Rudziński Henryk (1885–1967), lekarz chorób wewnętrznych, zakaźnych i dziecięcych, działacz społeczny. Ur. 26 III we wsi Mielki w pow. wileńskim w zubożałej rodzinie szlacheckiej, był synem Antoniego Pawła, dzierżawcy rolnego, i Anny ze Szwejkowskich.
R. ukończył II Gimnazjum rosyjskie w Wilnie w r. 1903 utrzymując się od IV kl. z korepetycji. Medycynę studiował na wydz. lekarskim uniwersytetu w Dorpacie (1903–10), pod koniec jako stypendysta rządowy. W l. 1906–10 należał do samokształceniowej Organizacji Młodzieży Polskiej «Zjednoczenie» i był jej gospodarzem. W czasie studiów w l. 1909 i 1910 pracował jako praktykant lub p.o. lekarz w Nowouzieńskim Ziemstwie Powiatowym w gub. samarskiej. Dn. 7 XII 1910 otrzymał dyplom lekarza (cum eximia laude). Od 1 I do 31 X 1911 pracował jako lekarz ziemski, okręgowy i kierownik szpitala w Kuryłówce w Nowouzieńskim Ziemstwie Powiatowym, a następnie od 1 XI 1911 do 13 VIII 1914 jako ordynator oddziału wewnętrznego i zastępca dyrektora powiatowego szpitala ziemskiego w Siebieżu w gub. witebskiej. W końcu 1912 r.doszkalał się w wykonywaniu odczynu Wassermanna w Instytucie Chemiczno-Bakteriologicznym F. M. Blumenthala w Moskwie, ukończył też kursy bakteriologiczne w Instytucie Medycyny Doświadczalnej w Petersburgu. W tym czasie ogłosił obszerny Otčet o dejatel’nosti Sebežskago uezdnago zemstva na 1913 god (Sebež 1914). Po wybuchu pierwszej wojny światowej był lekarzem wojskowym w 32. p. 3. korpusu syberyjskiego i w Zarządzie Sanitarnym Sztabu Frontu Zachodniego do 16 IX 1917; doszedł do stopnia sztabskapitana. Później był lekarzem 12. p. strzelców 3. dyw. I Korpusu Polskiego gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego – do 1 VI 1918. Wojsko opuścił w stopniu podpułkownika lekarza. Od 1 IX 1918 do 24 VII 1919 praktykował prywatnie w Ejszyszkach w pow. lidzkim, gdzie zorganizował szpital dla polskich żołnierzy, a zarazem od 1 VI 1919 był lekarzem epidemicznym. Od 25 VII 1919 do 1 I 1921 pracował jako lekarz kolejowy w Dyrekcji Wileńskiej Polskich Kolei Państwowych w Lidzie. Ewakuowany w r. 1920 zorganizował szpital dla uchodźców w Miłosławiu w pow. wrzesińskim i nim kierował.
Powołany następnie do Naczelnego Nadzwyczajnego Komisariatu (NNK) do walki z epidemiami, był R. od 1 I 1921 kolejno kierownikiem szpitala epidemicznego NNK w Grodnie, inspektorem szpitalnictwa przy Ekspozyturze NNK w Wilnie, a wreszcie – do 1 V 1922 naczelnym lekarzem zorganizowanego przez siebie Wydz. Lekarskiego Kasy Chorych m. Wilna i Nowej Wilejki. W r. 1922 został starszym asystentem, a w r. 1924 adiunktem II Kliniki Chorób Wewnętrznych Uniw. Stefana Batorego w Wilnie u Aleksandra Januszkiewicza. Doktoryzował się na tymże uniwersytecie 18 VI 1928 na podstawie rozprawy pt. Wartość kliniczna ciśnienia żylnego („Pol. Arch. Med. Wewn.” 1928 i osobno, Wil. 1928). Dn. 1 I 1929 został R. mianowany naczelnikiem Wydz. Zdrowia (po reformie: Wydz. Pracy, Opieki i Zdrowia) Urzędu Wojewódzkiego w Wilnie. Był też kierownikiem przychodni dla funkcjonariuszy państwowych, potem lekarzem domowym Ubezpieczalni Społecznej w Wilnie. W r. 1929 jako stypendysta Fundacji Rockefellera przebywał 3 tygodnie w Jugosławii i Czechosłowacji dla zaznajomienia się z organizacją medycyny zapobiegawczej; sprawozdanie z tej podróży ogłosił pt. Wrażenia z wycieczki naukowej do Jugosławii i Czechosłowacji w roku 1929 („Zdrowie” 1930). Był członkiem Zarządu Polskiego Czerwonego Krzyża w Wilnie, członkiem Komisji Rewizyjnej Polskiego Tow. Przeciwgruźliczego, prezesem Polskiego Tow. Eugenicznego w Wilnie, członkiem Tow. Opieki nad Psychicznie Chorymi, prezesem Tow. Przyjaciół Bursy Osad Wojskowych, członkiem Zarządu Izby Lekarskiej.
