Simon Gustaw (1878–1941), działacz Narodowej Demokracji, kierownik Min. Pracy i Opieki Społecznej, profesor w Szkole Nauk Politycznych w Warszawie. Ur. 25 XI w Warszawie, był synem Hermana Alfreda, kupca, i Pauliny Marii z Leśniewskich, pianistki, starszym bratem Alicji (zob.).
Po ukończeniu gimnazjum w Warszawie S. studiował chemię na Politechnice w Charlottenburgu, a od r. 1900 socjologię i nauki polityczne na uniw. w Berlinie. W końcu r. 1902 opublikował dysertację pt. Das Disciplinarstrafrecht der Privatdocenten in Preussen (Borna–Leipzig 1902) na wydz. prawa uniw. w Lipsku.
W r. 1898 S. wstąpił do Związku Młodzieży Polskiej (ZMP) «Zet», do której wprowadzili go Tadeusz Sułkowski i Stefan Natanson. S. działał wśród Polonii w Berlinie. Opiekował się Tow. Gimnastycznym «Sokół» i Czytelnią Akademicką. Zajmował się również nielegalnym transportem do kraju prasy polskiej, m. in. „Teki” (był członkiem jej zagranicznego Komitetu Redakcyjnego), „Polaka” i „Przeglądu Wszechpolskiego”. W r. 1900 został przyjęty do Ligi Narodowej (LN) w Poznaniu przez Zygmunta Balickiego. W l. 1900–1 S. redagował „Dziennik Berliński” (objął jego redakcję polityczną po wyjeździe Mariana Seydy w poł. r. 1900). W r. 1902 S. został wydalony z Niemiec (jako «lästiger Ausländer») za działalność polityczną wśród robotników i młodzieży akademickiej. Wyjechał wówczas do Paryża, gdzie studiował filozofię na Sorbonie oraz prowadził działalność z ramienia LN w polskim środowisku studenckim. W grudniu 1902 został sekretarzem paryskiej sekcji «Bratniej Pomocy» dla studentów Polaków. Krótko pracował w Musée Social.
W r. 1905 S. powrócił do Warszawy. Władze Narodowej Demokracji (ND) oddelegowały go wówczas do Zarządu Głównego Narodowego Związku Robotniczego (NZR) pozostającego pod wpływem ND. W l. 1907–11 był redaktorem „Życia Robotniczego”, jednego z organów prasowych NZR. Pisywał także do „Gońca” oraz do „Myśli Polskiej”, w której, po odejściu Tadeusza Grużewskiego w r. 1907, był redaktorem naczelnym. Z ramienia ND prowadził również działalność w Związku Unarodowienia Szkół i Polskiej Macierzy Szkolnej, w której należał do sekcji nauczania dorosłych. W sierpniu 1911 wraz z innymi 25 działaczami wystąpił w ramach tzw. Secesji z LN, formalnie na znak protestu przeciw uchwale kierownictwa ND o przerwaniu bojkotu szkoły rosyjskiej, a faktycznie przeciw orientacji rosyjskiej Romana Dmowskiego. Od r. 1912 był jednym ze współwydawców i redaktorów „Tygodnika Polskiego”, organu «Secesji», zajmującego się sprawami życia politycznego, artystycznego, nauką i literaturą. Niebawem też razem ze Stefanem Plewińskim powołał do życia organizację o charakterze wojskowo-niepodległościowym «Junak» mającą skupiać młodzież chłopską i rzemieślniczą. W l. 1912–14 uczestniczył w pracach Warszawskiego Koła Sportowego.
