Synek Franciszek Ksawery (1805–1865), nauczyciel muzyki, pianista, dyrygent.

Ur. 26 VIII (ochrzczony 27 VIII) w Blatnej (Blatná u Strakonic), w południowo-zachodnich Czechach, był synem Františka i Marii, z domu Vazačovej, mieszczan z Blatnej.

S. ukończył Szkołę Normalną w Pradze. Uczył się gry na organach u Jana Vitáska (Wittasska), profesora w Praskiej Szkole Organowej, od r. 1814 kapelmistrza kościoła katedralnego p. wezw. św. Wita na Hradczanach. Na początku l. trzydziestych przebywał w Svidniku (obecnie Słowacja), a po powstaniu listopadowym prawdopodobnie rozpoczął działalność muzyczną w Wilnie. Dał się poznać jako znakomity dyrygent i pedagog. Sprowadzony w r. 1834 do majątku Trzeszczany (pow. hrubieszowski), uczył przez trzy lata gry na fortepianie dzieci Wincentego Wydżgi. Od stycznia 1838 pracował jako nauczyciel muzyki w Lublinie, gdzie działali też jego koledzy, uczniowie Vitáska, Antoni i Jan Müllerowie. Wykształcił wielu uczniów, m.in. pianistów Konrada Staczyńskiego i Józefa Wieniawskiego.

S. regularnie uczestniczył w koncertach i balach, urządzanych w l. 1843–61 w sali Resursy Gubernialnej Lubelskiej. Jako pianista wystąpił m.in. 14 XI 1848 na koncercie dobroczynnym z udziałem trzynastoletniego skrzypka Henryka Wieniawskiego. Prowadził przez pewien czas chór kościelny, który 26 IV 1850 w kościele Kapucynów wykonał „Stabat Mater” G. Rossiniego. Organizował i dyrygował na większości koncertów dobroczynnych w Resursie. W czasie mszy, odprawionej 23 VII 1855 w kościele Bernardynów, akompaniował razem ze Staczyńskim artystom wykonującym utwory religijne Wojciecha Słoczyńskiego. Latem 1857 koncertował w Radomiu (2 VIII t.r. wystąpił tam jako pianista). W Lublinie odbywały się corocznie jego koncerty benefisowe, z których szczególnie uroczysty miał miejsce 23 VI 1858, gdy wykonał on Koncert fortepianowy F-dur J. N. Hummla. Od t.r. był kapelmistrzem orkiestry katedralnej; podczas nabożeństwa dla uczczenia pamięci Stanisława Serwaczyńskiego 17 III 1860 w kościele Dominikanów dyrygował „Requiem” J. Vitáska. Od 20 XII 1859 do 30 IX 1862 był nauczycielem śpiewu kościelnego w miejscowej Szkole Powiatowej Realnej. Z dn. 1 X 1862 został przeniesiony na równorzędne stanowisko w Liceum Lubelskim, gdzie prowadził też chór i orkiestrę szkolną. Występował także w prywatnych salonach, gdzie wspólnie z kolegami grywał m.in. własne tańce. Z pracy kapelmistrza katedralnego oraz nauczyciela zrezygnował z przyczyn zdrowotnych w r. 1864. Wg Adama Krasińskiego był niezmordowanym organizatorem życia muzycznego, przewodnicząc «każdej zabawie, każdemu zebraniu muzykalnemu» („Ruch Muzycz.” 1857 nr 15). Propagował zwłaszcza muzykę czeską. Zmarł 21 I 1865 w Lublinie.

