Ryniewicz (Reinovicius, Ryniowicz) Jakub, później Trembecki Jan Jakub, w literaturze Ryniewicz-Trembecki Jan Jakub (1597–1678), ariański kaznodzieja i poeta. Pochodził z mieszczańskiej rodziny, osiadłej w Rakowie, gdzie się też zapewne urodził. Był synem Mikołaja Ryniewicza (Ryniewica, zwanego Muchą) i jego drugiej żony z domu Trembeckiej (zm. przed r. 1609, gdyż 7 X 1608 w aktach miejskich rakowskich jako żona Mikołaja występuje Hanna Słupska).
R. kształcił się zapewne w szkole rakowskiej, gdzie w r. 1620 został na koszt zboru przyjęty na kurs teologii. Wraz ze swoim ojcem i bratem przyrodnim Pawłem wpisał się 1 VIII 1617 do albumu Andrzeja Lubienieckiego. W r. 1621 został pedagogiem w szkole rakowskiej. W r. 1626 R. objął urząd kaznodziei zboru ariańskiego w Lublinie, gdzie odbywał częste dysputacje wyznaniowe ze «studentami jezuickimi przez lat pięć» („Dysputacyj… katalog”), a więc także po zburzeniu zboru, które nastąpiło 1 VIII 1627; tłum rzucił się wówczas na dom kalwinisty Andrzeja Firleja, kaszt. bełskiego. Zamknęła się w nim także grupa arian, w tym i R., przez całą noc z 1 na 2 VIII odpierając ataki. Widząc beznadziejność obrony R. ratował się ucieczką. Kiedy rano wyszedł z ukrycia, ujrzał już tylko ruiny obu budynków zborowych kalwińskiego i ariańskiego. Pozostał jednak aż do r. 1630 na swym urzędzie (zbór przeniesiono do Piasków). Na synodzie rakowskim 1630 r. wyznaczono go do pomocy Janowi Stoińskiemu przy układaniu modlitewnika; pisany piękną polszczyzną ukazał się w r. 1633 jako „Modlitwy nabożne na różne potrzeby…”. Stanowią one ciekawe źródło mówiące o poglądach społecznych panujących wśród braci polskich po przesileniu się pierwotnego radykalizmu.
W r. 1631 synod rakowski wyznaczył R-a na kaznodzieję gminy ariańskiej w Kisielinie należącym do współwyznawcy Jerzego Czaplica; istniał tu wspólny z bereskim zbór braci polskich, którego ministrem był ok. 1636 r. Mateusz Twardochleb. Z zachowanych rejestrów zboru kisielińsko-bereskiego wynika, iż R. reprezentował go na synodach ariańskich w Rakowie (1634 i 1635) oraz w Siedliskach (1643). W tym właśnie czasie prowadził dysputacje wyznaniowe z woj. dorpackim, kalwinistą Andrzejem Leszczyńskim, w Nowym Czartorysku (na Wołyniu) oraz z katolikami: podkomorzym sandomierskim Maksymilianem Ossolińskim w Breniu (należącym do ariańskiej rodziny Cikowskich), z wojewodzicem brzeskim Antonim Tyszkowicem w Czerniechowie (należącym do J. Niemirycza). W Horoszkach Niemirycza ścierał się R. także z jezuitami, z jakimiś zakonnikami («mnichami» jak mówi „Katalog dysputacyj”) polemizował w Starościcach, wreszcie potykał się z ministrami kalwińskimi: Adamem Jarzyną (w Beresteczku) oraz z Franciszkiem Stankarem (młodszym). Ta ostatnia dysputacja, w której uczestniczył także Paweł Ryniewicz, była spowodowana przejściem Wojciecha Czechowica do obozu ariańskiego i odbyła się na jego prośbę. Obaj Ryniewiczowie, Paweł i Jakub, już w r. 1624 zostali nazwani w liście Samuela Przypkowskiego do Walentego Radeckiego «świetnymi mówcami». Erudycję, pobożność i wymowę R-a sławił w swych epigramatach również poeta zborowy Szymon Pistorius, który zadedykował mu nawet jeden z nich: „Epigrammatum octernio decimusquartus … Dr. Jacobo Rainiovicio, pastori Ecclesiae Kisieliniensis …” (Raków 1636 [?]).
