Stadnicki Fortunat, pseud. Prawdomir (1818–1872), spiskowiec, działacz demokratyczny, ziemianin. Ur. w Zbydniowie pod Bochnią.
Dziadkiem S-ego był Piotr, star. czernichowski, przyrodni brat Franciszka (zob.), konfederat barski, właściciel obszernych dóbr łapanowskich w Bocheńskiem, autor traktatów politycznych, które zniszczył popadłszy w rozstrój psychiczny; temu również przypisywano jego małżeństwo z chłopką. Ojciec S-ego, Józef, posiadacz Zbydniowa i Filipówki, zmarł młodo w r. 1819, matka, Antonina z Otwinowskich, wyszła po raz drugi za mąż za Jana Odrzywolskiego. Większą część, jeśli nie całość, fortuny po Piotrze Stadnickim przejął zięć jego, adwokat Jan Giebułtowski, tak że S. został wg słów swego kuzyna Kazimierza Stadnickiego (zob.) «wyzuty całkowicie z ojczystej fortuny». Braćmi przyrodnimi S-ego byli Józef (1828–1891) i Zygmunt Odrzywolscy (zob.), powstańcy styczniowi i zesłańcy na Syberię.
W r. 1827 podjął S. naukę w Gimnazjum św. Anny w Krakowie, w r.n. przeniósł się do gimnazjum bocheńskiego. Zapewne tam nawiązał kontakt z patriotyczną konspiracją galicyjską, w której działał syn najbliższych sąsiadów jego ojca, Stanisław Marynowski z Tarnawy. Ukończywszy edukację gimnazjalną (1833), zamieszkał u matki pod Krakowem. Pozostawał pod opieką wuja, Konstantego Otwinowskiego, sekretarza u bogatego posesjonata Stanisława Wężyka z ul. Sławkowskiej, a na utrzymanie zarabiał jako nauczyciel języka niemieckiego w pensjonacie dla studentów, prowadzonym przez dawnego działacza Tow. Patriotycznego, Ludwika Królikowskiego. Ten zwolennik saint-simonizmu wywarł chyba największy wpływ na ukształtowanie się radykalnych przekonań społecznych S-ego. W 2. poł. 1836 przyłączył się S. do tajnego oświatowo-literackiego związku studentów, organizowanego przez Lesława Łukaszewicza na polecenie Zboru Głównego Stow. Ludu Polskiego (SLP). Jako «sołtys» SLP, agitował zarówno wśród studentów, młodzieży rzemieślniczej i żydowskiej Krakowa, jak i wśród uczniów gimnazjalnych oraz bywalców szynków w Bochni. W marcu 1837 został aresztowany przez policję krakowską, ale już w maju wyszedł na wolność i wkrótce wyjechał do Galicji. Należał do lewicowego odłamu SLP, który zdecydował się dokonać secesji; dn. 10 VI uczestniczył w zebraniu założycielskim Powszechnej Konfederacji Narodu Polskiego w Pawlikowicach (cyrkuł bocheński). Jako pierwszy przywiózł do Krakowa wiadomość o jej powstaniu, podjął rekrutację («demokratycznie kształcił» m.in. Ludwika Gorzkowskiego) i objął zwierzchnictwo nad organizacją krakowską; prowadził też korespondencję z warszawskim ośrodkiem konspiracyjnym. W początku sierpnia znów wyjechał go Galicji. Najpierw (3 i 10 IX) uczestniczył w dożynkach w dobrach Marcjanny Chrząstowskiej – Szczepanowicach i Dąbrówkach (cyrkuł tarnowski). Zaplanowane jako manifestacja zbliżenia szlachecko-chłopskiego, zakończyły się gwałtownym incydentem i doniesieniem na spiskujących, złożonym do władz przez urażonego chłopa. Dn. 15 IX na naradzie przywódców Konfederacji w Dąbrówce, poświęconej ustaleniu zasad i struktury organizacyjnej, został powołany na «przewodnika ziemskiego» dla Krakowa. Był również obecny podczas dyskusji nad manifestem Konfederacji 6 X w Pierzchowcu (cyrkuł bocheński). Dn. 12 X, uchodząc wraz z kilku innymi konspiratorami przed spodziewanym aresztowaniem, ukrywał się w Cichawie i Nieznanowicach. Potem w Bochni próbował zorganizować odbicie aresztowanych kolegów z więzienia w Wiśniczu, 16 X był już w Krakowie, gdzie przedstawił miejscowym konspiratorom dokumenty programowe Konfederacji. Pod koniec t.r. został aresztowany, przewieziony do więzienia we Lwowie i poddany wielomiesięcznemu śledztwu. Obciążyły go zeznania złożone przez kolegów, zarówno we Lwowie, jak i wobec rosyjskiej Komisji Śledczej w Warszawie; sam też przyznał się do winy.
