Singer (Zynger) Izrael Joszua (Jehoszua, Szyja), pseud. G. Kuper (1893–1944), prozaik, dramaturg i publicysta tworzący w jidysz. Ur. 30 XI w Biłgoraju, był jednym z czworga dzieci Pinchasa Menachema Zyngera i Baszewy (Batszewy) z Zylbermanów, starszym bratem Icchaka Singera (zob.). Ojciec S-a był chasydem, rabinem, autorem komentarza do jednej z ksiąg Talmudu („Sefer magadim chadašim al masechet avoda zara”, Piotrków 1910), pracował nadto nad traktatem o średniowiecznym komentatorze Starego Testamentu i Talmudu – rabim Szlomo Ichaki. Matka była córką misnagda (przeciwnika chasydyzmu) Jakuba Mordechaja Zylbermana, od r. 1883 rabina w Biłgoraju.
Znaczną część dzieciństwa spędził S. w Leoncinie, gdzie jego ojciec był rabinem. W r. 1907 przeniósł się z rodziną do Radzymina, a w r. n. do Warszawy. Do siedemnastego roku życia pobierał nauki religijne u nauczycieli prywatnych i w jeszywie w Warszawie. Jednocześnie wiele czytał w językach hebrajskim i jidysz, a także próbował sił w rysunku, malarstwie i literaturze, a następnie imał się różnych zajęć, zarobkując jako niewykwalifikowany robotnik, urzędnik, pomocnik fotografa, korektor. Drogą samouctwa zdobył wówczas znajomość języka polskiego, rosyjskiego i niemieckiego, co umożliwiło mu rozległe świeckie lektury. Zbliżył się też wtedy do żydowskich środowisk artystycznych; poznał m. in. pisarza jidysz, a zarazem artystę fotografika, Altera Kacyzne, i rzeźbiarza Abrahama Ostrzegę.
Po wybuchu pierwszej wojny światowej S. nie chcąc wstąpić do carskiej armii i zagrożony w związku z tym karą za dezercję, ukrywał się przed rosyjskimi władzami wojskowymi, m. in. w pracowni Ostrzegi. Debiutował w r. 1915 na łamach pisma o orientacji ortodoksyjnej „Dos jidiše vort”, w którym ogłaszał opowiadania o tematyce chasydzkiej, szkice traktujące o tradycyjnym życiu żydowskim i przekłady literackie.
Jesienią 1917 lub na początku 1918 r. S. znalazł się w Kijowie. Utrzymywał się tu, zarobkując jako korektor i goniec. Miał kontakty z tamtejszym środowiskiem pisarzy jidysz: Dawidem Bergelsonem, Der Nisterem (właściwe Pinchas Kahanowicz) i tzw. grupą kijowską – Perecem Markiszem, Lejbem Kwitko i Dawidem Hofsztejnem. Poznał też w Kijowie Nachmana Majzila. Na łamach pisma „Di naje cajt” (1917), jak również w almanachach „Baginen” i „Ojfgang” (1919), ogłaszał nowele i opowiadania. Wyszły też wówczas spod jego pióra dramaty: symbolistyczny Erd-vej (Ból ziemi) i Draj (Trzy). W r. 1919, po zajęciu miasta przez wojska A. J. Denikina, napisał opowiadanie Perł (Perły) – jeden ze swych najlepszych i najgłośniejszych utworów. Na początku 1920 r. wyjechał S. do Moskwy, gdzie spotkał się z Bergelsonem i in. pisarzami jidysz.
