Rządy G-y w księstwie krakowsko-sandomierskim były krótkie. Już w pierwszych miesiącach 1228 r. ingerencja Konrada mazowieckiego w sprawy małopolskie była bardzo znaczna. Zagrażało to linii polityki G-y, a i możnowładcom małopolskim było nie na rękę. Wiosną 1228 r. G. i jej doradcy powołali Władysława Laskonogiego na opiekuna małoletniego Bolesława. Laskonogi zaadoptował Bolesława, objął rządy opiekuńcze w jego dzielnicy, a ponadto możnowładztwu małopolskiemu dał pierwszą gwarancję praw stanowych. Ale rychło, wobec zachwiania się pozycji Laskonogiego w Wielkopolsce i groźby najazdu ze strony Konrada, zdecydowała się G. późnym latem 1228 r. na krok ostateczny. W układzie z Henrykiem Brodatym zrezygnowała na rzecz tego ostatniego z księstwa krakowskiego, powierzając mu opiekę nad synem. Sama zarazem uzyskała gwarancję bezpiecznego panowania w dzielnicy sandomierskiej. Odtąd była już G. tylko księżną sandomierską.

 

Gwarancja bezpieczeństwa nie była trwała, a zmienne koleje walki Henryka Brodatego z Konradem nie oszczędziły G-y. W l. 1229–33 znosiła ona uciążliwą zwierzchność Konrada. Formalnie jako opiekun Wstydliwego osadził najpierw Konrad na jej dworze swego syna Bolesława, aby strzegł tu ojcowskich interesów, a później z końcem 1230 r. zupełnie ją od rządów odsunął. W zmienionych warunkach politycznych w r. 1232 znowu rządy G-ie przywrócił, lecz w niedługi czas potem uwięził ją wraz z nieletnim synem w Sieciechowie. Po pewnym czasie G. zbiegła z więzienia przy pomocy opata benedyktynów sieciechowskich, a nie mając innych gwarancji bezpieczeństwa, zwróciła się o protekcję do Stolicy Apostolskiej. Bullą z 23 XII 1233 r. wziął Grzegorz IX znękaną niepowodzeniami wdowę wraz z synem w swoją opiekę, nakazując jej prześladowcom zadośćuczynienie za wyrządzone krzywdy. Ten akt polityczny nie poprawił jednak położenia G-y. W l. 1235–9 w obawie przed Konradem przebywała ona, wraz z synem, jak gdyby na wygnaniu, w ziemi krakowskiej, w Skale, pod opieką Henryka Brodatego, powierzywszy rządy w dzielnicy sandomierskiej, uszczuplonej teraz od północy okupacją Bolesława Konradowica, swemu wojewodzie.

 

Ok. r. 1234 uległo zmianie – na razie pod względem formalnym – prawne stanowisko G-y. W dokumentach wychodzących z jej kancelarii zaczął występować jako współwystawca na pierwszym miejscu przed nią małoletni jeszcze Bolesław Wstydliwy. Otwierał się okres współrządów matki z synem, na razie przez szereg lat z nieznacznym tylko udziałem tego ostatniego, z czasem zaś z coraz mniejszym udziałem G-y. Nie wiemy, kiedy G. faktycznie wycofała się ze współrządów z synem. Przynajmniej formalnie i częściowo trwała w nich aż do śmierci. W wielu bowiem dokumentach Bolesława, już jako księcia krakowsko-sandomierskiego (po 1243), występowała po ostatnie lata swego życia jako współwystawca.

 

Rządy wewnętrzne G-y nie pozostawiły trwałych śladów. Znamionowały się małą samodzielnością, a dużym wpływem możnowładztwa. Nie tylko ważniejsze decyzje polityczne, ale i fundacje oraz legaty były za jej czasów uchwalane na wiecach, przy licznym udziale urzędników i możnych. Z wielu wieców tego czasu, w których G. brała udział, choć może tylko formalnie, warto wymienić przynajmniej niektóre ważniejsze: z marca 1228 r. w Skaryszowie, gdzie spotkała się z Konradem i jego synami, z listopada 1230 r. nad rzeczką Radomierzą, gdzie spotkała się znowu z Konradem, w r. 1232 zjazd Henryka Brodatego z Konradem i jego synami, na którym zapewne była obecna i G. – wszystkie trzy poświęcone sprawie opiekuńczych rządów w Małopolsce. Z innych wieców politycznych wspomnieć warto zjazd G-y z jednym z Romanowiczów, odbyty 12 V 1228 r. w Skaryszowie. Charakterystyczne ponadto dla jej wewnętrznych rządów było szczodre obdarowywanie przywilejami kościołów i klasztorów (Sulejów, Jędrzejów, Tyniec, Czerwińsk). Jako Rusinkę z pochodzenia musiały G-ę żywo interesować sprawy ruskie. O kontaktach ściśle osobistych nie wiemy nic. O kontynuacji zaś przez G-ę polityki ruskiej Leszka Białego i Kazimierza Sprawiedliwego praktycznie nie mogło być mowy, choć w r. 1228 wojska jej próbowały posiłkować Daniela Romanowicza. W zasadzie jako ewentualny partner polityczny książąt ruskich, wobec trudnego położenia własnego, G. w rachubę nie wchodziła. Jednakże w okresie walki o tron halicki Romanowiczów z książętami linii czernihowskiej dobrze pojęty interes polityczny kazał jej opowiadać się mniej lub więcej czynnie po stronie przeciwnej, niż ta, którą popierał Konrad.

 

G. zmarła w r. 1258 po 13 VI i została pochowana w klasztorze franciszkanów w Zawichoście.

 

 

Balzer, Genealogia Piastów, s. 264–6; tenże, O następstwie tronu w Polsce, Kr. 1897 s. 64–115; Baumgarten N., Généalogies et mariages occidentaux des Rurikides russes du X au XIII siècle, Orientalia Christiana 1927 IX 1, 47–9; Grodecki R., Dzieje Polski od Mieszka II do Jagiełły, Polska, jej dzieje i kultura, I; Grodecki R., Zachochorowski S., Dzieje Polski średniowiecznej, Kr. 1926 I; Krotoski K., Walka o tron krakowski w r. 1228, Kr. 1895; Łodyński M., Stosunki w Sandomierskiem w l. 1234–9, „Kwart. Hist.” XXV; Smolka S., Henryk Brodaty, Lw. 1872 s. 38–62; Włodarski B., Rola Konrada mazowieckiego w stosunkach polsko-ruskich, Lw. 1936; Zachorowski S., Studia do dziejów w. XIII, „Rozpr. PAU Wydz. Hist.-Filoz.” T. 62: 1921 s. 89–106; Kod. katedry krak., I; Kod. mogilski; Kod. Mpol., I–II; Kod. Pol., I–III; Mon. Pol. Hist., II–IV.

 

 

Jerzy Wyrozumski