oto F. nie chciał dyskutować w oparciu o teksty Pisma św., »które mogą być przekręcane« lecz wyłącznie na podstawie »czystego rozumowania«. Socyn zgodził się na tę propozycję. Przeciwnicy nie potrafili się przekonać, każdy sobie przypisywał zwycięstwo. F. dowodził, iż nie można oddawać czci boskiej Chrystusowi, ponieważ jest on stworzeniem Boga, istnieje zaś różnica między czcią należną Bogu i stworzeniu. Arianie niezbyt chętnie znosili poglądy F-a, lecz powodowani tolerancją, mianowali go nauczycielem swej szkoły wyznaniowej w Chmielniku. W r. 1584 F. wystosował do synodu w Węgrowie list, w którym podtrzymywał i rozwijał swe stanowisko. Zebrani na zjeździe antytrynitarze polecili Witrelinowi (on już poprzednio przedstawił pogląd arian polskich na nonadorantyzm Davidisa), odpowiedzieć oficjalnie F-wi. Nie zadowolił się tym F. i pragnął drukiem ogłosić swe poglądy. W tym celu napisał książkę Praecipuarum enumeratio causarum, cur Christiani, cum in multis religionis doctrinis mobiles sint et varii, in Trinitatis tamen retinendo dogmate sint constantissimi. Nie dochowane do naszych czasów dzieło składał drukarz krakowski Aleksy Rodecki i on dostarczył jeden egzemplarz prof. Akad. Krak. Jakubowi Górskiemu, który oburzony treścią rozpoczął polemikę z F-em i wydał w r. 1584 »Praemunitio adversus insanum dogma Christiani Francken« oraz »Pro tremenda et veneranda Trinitate adversus quendam apostatam Francken«. Oba dzieła Górskiego pozwalają odtworzyć treść zaginionej pracy F-a, skierowanej przeciwko dogmatowi Trójcy św. i zwalczającej namiętnie cześć boską Chrystusa. Górski wystąpił bardzo gwałtownie przeciw »dzikiej bestii«. W nauce F-a widział wielkie niebezpieczeństwo dla kościoła i bluźnierstwa o pomstę rychłą wołające. Skarżył się na Polaków, iż chętnie dają gościnę przybłędom heretyckim, żalił się na władze, iż niedość surowo postępują z tego rodzaju ludźmi i wzywał króla Batorego do wydania edyktu nakazującego spalenie bluźnierczej książki i należyte ukaranie jej autora.

Książka F-a oburzyła zresztą nie tylko katolików, również arianie byli z niej niezadowoleni. Wystąpienie Górskiego spowodowało uwięzienie Rodeckiego za druk tak kacerskiego dzieła, dzięki jednak wstawiennictwu Stanisława Taszyckiego polecił go król zwolnić. Nieznane są dalsze dzieje książki F-a, nie wiadomo czy została spalona, wydaje się to jednak bardzo prawdopodobne, skoro nie dochował się ni jeden jej egzemplarz. Sam autor, widząc niebezpieczeństwo grożące mu, zbiegł z Polski. Miał udać się do Pragi, powrócić do katolicyzmu i umrzeć tam pod koniec w. XVI. Istnieje jednak inna, bardziej prawdopodobna, wersja, według której udał się do Siedmiogrodu, gdzie zaniechawszy nonadorantyzmu miał zajmować się nauczaniem w szkołach antytrynitarskich i tam w r. 1590 umrzeć.

Zaginione dzieło F-a stanowiło jeden z najśmielszych druków religijnych w. XVI, jego zaś autor posiadał najbardziej krańcowe przekonania religijne w reformacyjnym okresie.

 

Estr.; Wiszniewski M., Historia literatury polskiej, t. VIII i IX; Socinus F., Disputatio de adoratione Christi, Racoviae 1618; Bibliotheca Fratrum Polonorum, t. II, s. 767–7; Sandius Chr., Bibliotheca antitrinitariorum, Freistadii 1684, s. 47, 86–7; Bock Fr., Historia antitrinitariorum, Regiomonti 1774, t. I, s. 360–4; Morawski K., Jakub Górski, Rozpr. Wydz. Hist.-fil., t. XVII, s. 278–9; Wierzbowski T., Krzysztof Warszewicki, W. 1887, s. 106, 125, 296; Merczyng H., Szymon Budny, Kr. 191–3, s. 107–8; tenże, Pierwsza książka spalona przez kata, »Przegl. Hist.« 1913, s. 187–99; Dobrowolski K., Nieznana kronika ariańska, Reformacja w Polsce, IV; Szczotka St., Synody arian polskich, Reformacja w Polsce, VII–VIII.

Stanisław Szczotka

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Michał Sędziwój h. Ostoja

1566-02-02 - między 20 V a 12 VIII 1636
alchemik
 

Samuel Zborowski h. Jastrzębiec

1 poł. XVI w. - 1584-05-26
hetman kozacki
 

Izabela Jagiellonka

1519-01-18 - 1559-09-15
królowa Węgier
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.