Ptak Franciszek (1859–1936), działacz ruchu ludowego, poseł na galicyjski Sejm Krajowy. Ur. 30 VIII w Bieńczycach (obecnie Kraków) w rodzinie chłopskiej, był synem Antoniego, posiadającego ok. 5 morgów, i Salomei z Włodków.
P. ukończył szkołę ludową, a poza tym był samoukiem i czytał wiele. Gospodarował na swoich 2 morgach. Okresowo zarobkował jako pracownik najemny w młynie. Założył karczmę w Bieńczycach, którą następnie prowadził. Przez dziewięć lat był dzierżawcą myta. P. związał się z ruchem chrześcijańsko-ludowym ks. Stanisława Stojałowskiego. W r. 1892 kandydował bezskutecznie w wyborach uzupełniających do galicyjskiego Sejmu Krajowego. Tego okresu dotyczą wspomnienia Wincentego Witosa o «karczmarzu z Bieńczyc», zajmującym się polityką i prenumerującym gazety ludowe, które wykładał do czytania w swojej karczmie. Wg Witosa inni chłopi wyrażali, o P-u niezbyt pochlebne opinie, «nie mogąc znosić panoszącego się dorobkiewicza». W l. 1898–1902 P. wydawał czasopismo „Obrona Ludu”, organ stronnictwa chrześcijańsko-ludowego, ukazujący się w Krakowie. W grudniu 1900 kandydował do austriackiej Rady Państwa, ale nie został wybrany. Echo walki wyborczej P-a znajduje odbicie w „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego (akt I scena 25: rozmowa Poety z Czepcem: «Toście Ptaka wybierali»). P. współpracował z kolei z Janem Stapińskim, współorganizatorem galicyjskiego Stronnictwa Ludowego (SL), który, wg S. Szczepańskiego, szachował «w Krakowskiem Wójcika Ptakiem, Ptaka Waligórą, czy innym prezesem wójtów, jak potrzeba było». W l. 1897–1909 P. był członkiem Rady Powiatowej w Krakowie z grupy gmin wiejskich i zastępcą członka, a od r. 1904 – członkiem Wydziału Powiatowego w Krakowie. Od r. 1904 do 1910 był również członkiem Rady Szkolnej Okręgowej w Krakowie z ramienia Rady Powiatowej. P. założył Tow. «Sokół» w Bieńczycach.
W dn. 20 I 1907 P. został wybrany na członka Rady Naczelnej (RN) Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL), którą to nazwę przyjęło SL w r. 1903. W wyborach do Rady Państwa w maju 1907 zrezygnował z kandydatury na rzecz Franciszka Wójcika. W wyborach do galicyjskiego Sejmu Krajowego w dn. 25 II 1908 został wybrany na posła z gmin wiejskich pow. krakowskiego. W sejmie był członkiem komisji petycyjnej i komisji gminnej (od r. 1910 również i komisji drożyźnianej) oraz rewidentem sejmowym. Przemawiał m. in. w sprawie zniesienia myt krajowych (1 X 1908), założenia szkoły gospodyń wiejskich w pow. krakowskim (14 X 1909). Wystąpił również m. in. wraz z innymi posłami z wnioskiem nagłym w sprawie zapobieżenia głodowi grożącemu ludności w całym kraju (19 III 1913). W r. 1908 P. wraz z Władysławem Bogackim byli organizatorami słynnego «wesela krakowskiego», które defilowało przed cesarzem Franciszkiem Józefem I w Wiedniu w 60 rocznicę wstąpienia jego na tron. Jedna z córek P-a, Zosia, wraz ze znanym artystą malarzem, Henrykiem Uziembło, tworzyli «parę młodych», a malarz Wojciech Kossak był starostą. «Wesele» to wywołało wówczas w Wiedniu entuzjazm i odbiło się szerokim echem po całym kraju, wywołując również falę krytyk, m. in. i pod adresem P-a, jako krakowskiego «Paradebauera» (S. Szczepański). W dn. 8 III 1908 P. został ponownie wybrany na członka RN PSL. W l. 1913–14 był członkiem Rady Nadzorczej Krajowej Centralnej Kasy dla Spółek Rolniczych we Lwowie. W wyborach do galicyjskiego Sejmu Krajowego w dn. 30 VI 1913 P. nie został wybrany na posła; w jego miejsce mandat otrzymał Józef Serczyk, również ludowiec. P. figurował jako członek RN PSL w czasie jej zebrania w Tarnowie w dn. 13 XII 1913, na którym doszło do rozłamu na PSL-Lewica, które skupiło zwolenników J. Stapińskiego i PSL «Piast», któremu przewodził m. in. W. Witos. P. znalazł się w PSL-Lewica, w którym na Kongresie w dn. 5 IV 1914 został wybrany na członka RN. W dn. 28 VI 1914 zwrócił się wraz z Franciszkiem Wójcikiem z odezwą do chłopów o finansowe popieranie PSL-Lewica („Przyjaciel Ludu” 1914 nr 26 s. 4).