Z poślubioną 25 XI 1839 Aleksandrą z Reinholdów (ur. 1821), córką ppłk. Leonarda Marcina (1762–1827), powstańca kościuszkowskiego, legionisty, uczestnika kampanii napoleońskich l. 1806–14, i Rozalii z Egersdorfów, guwernantką, miał S. sześcioro dzieci: bliźniaków Ksawerego, adwokata, i Aleksandra (ur. 1840), Leona (ur. 1841), farmaceutę, represjonowanego za udział w manifestacji patriotycznej w r. 1861, od r. 1862 więźnia Szlisselburga, Adolfa (1843–1845), Rozalię Kazimierę (ur. 1845) i Józefę Teresę (ur. 1847). Po śmierci S-a wdowa z dziećmi wyjechała do Kruszowa (gm. Tuszyn, woj. łódzkie).

Błaszczyk, Dyrygenci; D’jakov V. A., Dejateli russkogo i pol’skogo osvoboditel’nogo dviženija carskoj armii 1856–1965 godov, Moskva 1967 s. 168; Massalski A., Słownik biograficzny. Nauczyciele szkół średnich rządowych męskich w Królestwie Polskim, W. 2009; Pachoński J., Słownik biograficzny oficerów Legionów Polskich 1796–1807, Kr. 1998–2003 (dot. teścia S-a); Słown. Muzyków Pol., II 217; Słownik biograficzny miasta Lublina, L. 1996 II 262–3; Sowiński, Słown. muzyków; – Demska-Trębacz M., Muzyczny pejzaż Lubelszczyzny. Dworki i dwory, L. 2005 s. 74; taż, Sławni, znani, zapomniani. Szkice o muzykach Lubelszczyzny, L. 1983 s. 71, 103; Domański C. W., Absolwenci gimnazjum gubernialnego i szkoły realnej w Lublinie 1835–1866, L. 2002 poz. 733–5 (mszp. w posiadaniu autora); Gawroński L., Chóry lubelskie w XIX wieku, „Kur. Lub.” 1974 nr 192; tenże, Karnawał w dawnym Lublinie, „Dzien. Wschodni” 1996 nr 41; Kaproń A., Cudzoziemscy nauczyciele gimnazjum lubelskiego w latach 1815–1915, L. 2001 s. 11, 34–5; tenże, Czescy i niemieccy nauczyciele muzyki w Lublinie, „Nowy Tydzień w L.” 2007 nr 51 s. 23; Kula E., Naukowa, literacka i artystyczna twórczość nauczycieli rządowych męskich szkół średnich Królestwa Polskiego w latach 1833–1862, Kielce 2006 s. 206; Mentzel W., Organy katedry lubelskiej w ciągu stulecia swego istnienia, „Kron. Muzycz.” 1936 nr 1; Perutková-Dvořáková J., Jan Nepomuk August Vitásek (1770–1839), „Sbornik prací filozofické fakulty brněnské univerzity” 1995 nr H30 s. 41–9; Raczek H., Gimnazjum lubelskie w okresie międzypowstaniowym (1833–1863), w: Szkoła czterech wieków. Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Staszica w Lublinie, Red. R. Kucha, L. 1992 s. 112, 114; – Berg N. V., Zapiski o polskich spiskach i powstaniach, W. 1906 cz. 10 s. 134; – „Gaz. Warsz.” 1848 nr 325, 1856 nr 326; „Kur. Warsz.” 1844 nr 206, 1850 nr 114, 1852 nr 94, 340, 1855 nr 36, 202, 1858 nr 14, 28, 1860 nr 89; „Ruch Muzycz.” 1857 nr 15, 20, 1858 nr 14; – AP w L.: GWL, sygn. 193 k. 6–10, sygn. 512 k. 99–100, 156, sygn. 519 k. 4, Księgi ludności m. Lublina, sygn. 16 k. 432, Szkoła Pow. Realna w L., sygn. 7 k. 2–6; – Informacje Marceli Rossovej z Pragi na podstawie: Státní oblastní archiv v Třeboni, Sbírka řimskokatolických matrik Jihočeského kraje, farní úřad Blatná, kniha č. 6, matrika narozených pro léta 1798–1812, pag. 58, zápis 2.

Andrzej Kaproń