Szlancowski (Schlancowski, Slancowski, Slancoski, Šlancoski, Schlantzofsky Schlanzowski) Franciszek (Franz) (1751–1826), tancerz, choreograf, baletmistrz, nauczyciel tańca.
Ur. 29 I w Pradze, w rodzinie czeskiej, był bratem Josepha, tancerza, i Karla, baletmistrza w Wiedniu.
W r. 1770 występował S. w Pradze, a następnie w Wiedniu w zespole baletowym J.-G. Noverre’a. Gdy wiedeński aktor i przedsiębiorca Johann Joseph Felix von Kurz (Bernardon) starał się o restytucję teatru publicznego w Warszawie, sprowadził ze sobą S-ego. Na otwarcie teatru 30 IV 1774 w pałacu Radziwiłłowskim na Krakowskim Przedmieściu Kurz wystawił operę „L’amore artigiano” F. L. Gassmanna, a S. tańczył w końcowym balecie. Odtąd występował w zespole niemieckim teatru Kurza, a następnie teatru Augusta Sułkowskiego i Franciszka Ryxa, w balecie pod dyrekcją Antonia Sacco. Był pierwszym solistą tańca grotesco. Wystąpił m.in. w „Der betrogene Geitzige” Sacco (1775), „Sądzie Parysa” Noverre’a (jako Niezgoda, 4 III 1775, choreografia F. Casellego), „Le Querrier guidé par l’amour” V. Sauniera (1776), „Médée et Jason” Noverre’a (1777, choreografia L. Frühmann), „Don Juanie” A. Harta (1778, choreografia Cassellego,), „Die Bergleute” Daniela Curza (1779), „Der Holländische Apotheker” (1779), „Katycynea y Moryazama” wg tragedii M. Coltelliniego (1779, choreografia Casellego). Zdobył dużą popularność; wg Wojciecha Bogusławskiego był wówczas «aż do zachwycenia wielbiony», a wg Juliana Ursyna Niemcewicza rzucano mu na scenę «worki ze złotem». Był też ulubieńcem króla Stanisława Augusta.
W r. 1779 tańczył S. w Pradze, ale w r. 1780 wrócił do zespołu baletowego Sacco w Warszawie i wystąpił w „Skąpcu” Moliera. W r. 1781 tańczył w Londynie; występował także (nie wiadomo dokładnie kiedy) w Dreźnie i Petersburgu. T.r. został zaangażowany do zespołu Romana Weizhöfera w Brünn (obecnie Brno). Na początku l. osiemdziesiątych kilkakrotnie gościł w Warszawie; 9 IX 1783 tańczył w balecie
„Mąż oszukany albo Wesele wiejskie” Kurza, potem (we wrześniu t.r.) w balecie „Przypadki karczemne”. W kamienicy Ryxa dawał wtedy lekcje tańca. W styczniu 1784 występował razem z drugą żoną w teatrze J. Ch. Wäsera we Wrocławiu. Dn. 16 IV t.r. miał benefis w Teatrze Narodowym w Warszawie. W r. 1785 należał do zespołu Tancerzów Jego Królewskiej Mości, m.in. tańczył w „Hylas i Sylvia” F.-J. Gosseca (choreografia F.-G. Le Doux).
W r. 1786 został S. zaangażowany do teatru w Schwedt nad Odrą. We wrześniu r.n. ponownie gościł w Warszawie; wykonał wtedy «węgierskie pas de quatre» własnej kompozycji. W r. 1788 hetman w. lit. Michał Kazimierz Ogiński zatrudnił go jako baletmistrza w teatrze dworskim w Słonimiu oraz kierownika tamtejszej szkoły baletowej. W okresie 13 X – 2 XI t.r. gościnnie występował w Warszawie, w duecie z Apolonią Darewską m.in. w baletach „Rybaki” (we własnym opracowaniu) oraz „Niechęć miłosna” D. Curza i „Sierocie hiszpańskiej” Ch. Le Picqa, przeniesionej na scenę przez Curza. Zimą 1790/1 zespół teatru w Słonimiu występował w Dubnie z baletami układu S-ego. Od marca 1792 przebywał S. przez pewien czas na dworze Ogińskiego w Warszawie. Ponownie udzielał lekcji tańca, m.in. w r. 1794 ośmioletniemu Dominikowi Radziwiłłowi. Po upadku powstania kościuszkowskiego prawdopodobnie opuścił Warszawę; wg Jana Tomasza Seweryna Jasińskiego «wyjechał na Litwę z żoną [...] i doznał najchlubniejszego przyjęcia».