W r. 1640 wytoczono J. Czaplicowi oraz jego bratankom: Aleksandrowi i Andrzejowi proces za to, iż udzielili schronienia wygnanym z Rakowa współwyznawcom i że szerzą «dekretami sejmowymi i trybunalskimi zakazaną (…) sektę ariańską». Wraz z Czaplicami zostali pozwani wszyscy duchowni i nauczyciele braci polskich, działający w ich dobrach. Po wlokącym się cztery lata procesie Trybunał Kor. w Lublinie nakazał Czaplicom zamknięcie szkół i zborów w Kisielinie i Beresku, a także wygnanie arian z tych miejscowości. Dotyczyło to również R-a, którego skazano imiennie na infamię. Musiał on w r. 1644 opuścić Kisielin wraz z żoną Anną ze Stoińskich (córką Krzysztofa) i dwoma synami: Krzysztofem i Jakubem Teodorem. Na drogę Ryniewicze otrzymali zasiłek pieniężny. Rejestr zboru kisielińsko-bereskiego odnotowuje, iż «na żywność wygnańcom» dano: Jakubowi 270 fl., jego żonie 60 fl. Niektórzy z proskrybowanych przyjęli wówczas ze względu na bezpieczeństwo inne nazwiska: R. nazwał się po matce Trembeckim, dodając sobie imię Jan. Z Kisielina R. przeniósł się na Litwę, gdzie spędził kilka lat; w l. 1645–50 był kaznodzieją zboru ariańskiego w Nowogródku, w l. 1650–2 przebywał zaś w Uszomirze należącym do J. Niemirycza. Stamtąd został w r. 1653 na pewien czas skierowany do Kiejdan, gdzie zapewne zapuścił głębsze korzenie, skoro po wydaniu edyktu banicji arian (1658) w Kiejdanach pozostali na stałe jego synowie: Jakub Teodor i Jan, przyjmując zapewne kalwinizm. R. miał początkowo zamiar udać się do Siedmiogrodu, ostatecznie jednak przeniósł się do Prus Książęcych wraz z córkami oraz synami: Krzysztofem i Stefanem. Podpis R-a znajdujemy na listach dziękczynnych za pomoc finansową, jakie przebywający w Prusach arianie wystosowali 18 III 1663 i 31 X 1665 do remonstrantów holenderskich (na ręce J. Naeranusa). Z kolei 29 III 1665 wraz z trzema innymi współwyznawcami wstawiał się R. u osiadłego w Neuendorfie (Nowa Marchia) Stefana Niemirycza za niejakim Morskowskim, który nie mógł mu oddać zaciągniętego długu (wierzyciel groził przekazaniem sprawy do sądu). R. brał udział w synodzie ariańskim, odbytym 1 III 1663 w Kluczborku. Wraz z innymi braćmi polskimi podpisał się 7 III na liście do Michała Apafiego, w którym to liście proszono ks. siedmiogrodzkiego o okazanie arianom łaskawości i opieki. W r. 1665 reprezentował R. zbory ariańskie w Prusach Książęcych na synodzie w Kotle (koło Kosinowa). Od r. 1668 pełnił on obowiązki ministra gminy ariańskiej w Rudówce. Podczas pobytu w Prusach zaprzyjaźnił się ze Zbigniewem Morsztynem.
R. cieszył się dużym autorytetem moralnym w gronie współwyznawców. W r. 1659 ostro upominał Krzysztofa Zwiartowskiego, który nosił się z zamiarem porzucenia arianizmu. Do R-a też skierował Jan Preuss „List … o swej konwersyjej z luterana na chrystyjanina”, podkreślający konieczność trwania za wszelką cenę przy tym wyznaniu. Wieloletni kaznodzieja, w r. 1653 przedstawił R. zbiór swoich kazań (w języku polskim) synodowi ariańskiemu w Siedliskach, który oddał je do cenzury jego bratu Pawłowi Ryniewiczowi. Do podjęcia tej pracy, prowadzonej co najmniej od r. 1646, zachęcały R-a parokrotnie poprzednie synody. R. pisywał także wiersze polskie, które trafiły później do „Wirydarza” (zdaniem L. Kamykowskiego są to utwory sygnowane literami J.T.). Pochodzą one z młodzieńczego okresu jego twórczości i pozostają raczej pod znakiem lekkiej muzy. Samodzielnego talentu poetyckiego R. nie posiadał, ograniczał się do naśladowania, trawestowania i tłumaczenia innych, własne jego wiersze (jak np. Na tabakę …) cechuje przeważnie jaskrawa rubaszność. R. zapoczątkował prace nad „Wirydarzem”, pierwszą antologią poezji XVII-wiecznej, które następnie kontynuował jego syn Jakub Teodor Trembecki. R. zmarł w r. 1678, przypuszczalnie w Rudówce.