W listopadzie 1912 S. wyjechał do Wiednia, gdzie brał udział w naradzie działaczy niepodległościowych pod przewodnictwem Józefa Piłsudskiego, na której utworzono Komisję Tymczasową Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych (KTSSN). Wchodził do utworzonej w sierpniu 1914 reprezentacji stronnictw niepodległościowych Królestwa – Zjednoczenia Organizacji Niepodległościowych. W r. 1914 S. był jednym ze współzałożycieli Polskiego Zjednoczenia Narodowego (PZN), ugrupowania skupiającego działaczy «Secesji», z jego ramienia wszedł w sierpniu 1915 chwilowo do siedmioosobowego Komitetu Naczelnego Zjednoczenia Stronnictw Niepodległościowych. W r. 1915 S. wraz z częścią działaczy PZN przystąpił do Ligi Państwowości Polskiej (LPP). Dn. 14 XI 1915 był uczestnikiem kolejnego zjazdu działaczy politycznych z Król. Pol. w Piotrkowie, na którym m. in. udzielono dalszego poparcia akcji legionowej oraz wypowiedziano się za najściślejszym porozumieniem z Naczelnym Komitetem Narodowym (NKN). We wrześniu i październiku 1915 uczestniczył w rokowaniach mających na celu powołanie reprezentacji polityczno-narodowej stronnictw Królestwa – Rady Narodowej (RN); wchodził w skład warszawskiej delegacji do NKN w sprawie powołania wspomnianej Rady. Z ramienia LPP uczestniczył w Zjeździe konstytucyjnym RN w dn. 6–7 XI 1915; do utworzenia jej wówczas nie doszło, jak i w grudniu t. r. W l. 1915–16 był członkiem Zarządu Kursów dla dorosłych A[dama] Jaczynowskiego (dawniej Uniwersytet Ludowy Polskiej Macierzy Szkolnej). W r. 1917 został ławnikiem magistratu m. stołecznego Warszawy. Był założycielem i kierownikiem wydz. ochrony pracy przy magistracie. Został również członkiem Polskiego Tow. Pomocy dla Ofiar Wojny oraz Tow. Popierania Wojska Polskiego. Wszedł w skład komitetu organizującego powitanie wkraczających 1 XII 1916 do Warszawy Legionów, zaś 3 V 1917 był członkiem komitetu uroczystych obchodów 125. rocznicy ogłoszenia Konstytucji 3 maja. W lutym 1918 przebywał w Wiedniu, gdzie w polskich kręgach politycznych propagował orientację austro-polską. W r. 1918 został członkiem Rady Stanu (RS) Król. Pol. Na forum RS wystąpił przeciwko pokojowi brzeskiemu z 9 II t. r., na mocy którego przyłączone zostały do Ukrainy Podlasie i Chełmszczyzna, czemu S. dał wyraz w Przemówieniu w Radzie Stanu Królestwa Polskiego z dnia 29 lipca 1918 r. w sprawie ratyfikacji Traktatu Brzeskiego (druk. jako rkp., 1918). Dn. 8 XI 1918 podczas konferencji w Krakowie S. znalazł się wśród działaczy LPP, NZR, Polskiego Związku Ludowego, Stronnictwa Pracy Narodowej, którzy uchwalili protest przeciwko powstaniu rządu lubelskiego Ignacego Daszyńskiego.
W pierwszych latach II Rzeczypospolitej S. był członkiem tzw. Inteligencji Demokratycznej, która wywodziła się z LPP. W poł. 1919 r. ponownie nawiązał współpracę z NZR. Dn. 24 VI 1919 na łamach organu prasowego tej partii „Sprawy Robotnicze” ogłosił artykuł pt. W obronie ideologii NZR.
