INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Jan Ignacy Korytkowski     

Jan Ignacy Korytkowski  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 1968-1969 w XIV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Korytkowski Jan Ignacy (1824–1888), historyk, archiwista i bibliotekarz, kanonik, oficjał i biskup nominat gnieźnieński. Ur. 31 XII na przedmieściu Słomianka w Gnieźnie, syn Ignacego i jego drugiej żony Marianny z Wleklińskich, która po śmierci męża (1828) wyszła powtórnie za mąż (1835) za płatnerza, wdowca Józefa Jasińskiego, chrzestnego ojca K-ego. Ojciec K-ego, kucharz, bywał zatrudniony najprawdopodobniej głównie u wyższych duchownych katedralnych, m. in. u biskupa sufragana i oficjała gnieźnieńskiego Marcina Siemieńskiego. K. uczęszczał najpierw do szkoły miejskiej w Gnieźnie, a od dwunastego roku życia do gimnazjum w Trzemesznie, gdzie pozostawał pod dużym wpływem nauczyciela religii i jęz. polskiego, ks. Feliksa Kaliskiego. Po maturze, w jesieni 1847 r. wstąpił do seminarium duchownego w Poznaniu i po wyświęceniu na subdiakona (30 IX 1849) już 15 XI zapisał się na Wydział Teologiczny uniwersytetu w Monasterze. Na podstawie dysertacji De iuramento (druk. w jęz. polskim w Gnieźnie 1869), po publicznej jej obronie, uzyskał 30 VI 1851 r. stopień licencjata teologii. Wróciwszy do Poznania, 10 VIII otrzymał K. święcenia kapłańskie, po czym objął posadę wikarego i mansjonarza w Śremie. Dn. 1 VII 1852 r. został powołany do seminarium nauczycielskiego w Paradyżu, gdzie przez rok uczył religii i jęz. niemieckiego. W lipcu 1853 r. z powodu choroby odszedł z seminarium, pełnił jednak funkcje tymczasowego wikarego w Strzelnie. Po wyzdrowieniu, od 1 I 1854 r. był wikarym i altarzystą w Krotoszynie, a równocześnie nauczycielem religii w tamtejszym gimnazjum. W kwietniu 1855 r. na podstawie prezenty patrona, właściciela dóbr Józefa Chełkowskiego, dostał zarząd parafii w Trzcinicy (pow. Kępno), na którą był kanonicznie instytuowany dopiero 26 I 1860 r.

Pierwszy raz zapoznał się K. z więzieniem pruskim odsiadując z początkiem 1864 r. czternaście dni za wydanie w r. 1863. u J. B. Langego w Gnieźnie tłumaczenia książki ks. Józefa Wicka (drukowanej bez przeszkód po niemiecku) pt. „Prawdziwa religia, książeczka ludowa”. Zarzucano tłumaczowi obrazę Lutra oraz zamiar podżegania ludu do udziału w powstaniu przeciw Rosji. Z dn. 3 X 1868 r. objął K. prodziekanat dekanatu kępińskiego. Ponadto od listopada t. r. pełnił obowiązki cenzora ksiąg na archidiecezję poznańską, a od stycznia r. n. egzaminatora prosynodalnego. W październiku 1869 r. został dziekanem dekanatu kępińskiego i powiatowym inspektorem szkół parafialnych, a 9 XII t. r. arcbp. M. Ledóchowski mianował K-ego kanonikiem kapituły metropolitalnej w Gnieźnie (instalowany w lutym 1870 r.). Nadto pracował K. jeszcze jakiś czas w poznańskim konsystorzu generalnym, a od kwietnia 1872 r. administrował parafią trzcinicką, po czym objął urząd radcy konsystorza generalnego w Gnieźnie. W l. 1872, 1873 towarzyszył arcbpowi Ledóchowskiemu w wizytacjach obu archidiecezji, gnieźnieńskiej i poznańskiej. W okresie nasilenia Kulturkampfu, po tzw. i stawach majowych z r. 1873, gdy władze pruskie aresztowały pierwszego tajnego zarządcę archidiecezji gnieźnieńskiej kanonika W. Wojciechowskiego, arcbp Ledóchowski, już z więzienia w Ostrowie, konspiracyjnie mianował K-ego tajnym zastępcą oficjała gnieźnieńskiego, a wkrótce potem papież – delegatem apostolskim w archidiecezji gnieźnieńskiej. Już jednak w lipcu 1874 r. – za nielegalne wykonywanie praw biskupich – został skazany wyrokiem sądu powiatowego w Gnieźnie na natychmiastowe, bez prawa odwołania, pozbawienie prawa pobytu w Wielkim Księstwie Poznańskim, na Śląsku, w Prusach Zachodnich i w rejencji Frankfurt nad Odrą oraz na 9 miesięcy więzienia. Okres do uprawomocnienia wyroku K. przebył kolejno w Berlinie, Stargardzie i w Kołobrzegu, po czym powrócił do Gniezna i 17 IX 1874 r. został odstawiony do więzienia w Trzemesznie, z którego wyszedł 17 VI 1875 r.

