Spasowicz Daniel (1797–1882), lekarz, naczelnik zarządu medycznego guberni mińskiej. Ur. w Słucku (wg Estreichera w Hłusku w pow. bobrujskim; podawane są różne daty ur.: 1798 i 1800), w rodzinie obrządku unickiego, był synem diaka cerkiewnego Józefa.
Naukę szkolną odebrał S. w czteroklasowej szkole w Mozyrzu (w r. 1816 był w 3 kl.). Dzięki stypendium miejskiemu studiował następnie na Uniw. Wil. W r. 1819 uzyskał tam stopień kandydata filozofii i podjął dalszą naukę na Wydz. Medycznym (m.in. u Wacława Pelikana). Od r. akad. 1822/3 figurował w aktach uniwersyteckich nie jak poprzednio jako katolik, lecz jako wyznawca religii «greckiej», co może oznaczać, że dokonał wówczas konwersji na prawosławie. W kwietniu 1823 otrzymał magisterium z medycyny (tytuł lekarza), a 29 VI t.r. – doktorat z tegoż zakresu na podstawie rozprawy pt. Dissertatio inauguralis chirurgico-practica de labroraphia… (Vilnae 1823), dedykowanej W. Pelikanowi.
Zaraz potem objął S. posadę lekarza prywatnego u ks. Wirtemberskiego (prawdopodobnie: Aleksandra, byłego gen.-gubernatora białoruskiego) w pow. mozyrskim. W r. 1824 został mianowany lekarzem powiatowym w Rzeczycy (gub. mińska). W r. 1828 uzyskał tytuł doktora chirurgii na Uniw. Wileńskim. W r. 1831 przeniósł się do Mińska, gdzie z początku był akuszerem, a od r.n. – inspektorem (naczelnikiem) zarządu medycznego (Wraczebnaja uprawa), co łączyło się ze zwierzchnictwem nad wszystkimi etatami lekarskimi i aptekami w guberni. Był też dyrektorem wielu zakładów dobroczynnych i ochronek w Mińsku; dodatkowo zajmował stanowiska lekarza internatu rządowego (Minskij błagorodnyj pansion) i od r. 1836 – prawosławnego seminarium duchownego. Jeśli domysł o przyjęciu prawosławia w r. 1822 nie jest słuszny, to najpóźniej od r. 1839, tj. po likwidacji unii w Rosji, musiał S. wyznawać prawosławie. W r. 1851, artykułami: Lientis carbunculosa et carbunculus Sibiricus, oraz Über Milzbrand rozpoczął S. regularną współpracę z „Medizinische Zeitung Russlands”. Majątku S. nie zdołał zgromadzić, «jako lekarz nie miał [dobrej] reputacji», zdaniem Benedykta Dybowskiego. Natomiast wg Tadeusza Korzona był «niezmiernie uczynny, troskliwy o swych pacjentów», ofiarnie zwalczał liczne w tym czasie epidemie (m.in. cholery w r. 1855), chętnie odwiedzał z poradą lekarską biednych. W swym domu S. przyjmował miejscowych urzędników rosyjskich, toteż niektórzy Polacy go unikali. Chrześniak S-a, T. Korzon uważał, że w ten sposób «maskaradą osłaniał domowe ognisko» i w rzeczywistości był Polakiem «z mowy i z całego trybu życia». Ten sąd potwierdza August Iwański, określając dom S-a, jako: «polskie […] na wskroś ognisko». Zresztą poprzez żonę związany był S. towarzysko z kilkoma polskimi rodzinami szlacheckimi – Horwattami, Sianożęckimi i Bohdaszewskimi. Z czasem wyrobił sobie autorytet i popularność w społeczności Mińska obu kultur, stając się jedną z najbardziej znanych postaci tego miasta.
W r. 1864 poprosił S. o dymisję, co częściowo wiązało się ze zmianą polityki rosyjskiej na tych obszarach po powstaniu styczniowym i trudnościami, w jakich znajdował się w tym czasie najstarszy syn S-a, Włodzimierz. Przez pewien czas mieszkał jeszcze w Mińsku, potem przeprowadził się do Borystyszowa (wg innych źródeł – do Machnówki w pow. berdyczowskim), wreszcie zamieszkał w Lemieszówce (pow. winnicki) – majątku syna Włodzimierza. Zajmował się tam leczeniem włościan. W r. 1873 został członkiem honorowym Tow. Lekarskiego Wileńskiego, do którego należał wcześniej (od r. 1839) jako członek-korespondent. Posiadał też tytuł radcy stanu i odznaczenia rosyjskie. Zmarł w Lemieszówce 30 X (11 XI) 1882 i został pochowany na tamtejszym cmentarzu wiejskim.
S. był od kwietnia 1828 żonaty z Teofilą (Bogumiłą) z Kreutzów (1802–1891), córką Michała Wincentego (zm. 1806) i Cecylii Oskierczanki. Wychowywała się ona w domu Leona Osztorpa, marszałka szlachty gub. mińskiej, ponieważ jej matka po śmierci męża wstąpiła do zakonu. Nazywana bywa w literaturze «neofitką», pochodziła bowiem z rodziny ewangelickiej; sama była jednak katoliczką. Stąd też liczne potomstwo S-a z tego małżeństwa ochrzczone zostało wg prawa, które nakazywało synom wyznawać religię ojca, zaś córkom – matki. Z nich młodo zmarły: Adelajda (20 XII 1848), Eugenia (4 II 1833), Zofia (14 V 1844) i Eugenia (29 VIII 1847). Wieku dojrzałego dożyło czworo dzieci S-a: Włodzimierz (zob.), Alicja, Cyprian i Leontyna (28 VI 1842 – 4 VIII 1887), niezamężna.