Ok. r. 1803 wrócił S. do Warszawy, będącej wówczas pod panowaniem pruskim, i został baletmistrzem zespołu François Gabriela Le Doux przy Teatrze Narodowym. Dn. 28 IV 1803 wystawiono tam balet S-ego wraz ze sztuką „Diabeł morski, czyli Nieboszczyk żyjący”. Dn. 8 XII 1805 zespół wystąpił w przedstawieniu „Nurzahad, czyli nieśmiertelność i bogactwa” L. Ch. Caignieza, a następnie rozwiązał się. Na propozycję Bogusławskiego, dyrektora Teatru Narodowego, zorganizował S. jesienią 1806 nowy, szesnastoosobowy zespół, w którym m.in. zatrudnił swą córkę Franciszkę. Zespół zadebiutował 1 XI t.r. w sielance baletowej „Żniwiarze, czyli Wieczory wieśniacze”, pokazanej przez dwa następne lata dwadzieścia sześć razy; wystawił ponadto „Zabawy żołnierskie” i „Balet w balecie” J. Starzera. Po zajęciu Warszawy przez wojska napoleońskie 8 XII Bogusławski przywrócił na scenę swój „Cud mniemany, czyli Krakowiaków i górali”, który został uzupełniony „Tańcem góralów” w choreografii S-ego. W r. 1807 opracował S. układy baletowe do „Dzikich ludzi i Francuzów, czyli Rozbicia okrętu” oraz sielanki „Młynarze” i „Filozofii kobiet”. Na benefisie S-ego 10 IV t.r. odegrano komedię „Adwokat” J. F. Rogera, koncert na skrzypcach wykonał jego syn Piotr, a w balecie „Dzicy ludzie i Francuzi...” zatańczyła córka; odbyły się też benefisy tancerek (29 V) i tancerzy (5 VI) z jego zespołu. W okresie istnienia Ks. Warsz. zespół S-ego wykonał m.in. balety „Kobieta dezerter” Ch. W. Glucka i „Miotlarz, czyli Wieniec wdzięczności”. Po przybyciu do Warszawy Fryderyka Augusta, jego żony Amalii i córki Marii Augusty, 5 XII wystawiono w Teatrze Narodowym uroczysty spektakl „Karola Wielkiego i Witykinda” Tekli Łubieńskiej oraz balet opracowany przez S-ego do muzyki Józefa Elsnera. Jako baletmistrz w Teatrze Narodowym dwa razy w tygodniu przygotowywał choreografię jednoaktowych baletów, dołączanych do spektakli; jego układy choreograficzne były wielokrotnie powtarzane, co wówczas stanowiło rzadkość. Pokazane 20 III 1808 „Dwie sułtanki” Noverre’a z choreografią S-ego były ostatnimi występami baletu na scenie Teatru Narodowego Bogusławskiego. Dn. 1 IX t.r. zespół baletowy został rozwiązany, a S. wyjechał z Warszawy do Słonimia. W r. 1811 osiadł w Krzemieńcu, gdzie Tadeusz Czacki zatrudnił go w Gimnazjum Wołyńskim jako nauczyciela tańca; zajmował się także organizacją balów w mieście. Zmarł 29 VII 1826 w Krzemieńcu, został pochowany na cmentarzu Bazyliańskim.