Dn. 5 XII 1840 wobec kilku tysięcy ludzi zgromadzonych przed więzieniem lwowskim publicznie ogłoszono wyroki: S. otrzymał karę 15 lat ciężkiego więzienia. Odbył ją w twierdzy Kufstein w Tyrolu, począwszy od stycznia r.n. Ostry reżim więzienny (kajdany, ograniczenie lektury, samowola nadzorców) pchnęły go w r. 1844 do zgłoszenia protestu, a jako «człowiek gwałtowny, skory do sprzeczek i nie przebierający w słowach» przy tej okazji porwał się do rękoczynów wobec komendanta J. v. Kalsera de Massfeld. Następstwem tego incydentu był reskrypt cesarza Ferdynanda I zezwalający karać cieleśnie więźniów politycznych (6 XI). S. był szczególnie dręczony, izolowany od innych więźniów, głodzony, pozbawiony leków podczas choroby; mimo to organizował kolejne protesty. Wreszcie 18 I 1847 Kancelaria Nadworna ogłosiła dekret odbierający mu szlachectwo. Dopiero rewolucja wiedeńska 1848 r. przyniosła mu zwolnienie na mocy amnestii cesarskiej. Dn. 31 III t.r. opuścił więzienie i po krótkim pobycie w miasteczku Kufstein oraz w Wiedniu w poł. kwietnia przybył do Krakowa. Dn. 12 XII 1849 przywrócono mu szlachectwo.
Na początku l. sześćdziesiątych S. mieszkał jako administrator obszaru dworskiego w Białejwodzie (pow. sądecki), która należała do jego żony. Był wówczas członkiem Krakowskiego Tow. Gospodarczo-Rolniczego i delegatem Tow. Wzajemnych Ubezpieczeń. W okresie poprzedzającym wybuch powstania styczniowego sympatyzował z obozem czerwonych. Wszedł w skład powołanej na początku listopada 1862 Ławy Obwodowej w Nowym Sączu. Był współpracownikiem Zygmunta Marszałkowicza, pełnomocnika Ławy na Węgry; współorganizował punkty przerzutowe ochotników i pomocy materiałowej ze Słowacji do Król. Pol. Prowadził też akcję kolektorską wśród szlachty sądeckiej i z tej racji miał kontakty ze Stanisławem Tarnowskim w Krakowie. Dn. 14 X 1863 w mieszkaniu S-ego władze policyjne dokonały rewizji i choć nie znaleziono żadnych dowodów winy, prawdopodobnie wskutek donosu, aresztowały go 3 XI. Po przesłuchaniu w Nowym Sączu osadzony został w więzieniu pokarmelitańskim we Lwowie. Sądzony był przez trybunał wojskowy i 18 VI 1864 otrzymał wyrok 8 lat więzienia, zmniejszony w skutek apelacji przez sąd wyższej instancji o 2 lata. Dn. 12 XI t.r. rozpoczął odsiadywanie wyroku w twierdzy ołomunieckiej. Stamtąd w r. 1865 próbował wysłać potajemnie na ręce polskich deputowanych do wiedeńskiej Rady Państwa skargę na warunki uwięzienia, za co ukarano go dodatkowymi represjami. Dn. 30 IX t.r., podobnie jak większość skazanych Polaków, po ogłoszeniu przez cesarza Franciszka Józefa ogólnej amnestii, otrzymał uwolnienie.