Od 17 III 1921 do r. 1925 S. był podsekretarzem stanu w Min. Pracy i Opieki Społecznej, z przerwą w okresie od 19 I do 18 VI 1924, kiedy był kierownikiem tego resortu w gabinecie Władysława Grabskiego; w okresie, gdy kierował Ministerstwem przygotowano ustawę o powołaniu do życia Funduszu bezrobocia. W l. 1926–8, powołany przez premiera Kazimierza Bartla, był początkowo p.o. przewodniczącym, następnie przewodniczącym Komisji Opiniodawczej Pracy przy prezesie Komitetu Ekonomicznego Ministrów (wraz z sekretarzem Komisji Sławomirem Dabulewiczem opracował Sprawozdanie z działalności Komisji Opiniodawczej Pracy przy P. Prezesie Komitetu Ekonomicznego za okres od dnia 17 grudnia 1926 r. do dnia 1 lipca 1928 r., W. 1928). Zarazem w r. 1926 został prezesem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Działał też w Sekcji Korporacji Pracy przy Polskim Tow. Polityki Społecznej. W r. 1928 został prezesem Związku Zakładów Ubezpieczeń Pracowników Umysłowych. Od r. 1933 był komisarzem Zakładu Emerytalnego Robotników oraz wchodził do Izby Ubezpieczeń Społecznych. Był też od r. 1925 członkiem Państwowej Rady Emigracyjnej. Od marca 1935 był przewodniczącym Tymczasowej Komisji Rewizyjnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Funkcję tę pełnił też w latach drugiej wojny światowej. Wówczas zorganizował zespół osób z Zakładu i spoza niego, który dyskutował nad problemami perspektyw ubezpieczeń społecznych w powojennej Polsce. Po śmierci S-a aktywność tego zespołu zmalała.
S. sporo publikował z zakresu polityki społecznej państwa. Jeszcze przed pierwszą wojną światową napisał broszurę Nowe prawo o przymusowym ubezpieczeniu robotników (W. 1913). W l. międzywojennych ogłosił wiele broszur m.in.: Labour Legislation in the Polish Republic (London 1921) i toż po francusku La législation ouvrière de la République polonaise (Varsovie 1921), Ideologiczne podstawy kompetencji państwa, samorządu i inicjatywy społecznej (W. 1928), Zagadnienie społeczne w konstytucji polskiej (W. 1928), Zaniedbane zagadnienia w ubezpieczeniach społecznych (W. 1935). Pisał na temat ustawodawstwa emigracyjnego (m. in. Umiędzynarodowienie ustawodawstwa migracyjnego, „Ekonomista” 1926). Opublikował nadto broszurę Junactwo. Geneza ruchu wojskowo-niepodległościowego wśród młodzieży wiejskiej i rzemieślniczej w byłym zaborze rosyjskim w latach 1912–1914 (W. 1937). Zamieszczał artykuły w tygodniku oświatowym „Ster”.
S. wykładał, jako profesor, w Szkole Nauk Politycznych w Warszawie w l. 1918–30 przedmiot: Związki zawodowe i korporacje wytwórcze. W l. 1921–39 był członkiem Instytutu Społecznego, który patronował Szkole. Wchodził do Komitetu Honorowego jubileuszowego Zjazdu na 50-lecie «Zetu» w r. 1936 w Warszawie.
W czasie okupacji niemieckiej S. mieszkał nadal w Warszawie, gdzie zmarł w r. 1941 (prawdopodobnie po 8 IV; do tego czasu bowiem na łamach „Nowego Kuriera Warszawskiego” ukazywała się rubryka „Kronika Żałobna”, w której podawano nazwiska osób pochowanych na warszawskich cmentarzach, m. in. na Powązkach. Do 8 IV 1941 nazwisko S-a nie pojawiło się na łamach tej rubryki), w bliżej nie znanych okolicznościach. Pochowany został na cmentarzu Powązkowskim. Był odznaczony Komandorią Orderu Polonia Restituta, Krzyżem Niepodległości (1935), Szwedzkim Orderem Wazów 2 kl.
Brak również informacji o stosunkach rodzinnych S-a.
