Mackrott Henryk (ok. 1800–1831), szpieg. Ojcem jego był Henryk Mackrott (wg Askenazego niesłusznie Tobiasz), fryzjer-perukarz warszawski, również szpieg (z okresu przed powstaniem kościuszkowskim) na służbie u gen. O. Igelströma, wolnomularz VII stopnia («różokrzyżowiec»), członek loży «Świątynia Izis» (od r. 1814) i loży «Bracia Polacy Zjednoczeni», usunięty z masonerii za szpiegostwo w r. 1820, zabity przez powstańców 29 XI 1830.

M. rozpoczął działalność szpiegowską jeszcze za czasów szkolnych. W r. 1817 ojciec zaprowadził syna, wówczas ucznia 6 klasy konwiktu pijarskiego, do naczelnika policji tajnej, płka J. Kempena, celem zaofiarowania jego usług. Od tego czasu młody M. składał donosy o młodzieży szkolnej. Jako student medycyny odkrył w r. 1819 Kempenowi pierwsze tajne związki akademickie. Początkowo został przydzielony do biur M. Schleya, szefa tajnej policji w. księcia Konstantego. Jednak już od listopada 1819 składał swe raporty w. ks. Konstantemu za pośrednictwem gen. D. Kuruty i aż do wybuchu rewolucji w r. 1830 pisał ich codziennie po kilka. Od r. 1821 prowadził własne biuro szpiegowskie.

Raporty M-a dotyczyły m. in. stowarzyszeń studenckich, rozłamu w masonerii polskiej, sejmów, Tow. Patriotycznego, śledztwa i sądu nad jego uczestnikami. M-owi powierzał w. ks. Konstanty sprawy, które chciał zachować do własnej wiadomości, jak np. rewizję w mieszkaniu Łukasińskiego, celem zabezpieczenia papierów kompromitujących wojskowych, zanim wpadłyby one w ręce N. Nowosilcowa, wiedzącego już o istnieniu spisku w wojsku. Trudno wyliczyć wszystkie możliwe sprawy, jakie znalazły się w jego raportach. M. notował plotki krążące po mieście i nastroje opinii publicznej, wskazywał artykuły prasowe zawierające rzekomo niebezpieczną treść, opisywał bale i zabawy prywatne, przedstawienia teatralne i awantury uliczne. Wydaje się, że wyczuwał zainteresowania cesarzewicza i pisał niekiedy swe doniesienia «pod Konstantego». Na ogół jednak są one wiernym odbiciem nastrojów Warszawy i wskazują na dobrą orientację M-a w stosunkach społecznych i powiązaniach towarzyskich tamtych czasów.

Do dyspozycji miał M. 10 agentów, w większości Żydów, dobranych starannie, aby uniknąć możliwości wykrycia swej działalności przez «konkurencyjne», śledzące się wzajemnie jednostki policji tajnej. Często korzystał również z doraźnie zbieranych denuncjacji. Terenem penetracji M-a były m. in. sfery urzędnicze i wojskowe, uniwersytet, liczne cukiernie, piwiarnie, restauracje itp., obóz wojskowy na Powązkach i znajdująca się tam restauracja Szulca, gdzie zbierali się oficerowie. Służba szpiegowska przynosiła M-owi korzyści materialne, ale była również źródłem niepokoju i strachu. Obaj Mackrottowie byli bowiem powszechnie znienawidzeni, ośmieszani w ulotnych wierszykach i straszeni w anonimowych listach. Działalność M-a stała się przyczyną nieprzyjęcia go w 1821 r. do loży masońskiej «Jedność». W wyniku usilnych próśb otrzymał prawdopodobnie tytuł urzędnika 12 klasy, ale bez prawa noszenia munduru. Po wybuchu powstania M. został aresztowany wraz z innymi szpiegami i osadzony w tzw. Domu Przytułku i Pracy przy rogatkach wolskich. W dramatycznych dniach sierpniowych 1831 r. został przez przybyły do więzienia tłum wyprowadzony na ulicę i powieszony (15 VIII).

O życiu osobistym M-a udało się znaleźć tylko jedną wzmiankę. Prosił mianowicie gen. Kurutę o zwolnienie go na 14 dni w celu wyjazdu do Krakowa w sprawach rodzinnych żony. M. występuje w powieści T. Hołuja „Królestwo bez ziemi”.

Askenazy Sz., Łukasiński, W. 1929 I–II; Beylin K., Teatr Narodowy w raportach Mackrotta z l. 1819–1821, „Pam. Teatr.” 1952 z. 2/3; Łojek J., Szpiegowskie kariery, „Stolica” 1965 nr 15–6; Małachowski-Łempicki S., Raporty szpiega M-a o wolnomularstwie polskim 1819–1822, W. (1931); tenże, Wykaz pol. lóż wolnomularskich; Tokarz W., Sprzysiężenie Wysockiego i Noc Listopadowa, W. 1925; Weryński M., Noc 15 sierpnia w powstaniu listopadowym, w: Księga pamiątkowa ku czci prof. dra W. Sobieskiego, Kr. 1932 I; – Drewnicki L., Za moich czasów, W. 1971; Pamiętniki dekabrystów, W. 1960 III; – AGAD: Kancelaria tajna Konstantego rkp. nr 102 (papiery osobiste M-a), nr 40-113 (raporty szpiegowskie M-a), Komisja Rządowa Wojny rkp. 600 (akta Sztabu Generalnego tyczące się zaburzeń z dnia 15 sierpnia 1831), Władze Centralne powstania listopadowego, passim.

Hanna Dylągowa