Alicja była (od r. 1855) żoną Bronisława Hasforta (zm. 1899), majora w armii rosyjskiej, uszlachconego w r. 1839, właściciela części majątku Stawki w pow. radomyskim, w r. 1861 powiatowego pośrednika mirowego ds. reformy włościańskiej; po owdowieniu opiekowała się bratem Włodzimierzem.
Cyprian (1837–1917, używał niekiedy nazwiska Ślepowron-Spasowicz) dosłużył się stopnia oficerskiego w Siemionowskim p. gwardii cesarskiej, potem był naczelnikiem zarządu telegrafów w Petersburgu i rosyjskim rzeczywistym radcą tajnym, prowadził salon, w którym bywała elita stolicy, posiadał folwark Napadówka (pow. winnicki) i był współwłaścicielem folwarku Rogowicze (pow. miński). Żonaty z Natalią z Naborowskich (1850–1922), córką Tytusa i Zofii Chodźkówny, działaczką Komitetu Dam przy Rzymskokatolickim Tow. Dobroczynności w Petersburgu, miał córki: Zofię, zamężną za profesorem prawa, Alfredem Halbanem (zob.), i Janinę (zm. w r. 1944 podczas powstania warszawskiego), autorkę zbioru wierszy „Okwit przeróżnego kwiecia” (Kijów 1911), właścicielkę Bejzymówki, żonę Włodzimierza Sobieszczańskiego (zm. 1920), właściciela majątku Pilipki pod Żytomierzem, prokuratora w służbie rosyjskiej, potem współorganizatora 1. P. Ułanów Krechowieckich. Losy wnuka Cypriana, Mikołaja Krzysztofa Sobieszczańskiego pseud. Kolumb, złożyły się na postać Krzysztofa, bohatera powieści Romana Bratnego „Kolumbowie”.
Estreicher w. XIX; – Janowski, Słown. biobibliogr.; Jazykov D. D., Obzor žizni i trudov russkich pisatelej i pisatel’nic, umeršich v 1882 godu, [dod. do:] „Russkij archiv” G. 53: 1915 vyp. 6 s. 80; Kośmiński, Słown. lekarzów; Russ. biogr. slovar’; Zmeev L. F., Russkie vrači-pisateli, Pet. 1886 vyp. 2 s. 117; – Boniecki, XII 277; – Rzymskokatolicki cmentarz Kalwaryjski w Mińsku na Białorusi, Oprac. T. Czerniawska, A. Jaroszewicz, Red. R. Brykowski, W. 1996; – Bieliński J., Doktorowie medycyny promowani w Wilnie, W. 1886 s. 85; tenże, Stan nauk lek.; tenże, Uniw. Wil.; [Giżycki J. M.] Gozdawa M., Luźne kartki z przeszłości. Mozyrz, „Kwart. Lit.” R. 1: 1910 t. 3 s. 88–9; Jankowski M., Być liberałem w czasie trudnym. Rzecz o Włodzimierzu Spasowiczu, Ł. 1996; Kulczycka-Saloni J., Włodzimierz Spasowicz, Wr. 1975; – Pamjatnaja knižka dla medicinskich činovnikov na 1858 god, Pet. 1857 s. 221; Rossijskij medicinskij spisok […] na 1840 god, Pet. 1840; toż za l. 1860, 1870, 1878, Pet. 1860–78; – Bobrowski T., Pamiętnik mojego życia, Oprac. S. Kieniewicz, W. 1979 I–II; Dybowski B., Pamięci Józefata Ohryzki, „Bibl. Warsz.” R. 67: 1907 t. 2 s. 228–9; Iwański A., Pamiętniki 1832–1876, Oprac. W. Zawadzki, W. 1968; Korzon T., Mój pamiętnik przedhistoryczny, Kr. 1912 s. 5; Promieniści, filareci i zorzanie. Dokumenty urzędowe dotyczące towarzystw tajnych na Litwie (1822–27), Wyd. Z. Wasilewski, Arch. do Dziej. Liter., IX; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Kraj” 1882 nr 19, „Tyg. Ilustr.” 1883 nr 3 (J. Łapicki).
Bibliogr. dot. dzieci S-a, Alicji i Cypriana: Uruski, V 109; – Słown. Geogr. (Napadówka, Rogowicze, Stawki); – Bazylow L., Polacy w Petersburgu, Wr. 1984; Mieses M., Z rodu żydowskiego, W. 1991; – Hertz, Zbiór poetów pol., VI–VII; Hoesick F., Powieść mojego życia, Wr. 1959; Kowalewska Z., Obrazy mińskie 1850–1863, Wil. 1912 s. 49, 62; Orzeszkowa E., Listy zebrane, [Wyd.] E. Jankowski, Wr. 1958, 1981 II cz. 2, IV, IX; Skirmunt K., Moje wspomnienia 1866–1945, [Wyd.] E. Orlof, A. Pasternak, Rzeszów 1997; – „Wieś Ilustr.” 1910 z. 10 s. 21; – B. Narod.: sygn. I 5793 k. 36, sygn. III 9665 t. 7 k. 81–94 (koresp. Alicji Hasfortowej z Janem K. Kochanowskim z l. 1906–14), sygn. III 9679 k. 46–47; – Informacje Władysława Sobieszczańskiego z Bydgoszczy, Stanisława Sobieszczańskiego z Głogowa, Tomasza Krzysztofa Sobieszczańskiego z Suchego Dworu pod Gdynią i Krzysztofa Ćwiertniewskiego z Ł.
Andrzej A. Zięba