Fot. w: Członkowie Rady Stanu, „Świat” 1918 nr 21–22; – Bibliogr. Warszawy, 1904–18; Peretiatkowicz, Współcz. Enc. Życia Polit.; W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Współcześni polscy działacze polityczni. Mała encyklopedia, W. 1919; Album sterników państwa pol., s. 282, 283 (fot.); Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, W. 1994 (fot.); Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); Who’s who in Central and East-Europe 1933/4, Zurich 1935; toż, 1935/6, Zurich 1937; Spis byłych wykładających w Szkole w okresie 1915–1935, w: Szkoła Nauk Politycznych w Warszawie. R. 21 – oraz program nauk na 22. rok szkolny 1936/7, W. [1936] s. 30; – Garlicki A., Geneza Legionów. Zarys dziejów Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, W. 1964; Holzer J., Molenda J., Polska w pierwszej wojnie światowej, W. 1967; Jakubowska U., Prasa Narodowej Demokracji w dobie zaborów, W.–Ł. 1988 s. 66, 103; Jędrzejewicz W., Cisek J., Kalendarium życia Józefa Piłsudskiego 1867–1935, t. I 1867–1918, Wr.–W.–Kr. 1994; Klimek K., Powązki. Przewodnik po cmentarzu, W. 1948 s. 58; Kosiorek M., Skład bibuły w Warszawie, „Kiliński”, 1936 nr 1 s. 38; Kozicki S., Historia Ligi Narodowej (okres 1887–1907), Londyn 1964; Kozłowski C., Działalność polityczna Koła Międzypartyjnego w latach 1915–1918, W. 1967; Kozłowski J., Rozwój organizacji społeczno-narodowych wychodźstwa polskiego w Niemczech w latach 1890–1914, Wr. 1987; Marczewski J., Narodowa Demokracja w Poznańskiem 1900–1914, W. 1967; Molenda J., Piłsudczycy a narodowi demokraci 1908–1918, W. 1980; Monasterska T., Narodowy Związek Robotniczy 1905–1920, W. 1973; Orzechowski M., Narodowa Demokracja na Górnym Śląsku (do 1918 roku), Wr. 1965; Prasa polska w latach 1864–1918, Red. J. Łojek, W. 1976; Przyczynki do historii Szkoły Nauk Politycznych w warszawie. Monografia z okazji 50-lecia jej założenia. 1915–1965, W. 1968 s. 79; Suleja W., Orientacja austro-polska w latach I wojny światowej (do aktu 5 listopada 1916 roku), Wr. 1992; Śladkowski W., Emigracja polska we Francji 1871–1918, L. 1980; Wolsza T., Narodowa Demokracja wobec chłopów w latach 1887–1914, W. 1992; ZET w walce o niepodległość i budowę państwa, W. 1996; – Grabski S., Pamiętniki, W. 1989 I; Hupka J., Z czasów wielkiej wojny, Kr. 1937 s. 113, 366; Kalendarzyk polityczno-historyczny miasta stoł. Warszawy na rok 1916 i na rok 1917; Młynarski F., Wspomnienia, W. 1971; „Monitor Pol.” 1921 nr 72 s. 1, 1931 nr 111 s. 2; Rocznik Szkoły Nauk Politycznych w Warszawie z programem wykładowym na rok 1918/19, s. 43; toż na r. 1920/21, s. 18, 19; Rose K., Wspomnienia berlińskie, W. 1932; Sprawozdanie z działalności Izby Ubezpieczeń Społecznych za rok 1934, W. 1937 s. 35; Sprawozdanie z działalności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za rok 1935, W. 1937 s. 25; toż za r. 1936, W. 1940 s. 12; – Arch. Zakładu Hist. Ruchu Lud. przy Naczelnym Komitecie Polskiego Stronnictwa Ludowego w W.: sygn. P–127 (Kozicki S., Pamiętniki, t. 1 <1875–1914>); B. Ossol.: sygn. 13201/II (Kozicki S., Pół wieku polityki narodowo-demokratycznej 1887–1939, s. 239); B. PAN w Kr.: sygn. 7785 t. 6 (Materiały Józefa Zielińskiego, Liga Narodowa. Życiorysy członków); B. Uniw. Warsz.: acc. 2474 (S. Szwedowski, Dzieje ruchu zetowego w Polsce 1886–1945, II 453); Arch. PAN: sygn. 30/15 (S. Kozicki, Materiały dotyczące Ligi Narodowej. Relacja Mariana Seydy s. 2); CAW: sygn. Gustaw Simon KN 12 V 1931.
Tadeusz Wolsza