Następnie S. osiadł w Rostoce, wsi nad Dunajcem w pow. sądeckim, również własności jego żony. Zajął się tam gospodarowaniem, zyskał popularność wśród sąsiadów, bywał proszony o rozjemstwo w sporach majątkowych i honorowych. Zabierał głos w sprawach publicznych, na temat podatku katastralnego opublikował dwie broszury: O katastrze (Nowy Sącz 1866) i Niektóre uwagi krytyczne nad treścią broszury pod tytułem „Stały kataster w Galicji” (Kr. 1866), w których udowadniał, że oszacowanie większych majątków ziemskich w Galicji zostało zawyżone. W styczniu 1867 kandydował w Nowym Sączu w wyborach do Sejmu Krajowego w dwóch kuriach jednocześnie: miejskiej i wielkiej własności ziemskiej; w obu przepadł. Wybrany t.r. do Rady Powiatowej sądeckiej (z grupy najwyżej opodatkowanych kupców i przemysłowców), nie uzyskał cesarskiego zatwierdzenia w funkcji jej prezesa. Zbliżył się S. w tym okresie do środowiska politycznego skupionego wokół Franciszka Smolki, które wiosną 1868 utworzyło we Lwowie Tow. Narodowo-Demokratyczne (TND). Na zebraniu poselskim w Nowym Sączu (30 VII) agitował przeciwko obesłaniu Rady Państwa przez Sejm Krajowy. Przed kolejnymi wyborami sejmowymi w r.n., wraz z dwoma mieszczanami sądeckimi Walentym Brzeskim i Wincentym Kołodziejskim, utworzył lokalny komitet wyborczy TND, który jednak nie odważył się wystąpić jawnie. Zgłoszony jako kandydat TND w kurii miast w Nowym Sączu, S. przedstawił program radykalnej opozycji wobec rządu wiedeńskiego, lecz znów przegrał, tym razem na rzecz Juliana Dunajewskiego. Popierający konserwatystów krakowskich „Czas” uznał S-ego przy tej okazji za przedstawiciela «prądu bezmyślnego», zaś lwowski „Szczutek” skwitował tę drugą już porażkę fraszką pt. „Nowemu członkowi Tow. Dem.” i w żartobliwym sprawozdaniu z wystawy rolno-przemysłowej w Przemyślu przypisał mu zdobycie wstęgi «kawalerstwa przemysłowego» za «sekret doskonały zostania posłem». W kolejnej kadencji S. zasiadał w Radzie Powiatowej sądeckiej jako reprezentant grupy gmin wiejskich. Był też członkiem Pow. Komisji Szacunkowej w Nowym Sączu. W lutym 1871 wnioskował o wysłanie przez Radę Powiatową petycji do sejmu w sprawie uchylenia zakazu wjazdu do Galicji i naturalizacji emigrantów polskich. We wrześniu t.r. zabrał po raz ostatni głos publicznie, drukując w Nowym Sączu polemikę (bez tytułu) ze wspomnieniami Tadusza Romanowicza o Ołomuńcu, zamieszczonymi w „Gazecie Literackiej”. Zmarł na gruźlicę 7 IV 1872 w Rostoce, pochowany został w Tropiu.
W małżeństwie z Koroną z Barskich (lub Berską) 1.v. Głębocką (1826 – 19 IV 1892), dzieci S. nie miał; wychowywał pasierbów: Władysława i Antoniego (ur. 1855) Głębockich.