S. był dwukrotnie żonaty. Ok. r. 1770 poślubił nieznaną z imienia tancerkę. W r. 1781 w Londynie ożenił się z Betty Reimers, nazywaną w Polsce Elżbietą, urodzoną w Hamburgu aktorką niemiecką, która od poł. r. 1793 do kwietnia 1794 grała w Warszawie w zespole niemieckim, a w październiku 1794 wystąpiła we Lwowie; miał z nią córkę Franciszkę, zamężną Majewską (zm. 1828), w l. 1806–8 tancerkę w Teatrze Narodowym, oraz syna Piotra, skrzypka, od r. 1826 nauczyciela tańca w Liceum Krzemienieckim. Bratanicą S-ego była Helena Szlancowska (zob.).
Enc. Muzycz., X; Gloger Z., Encyklopedia staropolska ilustrowana, W. 1985; Muzyka w czasopismach polskich XVIII wieku. Okres stanisławowski (1764–1800), Kr. 1984; Nowy Korbut, IV; PSB (Ogiński Michał Kazimierz); Słown. Teatru Pol. (bibliogr.); – Bernacki L., Teatr, dramat i muzyka za Stanisława Augusta, Lw. 1925 I, II; Dzieje teatru polskiego, Red. T. Sivert, W. 1993 II cz. 1; Got J., Na wyspie Guaxary, Kr. 1971; Król B., Józef Kurz-Bernardon w Warszawie, „Pam. Teatr.” 1957 z. 1 s. 136, 138, 144; Krzemienieckie nekropolie, Oprac. B. Marcisz, S. Rudka, W. 1999; Kwiatkowski M., Życie muzyczne Warszawy w latach 1795–1806, w: Szkice o kulturze muzycznej XIX w., W. 1984 V; Mamontowicz-Łojek B., François Gabriel Le Doux baletmistrz i choreograf 1755–1823, „Pam. Teatr.” 1967 nr 2 s. 225; taż, Tancerze króla Stanisława Augusta 1774–1798, W. 2005; Pudełek J., Warszawski balet romantyczny 1802–1866, Kr. 1968; Rolle M., Ateny wołyńskie, Lw. 1923; Turska I., Krótki zarys historii tańca i baletu, Kr. 1983; Wierzbicka-Michalska K., Aktorzy cudzoziemscy w Warszawie w XVIII wieku, Wr. 1975; taż, Teatr w Polsce w XVIII wieku, w: Dzieje teatru polskiego, Red. T. Sivert, W. 1977 I; Wołoszyńska Z., Wokół antrepryzy teatralnej Sułkowskich, „Arch. Liter.” T. 5: 1960 s. 160, 169; Wysocka T., Dzieje baletu, W. 1970; Żórawska-Witkowska A., Muzyka na dworze i w teatrze Stanisława Augusta, W. 1995; – Bogusławski W., Dzieje Teatru Narodowego, W. 1965 s. 11, 37, 189; [Dmuszewski L. A., Żółkowski A.], Dykcionarzyk teatralny, P. 1808; Kozieradzki A., Wspomnienia z lat szkolnych 1820–1831, Wr. 1962; Magie r, Estetyka Warszawy; Niemcewicz J. U., Pamiętniki czasów moich, W. 1957; Teatr Wojciecha Bogusławskiego w latach 1799–1814, Oprac. E. Szwankowski, Wr. 1954; Warszawski teatr Sułkowskich. Dokumenty z lat 1774–1785, Oprac. M. Rulikowski, Wr. 1957; Źródła do historii teatru warszawskiego od roku 1762 do roku 1833, Oprac. K. Wierzbicka, Wr. 1955 cz. 2; – „Gaz. Warsz.” 1807 nr 98; – Nekrologi z r. 1827: „Gaz. Pol.” nr 332, „Gaz. Warsz.” nr 326; – IS PAN: Chomiński M., Skorowidz artystów baletu od roku 1775 do 1879, (rkp.), Jasiński J. T. M., Życiorysy aktorów polskich XVIII i XIX wieku, (rkp.).
Joanna Sibilska-Siudym