W czasie pierwszej wojny światowej P. w wojsku nie służył i pozostawał w domu. Podczas krótkotrwałego zjednoczenia PSL «Piast» z PSL-Lewica, dokonanego na zjeździe w Tarnowie w dn. 1 XII 1918, został obrany członkiem Zarządu Głównego PSL. W r. 1924 P. opuścił szeregi PSL-Lewica i przeszedł do PSL «Piast». Założył Kasę Stefczyka w Bieńczycach, obsługującą kilkanaście okolicznych wsi, i był jej długoletnim prezesem. W r. 1932 witał z banderią krakusów W. Witosa jadącego do Pleszowa. Zmarł 29 VII 1936 w Krakowie w szpitalu OO. Bonifratów. Pochowany został na cmentarzu w Raciborowicach w dn. 1 VIII t. r.
P. był żonaty od r. 1886 z Marcjanną z domu Szafrańską (7 I 1864 – 4 VIII 1947), z którą miał 5 synów i 7 córek.
Portret pędzla J. Krasnowolskiego w zbiorach Izby Regionalnej Ośrodka Kultury Kombinatu Huty im. Lenina w Nowej Hucie, reprod. w „Gaz. Krak.” 1984 nr 203 s. 8; – Giza, Władze stronnictwa lud., s. 583–4, 587, 589, 601; – Buszko J., Ruch socjalistyczny w Krakowie 1890–1914, Kr. 1961; Finkel L., Ostatnie lata 1904–1908, Lw. 1909 s. 87 (wspólna fot.); Giza S., Kalendarz wydarzeń historii ruchu ludowego, W. 1967; Szczechura T. i R., Zagadnienia kulturalno-oświatowe i społeczno-gospodarcze wsi w czasopismach polskiego ruchu ludowego 1889–1918, W. 1969; ciż, Zagadnienia społeczno-polityczne wsi w czasopismach polskiego ruchu ludowego 1889–1918, W. 1967; Szczepański S., Z dziejów ruchu ludowego w Polsce, Kr. 1924 s. 44, 64, 69; Wyka K., Legenda i prawda „Wesela”, Kr. 1950 s. 54; – Bielenin E., Szkice z przeszłości, W. 1980; Daszyński I., Pamiętniki, W. 1957 I; Spraw. stenogr. sejmu krajowego galicyjskiego 1908–13; Stapiński J., Pamiętnik, W. 1959; Szematyzmy Król. Galicji 1897–1914; Witos W., Moje wspomnienia, W. 1978; Wyspiański S., Wesele, Kr. 1950 s. 88; Żeleński T. Boy, O Krakowie, Kr. 1968; – „Głos Narodu” 1936 nr 208 s. 7; „Ilustr. Kur. Codz.” 1936 nr 212 s. 10 (fot.), 19; „Obrona Ludu” 1898–1902; „Piast” 1936 nr 32 s. 6; „Przyjaciel Ludu” 1900 nr 50 s. 4, nr 51 s. 14, 1908 nr 3 i 4 s. 2, nr 5 s. 2, nr 6 s. 2, nr 7 s. 1, nr 8 s. 1, 12–13, nr 9 s. 2, nr 12 s. 5, 1913 nr 16 s. 4–5, nr 27 s. 2, nr 28 s. 2, 1914 nr 15 s. 6; „Tempo Dnia” 1936 nr 208 s. 4 (fot.); – Informacje wnuka, Andrzeja Ptaka, zamieszkałego w Krakowie-Nowej Hucie.
Henryk Korczyk