W małżeństwie z Anną ze Stoińskich miał R. siedmioro dzieci. Z córek Aleksandra poślubiła Aleksandra Pacewicza, Zofia – Kazimierskiego, Joanna zaś zmarła młodo. Z synów najstarszy Jakub Teodor zasłynął jako poeta pod nazwiskiem Trembecki. Stefan (ur. 1645 lub 1646) uczył się w gimnazjum w Birżach (na koszt Radziwiłłów?) i przejawiał znaczne uzdolnienia poetyckie, synod ariański, obradujący w Kluczborku (1663) polecił go kształcić na ministra; zmarł młodo (1 VI 1664) na zarazę w Amsterdamie. Jan (ur. 1648 w Nowogródku – zm. w Kiejdanach 27 IX 1670 «tyrańsko posieczony» sześć dni wcześniej). Zdaniem Aleksandra Brücknera zajście miało podłoże wyznaniowe, czemu przeczy Ludwik Kamykowski, stwierdzając, iż do takiego wniosku brak dostatecznych podstaw źródłowych. O losach Krzysztofa, ożenionego z Suchodolcówną, nic nam nie wiadomo.
Estreicher; Nowy Korbut (pod Trembecki Jakub Teodor); Niesiecki; – Kamykowski L., Jakub Teodor Trembecki (1643–1719), w: Studia z dziejów kultury polskiej. Książka zbiorowa, W. 1949; Kossowski A., Protestantyzm w Lublinie i w Lubelskiem w XVI–XVII wieku, L. 1933 (błędnie jako Ryniewicki); tenże, Zarys dziejów protestantyzmu na Wołyniu w XVI do XVII wieku, Równe 1933 s. 21–2; Mayer J., Dzieła z księgozbioru Jakuba Teodora Trembeckiego i rodziny w Bibliotece Śląskiej w Katowicach, „Roczniki Biblioteczne” T. 16: 1972 z. 1–2; Raków – ognisko arianizmu, Pod red. S. Cynarskiego, Kr. 1968; Slee J. C. van, De Gechiedenis van het Socinianisme in de Nederlanden, Haarlem 1914; Szczucki L., Marcin Czechowic. Studium z dziejów antytrynitaryzmu polskiego XVI w., W. 1964; Tazbir J., Antytrynitaryzm na ziemiach ukraińskich w XVII wieku, w: Z polskich studiów slawistycznych, S. 4, W. 1972 s. 103, 106–7; tenże, Bracia polscy na wygnaniu, W. 1977; tenże, Kisielińsko-bereski zbór braci polskich, „Przegl. Hist.” R. 57: 1966 z. 1 s. 129–32; – Bock, Historia antitrinitariorum, I 2; Dürr-Durski J., Arianie polscy w świetle własnej poezji, W. 1949; Kot S., Dysputacyj braci polskich katalog, „Reform. w Pol.” R. 9–10: 1937–9; Lubieniecki S., Historia reformationis Polonicae, W. 1971; Miscellanea arianica, „Arch. Hist. Filoz. i Myśli Społ.” T. 6: 1960 s. 248 i 281; Pietrzyk Z., Wypisy S. Kota do dziejów Rakowa, „Odr. i Reform. w Pol.” T. 32: 1987; Sandius Ch., Bibliotheca antitrinitariorum, W. 1967; Synody arian polskich, Zebrał S. Szczotka, „Reform. w Pol.” R. 7–8: 1935–6; Tazbir J., List Jana Preussa do Jakuba Trembeckiego, „Odr. i Reform. w Pol.” T. 15: 1970; Trembecki J. T., Wirydarz poetycki, Wyd. A. Brückner, Lw. 1910–11 I–II.
Janusz Tazbir