W końcu r. 1921 S. wrócił do Warszawy i w piśmie „Ringen” (1921–2) ogłosił Perł. Opowiadanie zainteresowało Abrahama Kahane, wydawcę nowojorskiej gazety „Forverts”, gdzie zostało przedrukowane w r. 1923. W t. r. został S. stałym polskim korespondentem „Forvertsu”, dla którego pisywał pod pseud. G. Kuper. Wczesne l. dwudzieste to również okres czynnego zaangażowania S-a w szereg przedsięwzięć wydawniczo-literackich. Współpracował z pismem „Ringen”, związany był z grupą literacką «Di Chaliastre» (należeli do niej: P. Markisz, Melech Rawicz, Josef Opatoszu, D. Hofsztejn, Ojzer Warszawski) i współredagował jej pismo „Di Chaliastre” (1922 – ukazał się jeden numer). Wraz z P. Markiszem, N. Majzilem i M. Rawiczem założył tygodnik „Literariše bleter” (1924–39), który stał się niebawem najbardziej znaczącym żydowskim pismem literackim w Polsce. W r. 1924 odbył S. jako korespondent „Forvertsu” podróż po byłej Galicji, czego plonem była ogłoszona w tej gazecie seria artykułów o życiu Żydów w tamtym rejonie. W r. 1926 objeżdżał miasta i miasteczka Polski, a sprawozdania z tej podróży publikował w warszawskim dzienniku „Hajnt”. W t. r. wyjechał również do Związku Radzieckiego, a zapiski z tej wyprawy złożyły się na tom Naj-rusłand (, Wil. 1928). W październiku 1927 ogłosił na łamach „Literariše bleter” (nr 43) proklamację Jidiše šrajber fan ale tender farejnikt zich (Żydowscy pisarze wszystkich krajów, łączcie się). Oprócz wezwania do zwołania konferencji podobnej jidyszystycznej konferencji w Czerniowcach (z r. 1908) proponował stworzenie nowego pisma literackiego i centralnej literackiej instytucji na wzór powstałego niedawno w Wilnie Jidiszer Wisenszaftlecher Institut (YIVO). Artykuł S-a wywołał dyskusję w środowisku pisarskim, a pewne jej wątki okazały się ważne dla zorganizowanego później (Genewa 1936) światowego kongresu kultury jidysz. W r. 1928 razem z Perecem Hirszbejnem, N. Majzilem i M. Rawiczem zaangażował się S. w wydawanie miesięcznika „Jidiše velt”, będącego swoistą kontynuacją pisma pod takimże tytułem wychodzącego w l. 1913–15, lecz ustąpił z redakcji po ogłoszeniu 1. numeru (ogłosił tam artykuł Frajhajt fun kinstler oder šklafn fun der frajhajt – Wolność twórcy albo niewolnicy wolności).
W l. 1921–8 wydał S. w Polsce: dramat Erd-vej (, W. 1922), tomy opowiadań Perł und andere dercejlungen (, W. 1922), Ojf fremder erd (, Wil. 1925), wspomniane wyżej zapiski z podróży Naj-rusłand, powieść Štoł un ajzn (, Wil. 1927) i przekład dramatu „Koniec Mesjasza” Jerzego Żuławskiego (W. 1923). Związany był z wydawnictwami „Kultur-Lige” (Warszawa) i Wydawnictwem Borysa Kleckina (Wilno). Współpracował z prasą w Polsce („Hajnt”, „Folkscajtung”, ,,Bicher-velt”, „Varšever almanach”, „Globus”) i w USA („Cukunft”). Wiosną 1928 przeżył S. kryzys pisarski: w kwietniu ukazał się w piśmie „Folkscajtung” jego list otwarty, w którym zapowiadał porzucenie literatury na rzecz publicystyki. Opinie na temat powodów tego kroku są najsprzeczniejsze: wedle jednych była to reakcja na ostre i niesprawiedliwe napaści ze strony krytyki, wedle innych – próba uniknięcia konfliktu pomiędzy wysokim ideałem sztuki a wymaganiami, jakim musiał podporządkować się w pracy publicystycznej. Przez kilka lat S. istotnie poświęcił się dziennikarstwu („Hajnt”, ,,Forverts”). Jednak powrócił do literatury drukowaną w r. 1932 w odcinkach na łamach ,,Forvertsu” i „Hajntu” owieścią Josie Kałb (przekład polski E. Mezrycera w oprac. K. Błeszyńskiego w r. 1934, W., wznowienie w opracowaniu S. Dykmana w r. 1961, W.). Do przerwania jego pisarskiego milczenia przyczyniło się podobno spotkanie z A. Kahanem w Berlinie w r. 1931. W r. 1932 ogłosił też w miesięczniku „Globus” dramat Savinkov, wystawiony w języku polskim w inscenizacji Leona Schillera w Teatrze «Nowe Ateneum» (premiera 14 X 1933).
