Petrusewicz (Petrussewicz, Pietruszewicz) Jakub, w zakonie Jakub od św. Salezego (1738–1809), pijar, pedagog, tłumacz. Ur. 8 IV w województwie wileńskim w rodzinie szlacheckiej. Dn. 27 VIII 1755 wstąpił w Nowym Dolsku (Lubieszowie) do zgromadzenia pijarów, najprawdopodobniej ukończywszy uprzednio tamtejsze kolegium pijarskie. Dwuletni nowicjat, zakończony złożeniem ślubów zakonnych 27 VIII 1757, odbył w Nowym Dolsku, kolegując z Julianem Siemaszką, po czym odbył roczne studia humanistyczne, a następnie – zapewne w Wilnie, jak Siemaszko – studiował filozofię (dwa lata) i teologię (dwa lata). W r. 1762 otrzymał święcenia kapłańskie. Był nauczycielem szkół pijarskich, po reformie Komisji Edukacji Narodowej – w wydziale litewskim. W r. szk. 1781/2 sprawował urząd wicedyrektora i prefekta w szkole wiłkomierskiej, zyskując wyróżniającą go opinię wizytatora generalnego Komisji Grzegorza Piramowicza: «niedawny na tym miejscu, pilny, pełny rozsądku i ludzkości». W r. n. (1872/3) był prefektem szkoły w Rosieniach, a w l. 1785/6 i 1786/7 «zaleconym z edukacji» prorektorem i prefektem kolegium w Szczuczynie Litewskim. W r. 1787/8 był ponownie w Rosieniach, pełniąc obowiązki rektora i, po wizytacji wizytatora generalnego Jana Erdmana, wpisany został przez władze Komisji «pod art. Konotacje osób w edukacji zasługujących się». W r. 1788/9 sprawował ponownie funkcję prorektora i prefekta w Szczuczynie.
W historii piśmiennictwa P. zapisał się jako tłumacz popularnego ówcześnie dziełka pedagogicznego jezuity Josepha Reyre’a „L’Ami des enfants” (Wyd. 1. Paris 1765, Wyd. 6. Grodno 1780). Przekład jego, zatytułowany Prawdziwy przyjaciel dzieci, gruntownymi maksymami i przyzwoitymi ich wiekowi i pojęciu bajeczkami do doskonałości prowadzący ukazał się w r. 1777 w Wilnie, w drukarni pijarów, i już na początku XIX w. był rzadkością biblioteczną. Nie znał go Feliks Bentkowski, a jego zapisy w „Bibliografii polskiej” Estreichera (t. XII i XXVI) oparte zostały wyłącznie na notatce bibliograficznej „Dziennika Wileńskiego” (1825). W pierwszym zapisie (t. XII) potraktowano utwór błędnie jako przekład z podobnego dziełka Arnaulda Berquin, przełożonego (Wil. 1786) z podaniem źródła przez Annę Narbuttową, pod tytułem ściśle odpowiadającym tytułowi oryginału Reyre’a. W l. 1790–3 przebywał P. w rezydencji pijarskiej na Śnipiszkach pod Wilnem. Był wówczas asystentem i sekretarzem prowincjonalnym. Pełnił także funkcję wizytatora domów zakonnych. Ostatnie lata życia spędził w Łużkach jako wysłużony nauczyciel szkół pijarskich. Zapewne też łużeckie szkoły, zwane Walerianowskimi, były miejscem ostatniej jego pracy pedagogicznej. Zmarł tamże 27 VII 1809.
Estreicher; – Instrukcje dla wizytatorów generalnych szkół Komisji Edukacji Narodowej, 1774–1794, Oprac. K. Bartnicka i I. Szybiak, Wr. 1976, Arch. Dziej. Oświaty, t. 7; Protokoły posiedzeń Komisji Edukacji Narodowej, 1786–1794, Oprac. T. Mizia, Wr. 1969, tamże, t. 3; Raporty generalnych wizytatorów szkół Komisji Edukacji Narodowej w Wielkim Księstwie Litewskim, 1782–1792, Oprac. K. Bartnicka i I. Szybiak, Wr. 1974, tamże, t. 6; – „Dzien. Wil.” T. 1: 1825 s. 219; – Arch. Klaszt. Pijarów w Kr.: rkp. Catalogus Scholarum Piarum in Lithuania, 1736–1842, kopia (odpis ks. J. Buby); B. Czart.: rkp. 1838/I s. 82, 84, 91 (w B. Narod. – mikrofilm nr 16658).
Elżbieta Aleksandrowska