Szofman (Schoffman, Schoffmann) Gerszom (Gerszon), pseud. i krypt.: Hillel Sanpir, H. Sanpir, G-n, G.Sz. (1880–1972), pisarz, tłumacz.
Ur. w Orszy w rodzinie chasydzkiej, był synem Zalmana Dowa (Altera) Szofmana, mełameda, i Fejgi Chaji Lewin; miał starszego brata Mosze.
S. uczył się w chederach: do r. 1889 u Josefa Lewina, dziadka ze strony matki, od r.n. u swego ojca w Kochanowie koło Orszy, a następnie w Orszy. Pod wpływem starszego brata, Mosze, rozwijał zainteresowania literaturą hebrajską i rosyjską. Od r. 1893 przygotowywał się do zawodu powroźnika. Zachęcony przez brata, wyjechał w r. 1894 do Witebska, by kontynuować naukę w tamtejszej jesziwie; prawdopodobnie z braku odpowiednich dokumentów został usunięty ze szkoły i wrócił do Orszy. W r. 1901 przyjechał do Warszawy z pięcioma opowiadaniami w języku hebrajskim (z r. 1899). Dla warszawskiego dziennika „Ha-Cefira” („Jutrzenka”), redagowanego m.in. przez Nachuma Sokołowa, przekładał z jidysz na hebrajski wiersze Abrahama Rejzena oraz opatrzył przedmową jego tomik „Cajt Lider” (W. 1902). Za sugestią i pod patronatem Abrahama Lejba Szalkowicza (Ben Awigdora) napisał kolejne dwa opowiadania, po czym w jego wydawnictwie «Tuszija» («Mądrość») zadebiutował tomem Sipurim we-cijurim (Opowiadania i obrazki) (W. 1902). Bohaterem tych utworów był, charakterystyczny dla ówczesnej literatury hebrajskiej, człowiek «wykorzeniony» («talusz»), samotnik ulegający namiętnościom często chorobliwym lub odbiegającym od normy (w opowiadaniach Jona i Ke-chom ha-jom pojawiają się m.in. motywy homoseksualne). Rok spędzony w Warszawie był decydujący dla jego pisarstwa; poznał wtedy m.in. Icchaka Lejba Pereca i Dawida Fryszmana oraz rozpoczął korespondencję z Michą Josefem Berdyczewskim.
W r. 1902 został S. powołany do armii rosyjskiej. Służbę wojskową odbywał w Homlu, gdzie odwiedzał dom rodzeństwa Mosze, Eliezera i Riwki Hofensztajnów; poznał tam również pisarzy hebrajskich: Uriego Nisana Gnessina i Dawida Szimoni (Szimonowicza). Po wybuchu wojny rosyjsko-japońskiej zdezerterował z armii, przekradł się przez granicę austriacką i w marcu 1904 przybył do Lwowa. Tam utrzymywał się z lekcji języka hebrajskiego oraz tłumaczeń; zaczął pisać w jidysz, ale język ten niebawem porzucił. Nawiązał kontakt z pismami hebrajskimi wychodzącymi w: Odessie „Ha-Sziloach” („Posłaniec”), gdy jego część literacką redagował Chaim Nachman Bialik (1904–9), i w Londynie „Ha-Meorer” („Budziciel”), wydawanym przez Josefa Chaima Brennera (1906–7) oraz Wilnie „Ha-Zeman” („Czas”). Pod pseud. H. Sanpir i Hillel Sanpir ogłaszał artykuły krytycznoliterackie, a pod własnym nazwiskiem opowiadania. W r. 1905 opublikował we Lwowie przekład z języka rosyjskiego na hebrajski opowiadania M. Gorkiego „Kain i Artem” („Kain we-Artem”). W Londynie w r. 1908 Brenner wydał tom jego opowiadań Reszimot (Szkice); obok tematów lwowskich został tu ukazany (w opowiadaniach Ezer le-misztara, Sijut i Ha-plit) homelski dom Hofensztajnów. Po dłuższych staraniach S. sprowadził Brennera do Lwowa i razem redagowali w l. 1908–9 czasopismo literackie „Rewiwim” („Przelotne deszcze”). Niebawem ogłosił pod krypt. G-n i G.Sz. pięć wierszy o tematyce miłosnej. W r. 1909 opublikował we Lwowie następny tom opowiadań Me-idach gisa (Z drugiej strony), który oddawał artystyczną atmosferę Lwowa wraz z jego nocnym życiem kawiarnianym. W l. 1909–11 współpracował z ukazującym się w Warszawie pismem „Reszafim” („Iskry”). W marcu i kwietniu 1910 wydał we Lwowie wspólnie z Kopelem Szwarcem i Josefem Tennenbaumem dwa numery pisanego ręcznie periodyku „Snunit” („Jaskółka”); od grudnia t.r. do r. 1913 współredagował to pismo (wychodzące już drukiem) nakładem Stow. «Ceirej Cijon» («Młodzi Syjonu»). W tym czasie opublikował wybór utworów hebrajskich prozaików i poetów pt. „Szalechet” („Jesienne liście”) (Lw. 1911).