W okresie zatrudnienia w klinice R. ogłaszał prace dotyczące m. in. leczenia przewlekłych postaci gośćca stawowego, sfigmobolometrii, metody badania ciśnienia żylnego i dusznicy bolesnej. Później zajmował się organizacją opieki lekarskiej na wsi wileńskiej („Zdrowie” 1930 i odb. W. 1930, „Zdrowie Publiczne” 1936 i odb. W. 1936), działalnością w zakresie zdrowotności publicznej Wydz. Zdrowia Wileńskiego Urzędu Wojewódzkiego i jego zamierzeniami na przyszłość („Zdrowie” 1932 i odb. W. 1932), zdrowotnością publiczną na Wileńszczyźnie („Pam. Wil. Tow. Lek.” 1932 i odb. Wil. 1932, obszerne opracowanie monograficzne), stanem i potrzebami szpitalnictwa na Wileńszczyźnie („Przegl. Szpitalnictwa” 1935, odb. W. 1935, oraz w: „Pamiętnik Zjazdu lekarzy szpitalnych województw wileńskiego i nowogródzkiego odbytego w dniu 13-go lutego 1938 r. w Lidzie”, Lida 1939), zwalczaniem chorób zakaźnych („Zdrowie Publ.” 1936).
Po wybuchu drugiej wojny światowej R. po 15 IX 1939 praktykował prywatnie, a od 15 III 1940 do 1 III 1945 pracował w Szpitalu Miejskim Św. Jakuba w Wilnie jako starszy ordynator, później kierownik oddziału chorób wewnętrznych, a w r. 1944 jako zastępca dyrektora szpitala.
W marcu 1945 R. opuścił Wilno i w okresie od 4 IV do 31 VII t. r. był nadzwycz. komisarzem do walki z epidemiami w woj. lubelskim. Z dn. 1 VIII 1945 został naczelnikiem Wydziału i p.o. dyrektorem Dep. Lecznictwa Min. Zdrowia w Warszawie. Dn. 1 XI 1945 został p.o. naczelnym nadzwycz. komisarzem do walki z epidemiami, a w okresie od 1 X 1946 do 1 VIII 1951 był dyrektorem Dep. Sanitarno-Epidemiologicznego. Na tych stanowiskach przyczynił się wydatnie do poprawy sanitarnej kraju oraz opanowania ognisk epidemicznych, opracował też wstępnie reorganizację aparatu sanitarnego. Był od marca 1947 delegatem Min. Zdrowia do spraw nadzoru nad lecznictwem, od października 1949 przewodniczącym komisji do opracowania nowej ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnych i ich zapobieganiu, odpowiednich rozporządzeń wykonawczych oraz członkiem Kolegium Min. Zdrowia. Później R. zorganizował Inspektorat Kontroli Sanitarnej, był konsultantem Dep. Sanitarno-Epidemiologicznego, a od 1 I 1953 do 30 VI 1958 radcą ministra zdrowia do spraw sanitarno-epidemiologicznych. Zajmował się wówczas redakcją aktów prawnych Dep. Sanitarno-Epidemiologicznego dotyczących nadzoru zapobiegawczego, nadzoru bieżącego, służby przeciwepidemicznej, surowic i szczepionek, oświaty sanitarnej. Dn. 21 XI 1953 polecono mu nadzór nad całokształtem prac Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Jednocześnie w l. 1947–65 pracował w Ubezpieczalni Społecznej jako lekarz chorób wewnętrznych i konsultant.
Po wojnie R. pisał m. in. o stanie szpitalnictwa wiejskiego („Zdrowie” 1945) i zwalczaniu chorób zakaźnych („Zdrowie Publ.” 1951). Opracował „Zbiór przepisów sanitarnych obowiązujących w Polsce” (W. 1952, Wyd. 2, W. 1955, Wyd. 3, W. 1958 i toż wspólnie z Z. Majewską pt. „Przepisy sanitarno-przeciwepidemiczne oraz inne przepisy prawne związane z działalnością Państwowej Inspekcji Sanitarnej” jako Wyd. 4, W. 1964, Wyd. 5, W. 1966). Wspólnie z J. Osińskim opublikował ABC z zakresu higieny przemysłu mięsnego (W. 1954). Ponadto przetłumaczył z języka rosyjskiego „Przewodnik lekarza sanitarnego” (W. 1953). R. zmarł na skutek mocznicy 26 III 1967 w Warszawie, pochowany został na Powązkach (kwatera 334, rząd 4, grób 29). Był odznaczony m. in. Złotym Krzyżem Zasługi (1930), jugosłowiańskim Orderem św. Sawy 3 stopnia (1935), Krzyżem Kawalerskim (1937) i Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1946).
R. był żonaty dwukrotnie: od r. 1912 z Marią Teresą z Rewieńskich (1892–1915), nauczycielką języka francuskiego, i od r. 1918 z Marią z Trośników (1895–1977), telegrafistką. Z pierwszego małżeństwa miał syna Witolda (ur. 1913), kompozytora, profesora kompozycji i teorii muzyki w Akademii Muzycznej w Warszawie, z drugiego małżeństwa miał syna Mieczysława (ur. 1920), architekta i działacza sportowego.
Fot. w Mater. Red. PSB; – Rocznik lekarski RP, W. 1933, 1936, 1938, 1949; Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); Woźniewski Z., Polski almanach medyczny, W. 1957; Spis fachowych pracowników służby zdrowia, W. 1961, 1964; – Kacprzak M., Dr Henryk Rudziński, „Służba Zdrowia” 1967 nr 14/15 s. 2 (fot.);.– Nekrologi z r. 1967: „Służba Zdrowia” nr 16, „Życie Warszawy” nr 75, 76; – Gł. B. Lek.: Zbiory specjalne (fot., dyplom doktorski); Min. Zdrowia i Opieki Społ. w W.: Akta personalne nr 401 (fot.); Wydz. Zdrowia i Opieki Społ. m. st. Warszawy: Akta personalne nr 854; – Materiały (fot., dokumenty, odbitki prac) w posiadaniu syna, Witolda Rudzińskiego z W. oraz jego informacje.
Teresa Ostrowska