W r. 1932 spędził S. kilka miesięcy w USA, a w końcu r. 1933 opuścił na stałe Polskę i poprzez Paryż wyjechał do Nowego Jorku, gdzie dotarł w marcu 1934. Był stałym współpracownikiem „Forvertsu”, gdzie ukazywały się w odcinkach jego powieści; współpracował również z pismami literackimi „Cukunft” i „Svive”. W USA powstały powieści S-a: Di brider Aškenazi (Bracia Aszkenzy 1936, przekład polski S. Pomera w warszawskim „Naszym Przeglądzie”, drukowany równolegle z publikacją w odcinkach w nowojorskim ,,Forvertsie” w r. 1935, osobno 1936), Chawer Nachman (Towarzysz Nachman, 1938), Di mišpoche Karnovski (Rodzina Karnowskich, 1943, przekład polski M. Krych, Wr. 1992). Wydał oprócz tego także tom opowiadań Friling un andere dercejlungen (, 1937). W prasie ogłosił też powieść In di berg (W górach) i wspomnienia z dzieciństwa (wydane oddzielnie już pośmiertnie Fun a vełt vos iz ništo mer (, New York 1946).
S. należał do pokolenia pisarzy żydowskich, którego światopogląd ukształtowały wydarzenia pierwszej wojny światowej, rosyjskiej rewolucji i towarzyszące im zajścia antysemickie w Europie Wschodniej. Odchodziło ono od klasycznego w literaturze jidysz tematu sztetł, zapisując w swej twórczości gwałtowne zmiany dokonujące się wówczas w żydowskim życiu: urbanizację, wielkie migracje, dziejowe wstrząsy dotykające Europę. Odchodziło też od konwencji prozy jidysz wypracowanych przez poprzedników, a w budowaniu artystycznego warsztatu korzystało ze wzorów literatury europejskiej. W twórczości S-a krytyka dopatrywała się np. wpływu G. Flauberta, sam pisarz dawał dowody kultu dla M. Gorkiego, miały również znaczenie dla jego twórczości wzory europejskiej sagi rodzinnej.
S. wypowiadał się w najbardziej palących kwestiach swych czasów, dokonując rozrachunku z komunizmem (Chaver Nachman) i hitleryzmem (Di mišpoche Karnowski). Nie stronił też od tematów historycznych (Josie Kałb). Portretował ludzi w ich społecznym i politycznym działaniu, ale zarazem dociekał metafizycznej natury człowieka. S. zmarł nagle na atak serca 10 II 1944 w Nowym Jorku.
Z małżeństwa z Genią Kuper (nazwiska panieńskiego żony używał jako pseud. dziennikarskiego) miał S. dwu synów: Jakowa (Jaszę), który zmarł w r. 1933 w wieku lat 12, oraz Josefa (Josła).
Siostrą S-a była Ester Hinde (1891–1954), znana jako Ester Krajtman, pisarka w języku jidysz.
Fot. w: „Wiad. Liter.” 1934 nr 5 s. 3, Norich A., The Homeless Imagination in the Fiction of Israel Joshua Singer, Bloomington 1991 s. 13–15, 18; – Enc. Judaica (Jerusalem), XIV; Leksikon fun der najer jidišer literatur, New York 1960 III, szp. 640–646; Ravič M., Majn leksikon. Jidiše dichter, dercejler, dramaturgn in Pojln cwišn di Cwej Grojse welt-milchomes, Montreal 1945 s. 94–6; – Majzil N., Fargajer un mitcajtler, New York 1946 s. 372–93; tenże, Noente un vajte, Wil. 1929 II 233–9; Norich A., The Homeless Imagination in the Fiction of Israel Joshua Singer, Bloomington 1991; Prokop-Janiec E., Wstęp w: I. J. Singer, Rodzina Karnowskich, Wr. 1992; – Singer I. B., Miłość i wygnanie. Wczesne lata – wspomnienia, Przeł. L. Czyżewski, Wr. 1991; tenże, Urząd mojego ojca. Przeł. I. Wyrzykowska, W. 1992.
Eugenia Prokop-Janiec