Kováts (Kovács) Edgar (1849–1912), architekt, malarz, pisarz. Ur. 27 IX w Karapczowie (Bukowina). Ojciec K-a Antoni, z pochodzenia Węgier, z zawodu ekonom, zajmował się polityką; był posłem do Sejmu Galicyjskiego i do wiedeńskiej Rady Państwa. W l. 1859–66 K. mieszkał w Czerniowcach, tam uczył się malarstwa i rysunku pod kierunkiem nauczyciela szkoły realnej, artysty malarza Michała A. Godlewskiego. Z kolei podjął studia W Wyższej Szkole Technicznej we Lwowie, by następnie kontynuować naukę w Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu i na Politechnice w Zurychu, gdzie był uczniem Godfryda Sempera. Tu kolegował z późniejszym wybitnym architektem krakowskim T. Stryjeńskim. Następnie przeniósł się K. do Wiednia, gdzie w l. 1872–88 był uczniem i asystentem G. Sempera i K. von Hasenauera. W r. 1878 otrzymał dyplom architekta. W l. 1889–94 był asystentem F. Kirschnera. K. brał udział w prowadzonych przez Hasenauera i Kirschnera pracach z zakresu architektury. Osobiście kierował restauracją kościoła Barnabitów i pałacu Herbersteinów w Wiedniu. W r. 1877 K. objął posadę nauczyciela w l. Austriackiej Szkole Rzemieślniczo-Budowlanej (Baugewerbeschule) w Wiedniu i pozostał na tym stanowisku do r. 1895. W tym czasie K. nadsyłał swoje projekty na konkursy architektoniczne, np. na gmach Sejmu Galicyjskiego we Lwowie, muzeum śląskiego we Wrocławiu i in. Projekty architektury wystawiał w Wiedeńskim Klubie Artystów (1890), którego był członkiem; wystawiał również prace malarskie o tematyce kwiatowej i rodzajowej. Niektóre obrazy malował wspólnie z Maxem Levisem (np. Nadliczbowy). W r. 1891 wystawiał w Glaspalast w Monachium. W r. 1893 Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie wystawiło obraz K-a Studium starca.
W r. 1895 K. objął dyrekcję Szkoły Przemysłu Drzewnego w Zakopanem, założonej w r. 1878 przez Tow. Tatrzańskie, i pełnił tę funkcję do r. 1900. Rozwijał ożywioną działalność w propagowaniu form architektonicznych, zwłaszcza zaś zdobniczych, opartych na swoistej stylizacji motywów, którą nazywał «sposobem zakopiańskim», przeciwstawiając się istnieniu «stylu zakopiańskiego». Na ten temat ogłosił w r. 1899 publikację pt. Sposób zakopiański (także po niemiecku i francusku), z licznymi ilustracjami. K. ogłaszał także artykuły w „Architekcie” i gdzie indziej. Pisał również wiersze. W r. 1900 zaprojektował na Wystawie Powszechnej w Paryżu pawilon oparty na wymyślonych formach «zakopiańskich». Za pawilon ten otrzymał złoty medal. W t. r. zamieszkał we Lwowie i został profesorem architektury tamtejszej Politechniki.
Poglądy artystyczne K-a Wywołały ostrą polemikę, która z największym nasileniem toczyła się zwłaszcza w r. 1901 na łamach prasy lwowskiej i na zebraniach lwowskiego Związku Literacko-Naukowego. Artyści malarze, rzeźbiarze i architekci lwowscy i krakowscy ogłosili wtedy manifest za narodowym «stylem zakopiańskim» (sformułowanym przez S. Witkiewicza), przeciwko formom propagowanym przez K-a, zbyt bliskim alpejskiego zdobnictwa. W praktyce artystycznej różnice były niewielkie. Widzieli to współcześni, o czym świadczy wierszyk z „Zielonego Balonika”, najpewniej pióra T. Noskowskiego. W r. 1901 odbyła się we Lwowie wystawa projektów architektonicznych K-a z okresu wiedeńskiego, oryginalnych rysunków do opublikowanego Sposobu zakopiańskiego, przykładów galicyjskiego przemysłu artystycznego (z „Wystawy Powszechnej w Paryżu”, 1900) oraz obrazów: studia olejne z natury, widoki Tatr i cykl widoków z Kastelówki we Lwowie. Na I Wystawie Tow. Polskiej Sztuki Stosowanej w Muzeum Narodowym w Krakowie w r. 1902 wystawiono fotografię pianina wykonanego przez firmę J. Kerntopf i Syn w Warszawie wg projektu K-a. K. brał także udział w wystawach architektury we Lwowie. Będąc profesorem architektury i form architektonicznych Politechniki we Lwowie, został K. rektorem tej uczelni w r. 1906.
Pracami K-a w zakresie architektury były m. in.: restauracja cerkwi bazylianów w Żółkwi i rozbudowa gmachu konwiktu jezuitów w Chyrowie, gdzie wzniósł kaplicę. K. dekorował greckokatolicki kościół w Drohobyczu, projektował neorokokowe organy w kościele dominikanów we Lwowie, a do Domu Polskiego Tow. Polskiej Bratniej Pomocy i Czytelnictwa Polskiego w Czerniowcach zaprojektował piece kaflowe oparte na wzorach zakopiańskich (ok. 1906) i in. Obrazy K-a (widoki Zakopanego i wnętrza pawilonu Galicji w stylu zakopiańskim z wystawy w Paryżu w r. 1900) znajdowały się w Tow. Przyjaciół Nauk w Przemyślu. Także księgozbiór K-a przekazany został temu towarzystwu. K. był członkiem korespondentem Grona Konserwatorów Galicji Wschodniej. Był kawalerem Orderu Żelaznej Korony. Zmarł 4 VI 1912 r. we Lwowie.
Łoza, Architekci; Österr. Biogr. Lexikon, Graz–Wien–Köln 1967; Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych; Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler; Chwalewik, Zbiory pol., II 125, 129; Katalog I Wystawy Tow. Polska Sztuka Stosowana. Muzeum Narodowe w Krakowie, Kr. 1902 s. 24; Orłowicz M., Ilustrowany przewodnik po Lwowie, Lw. (1925) s. 110; – Dobrowolski T., Sztuka Młodej Polski, W. 1963; Historia sztuki polskiej, Pod red. T. Dobrowolskiego i W. Tatarkiewicza, Kr. 1962 III; Polskie życie artystyczne w latach 1890–1914, Pod red. A. Wojciechowskiego, Wr.–W.–Kr. 1967; – „Kraj” 1899 nr 27, 1900 nr 6, 7; „Roczn. Tow. Przyj. Nauk w Przemyślu” R. 3: 1913–22 s. 23, 49; „Tyg. Ilustr.” 1900 t. 1 nr 7 s. 124–5 (fot.), 1901 nr 45, 49, 1906 t. 2 nr 28, 38; „Ziemia” R. 2: 1911 nr 23; – Arch. Muz. Tatrzańskiego; Arch. Szkoły Przemysłu Drzewnego w Liceum Technik Plastycznych w Zakopanem; – Informacje K. Żurowskiej (list z 22 III 1968).
Ignacy Trybowski