Podob. zbiorowa pędzla Adolfa Nigroniego wg szkicu Juliana Horoszkiewicza „Więzienie stanu w Kufsztejnie, 1840”, akwarela, 1850, w B. Ossol. (opis w: Radojewski M., Rysunki i akwarele artystów polskich XVII–XX w. Katalog, Wr. 1969); – Estreicher w. XIX; – PSB, Uzupełnienia i sprostowania do tomów I–XL (Odrzywolski Zygmunt); – Korwin-Kruczkowski S., Poczet Polaków wyniesionych do godności szlacheckiej przez monarchów austriackich, Lw. 1935; Stadnicki K., Rodowody domu Stadnickich…, Lw. 1857–61, Linia «ze Stadnik», cz. II oddz. 1 s. 6; Żychliński, III, VIII; – Białynia Chołodecki J., Lista osób pochodzenia szlacheckiego zasądzonych w Galicji za udział w tajnych stowarzyszeniach i pracach rewolucyjnych w latach 1838–1848, Lw. 1905 s. 12; Słown. Geogr. (Białawoda); – Białynia Chołodecki J., Cezary Haller de Hallerburg i współtowarzysze w procesie politycznym r. 1863/4, „Gaz. Lwow.” 1920 nr 132–134; Bieniarzówna J., Z dziejów liberalnego i konspiracyjnego Krakowa (1833–1848), Kr. 1948; Borys W., Powszechna Konfederacja Narodu Polskiego na terenie Galicji Zachodniej i Krakowa (1837–1838), „Studia Hist.” R. 8: 1965 z. 3/4 s. 26, 29, 34, 36, 40; Fras Z., Demokraci w życiu politycznym Galicji w latach 1848–1873, Wr. 1997; Kraków w powstaniu styczniowym, Kr. 1968; Kraushar A., Świętokrzyżcy, W. 1916 s. 15–19, 23, 48–9, 51–2, 59–60, 68; Leniek, Książka pamiątkowa Gimn. św. Anny; Łopuszański B., Stowarzyszenie Ludu Polskiego, Kr. 1975; Mrazek J., Monografia Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie, Kr. 1886 s. 102; Pamiętnik Towarzystwa Rolniczego Krakowskiego za czas od r. 1845 do r. 1895, [Oprac.] J. A. Lippoman, Kr. 1898 s. 140; Plechta J., Działalność Sądeckiej Ławy Obwodowej i udział Sądeczan w powstaniu styczniowym, „Roczn. Sądecki” T. 12: 1971 s. 113–14, 122–4; Rozdolski R., Miscelanea do historii Stowarzyszenia Ludu Polskiego, „Kwart. Hist.” R. 50: 1936 s. 726; Tyrowicz M., Wizerunki sprzed stuleci, Kr. 1955; – Szematyzmy Król. Galicji z l. 1862–1872; – Bogdański H., Pamiętnik 1832–1948, Wyd. A. Knot, Kr. 1971; Kacper Cięglewicz, żywot, prace i cierpienia, „Gaz. Narod.” 1886 nr 231; [Drohojowski M.], Dwór w cieniu zamku…, Oprac. S. Michalczuk, Nowy Sącz–Zakopane 1988 s. 52 (mylnie jako Edward); Horoszkiewicz J., Notatki z życia, Oprac. H. Wereszycki, Wr. 1957; Józefczyk A., Wspomnienie ubiegłych lat, [Wyd. H. Zathey], Kr. 1881 s. 58; [Mułkowski S.], Kufstein więzienie stanu i dola Polaków w nim osadzonych, P. 1849 s. 27, 30, 44, 65, 73; Romanowicz T., Ołomuniec. Wspomnienie z lat 1864 i 1865, „Gaz. Liter.” R. 1: 1871 nr 2–8; Siemieński L., Listy do różnych adresatów z lat 1827–1843, Oprac. M. Małecki, Arch. Liter. T. 21: 1977; Stowarzyszenie Ludu Polskiego w Królestwie Polskim. Gustaw Ehrenberg i „świętokrzyżcy”, Wr. 1978; – „Czas” 1870 nr 154; „Gaz. Narod.” 1867 nr 25, 300, 1871 nr 85; Kalendarz Czecha, 1892 s. 98 (dot. brata S-ego, Józefa Odrzywolskiego); „Kraj” 1869 nr 126; „Szczutek” 1870 nr 12; – Wspomnienia pośmiertne z r. 1872: „Czas” nr 85, „Gaz. Narod.” nr 104, „Kraj” nr 93, Żychliński, Kronika rodzin, s. 426; – AP w Bochni: Państw. Gimn. i Liceum im. króla Kazimierza Wielkiego w Bochni, księgi: „Gimnasii c.r. Bochniae matricula ab anno 1818 ad a. 1831”, „Liber calculorum…” z l. 1825–31 i 1832–7; B. Jag.: sygn. 226649 V (klepsydra pogrzebowa S-ego); – Informacja ks. Stanisława Pietrzaka z Tropia w oparciu o arch. paraf. („Liber mortuorum ecclesiae paroecialis in Tropie pro pagis Rostoka, Habalina et Wiatrowice”, T. 2: 1872 nr 5 s. 75, „Spis ludności parafii Tropie aktualizowany 22 marca 1877”, s. 20, dom nr 1).
Andrzej A. Zięba