Okres lwowski był najbardziej intensywny w pracy literackiej S-a; powstało wówczas pięćdziesiąt opowiadań, które utrwaliły jego miejsce w literaturze hebrajskiej. Utwory te, czerpiące z doświadczeń pisarza, charakteryzowały się zwięzłością, brakiem tradycyjnych składników fabuły, obrazowaniem impresjonistycznym, wyrazistą puentą. Powracały w nich codzienne wydarzenia z życia prostych ludzi, obrazy z pogromów Żydów w Rosji, a także epizody ze Lwowa. Motywem przewodnim jego twórczości był strach i niepewność siebie; bohaterami rządziły instynkty, a świat przedstawiony był odzierany ze złudzeń. Razem ze swymi rówieśnikami, Gnessinem i Brennerem, reprezentował S. nową szkołę («szowrej ha-nusach») pisarzy hebrajskich, którzy wyzwolili się spod wpływu Mendele Mojcher Sforima, natomiast ulegli oddziaływaniu rosyjskich mistrzów: F. Dostojewskiego, a zwłaszcza A. Czechowa; z literatury żydowskiej największe znaczenie dla S-a miały nowele Berdyczewskiego.
W lipcu 1913 przeniósł się S. do Wiednia. Po otrzymaniu statusu żydowskiego uchodźcy spędził tam okres pierwszej wojny światowej. W Odessie w r. 1914 ukazało się wydanie jego debiutanckiego tomu Sipurim we-cijurim (wyd. następne, Odessa 1919), rozszerzone o opowiadania późniejsze. W l. 1918–20 redagował S. w Wiedniu, wspólnie z Cwi Dizenrokiem, czasopismo literackie „Gwulot” („Granice”), publikujące hebrajskich pisarzy modernistycznych; w r. 1919 wydano tam w jidysz opowiadania S-a pt. Liebe un andere nowelen. W r. 1920 ożenił się S. z Annie-Rut Planck, córką Alexa, austriackiego chłopa, która dla S-a przeszła na judaizm. Zamieszkał z żoną na krótko w Baden, a następnie osiedli we wsi Wetzelsdorf koło Grazu. W r. 1921 w warszawskim wydawnictwie Abrahama Josefa Sztybla, promującego tłumaczenia klasyki światowej na język hebrajski, ukazały się w przekładzie S-a dramaty Czechowa: „Czajka” („Bat-szachaf”) i „Wiśniowy sad” („Gan ha-duwdewanim”). W twórczości okresu wiedeńskiego podejmował w dalszym ciągu tematykę życia codziennego, w tym relacji między Żydami a gojami; S. był wówczas pod wpływem A. Schnitzlera i P. Altenberga. W r. 1924 redagował wiedeńskie czasopismo literackie „Peret” („Nie do pary”), a w r. 1927 nawiązał współpracę z wydawanym w Tel Awiwie dziennikiem „Dawar” („Słowo”). W Warszawie, w wydawnictwie Sztybla, ukazały się w l. 1927–35 czterotomowe dzieła zebrane S-a pt. Kitwej G. Szofman.
Wkrótce po Anschlussie Austrii opuścił S. Wiedeń i w r. 1938 zamieszkał w Tel Awiwie. Opublikował tam w r. 1942 Mitoch kitwej G. Szofman: Reszimot (Wybór pism G. Szofmana: Listy), wydane przez A. Pinkerfelda i M. Borensztajna, oraz eseje Beterem argaa (Przed ciszą), o żydowskim życiu w Palestynie, a w r. 1944 kolejny tom opowiadań Be-melkachajim: dwarim chadaszim (W kleszczach: rzeczy nowe) (Tel Awiw). W tygodniku „Hed Jeruszalaim” redagował w r. 1945 dział literacki. W l. 1946–52 wydano po raz drugi Kol Kitwej G. Szofman (Tel Awiw, wyd. następne, 1960; tom piąty opublikowano w r. 1960 tamże). Od r. 1948 do lutego 1960 redagował S. cotygodniowy dział literacki w telawiwskiej gazecie „Jedijot Achronot” („Ostatnie wieści”). W r. 1954 przeniósł się do Hajfy. Po odejściu z redakcji „Dawar” Dawida Zakaja zakończył w r. 1957 współpracę z tym dziennikiem.
Twórczość S-a po r. 1938 nie dorównywała na ogół wcześniejszym osiągnięciom, zwłaszcza z okresu warszawskiego i lwowskiego. Mimo to jego dorobek pisarski zdobył w tym czasie najpełniejsze uznanie. W r. 1946 przyznano S-owi prestiżową nagrodę literacką «Pras Bialik», w r. 1953 nagrodę literacką «Pras Rupin», a w r. 1956 główną nagrodę literacką Izraela – «Pras Israel». Otrzymał też S. w r. 1960 honorowe obywatelstwo Hajfy. W r. 1966 opublikowano w Tel Awiwie ostatnią książkę S-a Jalkut sipurim (Zbiór opowiadań). S. zmarł 12 VI 1972 w Gederze, został pochowany na cmentarzu Hof Ha-Karmel w Hajfie.
W małżeństwie z Annie-Rut Planck miał S. syna Petera (ur. 1922) i córkę Trudę-Ester (ur. 1924).
Wybór opowiadań S-a pt. Szalechet wydano w Tel Awiwie w r. 1994. Jego utwory były tłumaczone na języki: jidysz, angielski, francuski, niemiecki, portugalski, rumuński, rosyjski, włoski i chiński.
Ha-Enciklopedia ha-iwrit, Jeruszalaim 1980 XXXI; Enc. Judaica (Jerusalem), XVIII; Kressel E. G., Leksikon ha-sifrut ha-iwrit ba-dorot ha-achronim, Merchawia 1977 II; Polski słownik judaistyczny, W. 2003 II; The YIVO Encyclopedia of Jews in Eastern Europe, New Haven – London 2008; – Beer Ch., Mi-zichronoteja szel tolaat sfarim, Tel Awiw 2011; Fichman J., Bnej dor, Tel Awiw 1952; Govrin N., [Wstęp do]: G. Szofman: miwchar maamarej bikoret al jecirato, Tel Awiw 1978; taż, Maagalim, Ramat Gan 1975; taż, Me-ofek el ofek: G. Szofman, chajaw we-jecirato, Tel Awiw 1982; Owadjahu M., Oman ha-sipur ha-kacar, „Bicaron” R. 63: 1972; Pnueli S. J., Dmujot be-sifrutenu, Tel Awiw 1946; Szaked G., Ha-siporet ha-iwrit, Tel Awiw 1977 I; tenże, Lelo moca: al J. Ch. Brenner, M. J. Berdyczewski, G. Szofman we-U. N. Gnessin, Tel Awiw 1973; Tarnor N., The Many Worlds of Gershon Shofman, New York 1989; – „Dawar” 1972 nr z 14 VI; – Informacje Nurit Govrin z Tel Awiwu.
Magda Sara Szwabowicz