Więzienie to stanowi wyraźną cezurę w życiu K-ego. Przed ostrą fazą Kulturkampfu K. spełniał różne funkcje: redagował w l. 1856–7, wspólnie z ks. Pawłem Fabiszem, pismo „Przyjaciel Ludu Katolickiego”, przełożył z drugiego wydania niemieckiego ks. Hieronima Trento „Kazania na Wielki Post” (Gniezno 1869). Wygłaszał też i drukował mowy żałobne: w r. 1866 na pogrzebie gen. Piotra Szembeka i w r. 1871 na pogrzebie Napoleona Kręskiego. Ułożył nadto wydany bezimiennie w r. 1876 „Wybór nauk na uroczystości N. Panny Marii z dzieł i rękopisów słynnych kaznodziei zebranych i opracowanych” oraz dwie obszerne książki do nabożeństwa Poradnik niebieski (wyd. l. 1876, wyd. 2. 1877 specjalne, dużym drukiem, dla osób o słabym wzroku) i Perła niebieska (Gniezno 1889).

Przejścia więzienne wpłynęły na zahamowanie działalności społecznej i zwróciły aktywność K-ego w innym kierunku. Już w r. 1874, po śmierci prepozyta i bibliotekarza kapituły ks. Jana Zienkiewicza, któremu K. poświęcił wspomnienie wydane w r. 1883, kapituła wybrała K-ego bibliotekarzem. Po powrocie z więzienia K. rozpoczął porządkowanie biblioteki, a także archiwum kapitulnego i w związku z tym, zapewne też z obawy przed represjami pruskimi, odmówił arcbpowi Ledóchowskiemu przyjęcia stanowiska tajnego prowikariusza na archidiecezję gnieźnieńską (1876). W ciągu 4 lat K. uporządkował bibliotekę kapitulną i sporządził istniejący do dziś katalog systematyczny i kartkowy, z kolei uporządkował też archiwum kapitulne.

W toku tych prac K. zgromadził ogromny materiał do dziejów metropolii gnieźnieńskiej. Uzupełniał go badaniami w innych archiwach kościelnych oraz źródłami drukowanymi i opracowywał biografie, przede wszystkim arcybiskupów gnieźnieńskich, przedstawiając je na posiedzeniach Wydziału Historyczno-Literackiego Tow. Przyjaciół Nauk Poznańskiego, którego członkiem został przed r. 1878. Tak powstawały dwa ogromne dzieła K-ego, drukowane zeszytami: Prałaci i kanonicy katedry metropolitalnej gnieźnieńskiej od roku 1000 aż do dni naszych (Gniezno 1883 I–IV) i Arcybiskupi gnieźnieńscy, prymasowie i metropolici polscy od r. 1000 aż do r. 1821, dzieło w większości drukowane pośmiertnie, w pięciu tomach, w l. 1887–92, wykończone i korygowane przez ks. A. Kanteckiego. Wcześniej wydrukował K. Katalog arcybiskupów gnieźnieńskich w „Rocznikach Tow. Przyjaciół Nauk Poznańskiego” (1881 XI) i kilka życiorysów (m. in. także w „Rocznikach Tow. Przyj. Nauk”). Przed śmiercią K. wydał jeszcze w r. 1888, z dedykacją dla arcybiskupa J. Dindera, Brevis descriptio historico-geographica Ecclesiarum Archidioecesis Gnesnensis et Posnaniensis… W przedmowie do I tomu Prałatów K., powołując się na swój brak doświadczenia w pracy historycznej, podkreślał, że celem publikacji jest jedynie wydobycie i udostępnienie materiałów źródłowych. Już ówczesna krytyka zarzucała K-emu drobiazgowość i brak krytycyzmu (W. Abraham, W. Chotkowski, F. Papée, A. Kantecki), pomijając skłonność do panegiryzmu w naświetleniu materiału. K. nie rozporządzał nadto całkowicie pełnym materiałem dotyczącym katedry gnieźnieńskiej, nie mógł bowiem wykorzystać archiwum konsystorza gnieźnieńskiego, skonfiskowanego przez prokuratora gnieźnieńskiego Perkuhna; wykorzystywał jednak, pozostawiony w Archiwum kapitulnym (przy oddzieleniu go w r. 1830 od konsystorskiego), summariusz, obejmujący 665 stron: „Excerpta ex actis consistorii Gnesnensis ab a. 1404”.

Jako bogaty zbiór informacji, obie prace K-ego, Prałaci… i Arcybiskupi…, zachowały jednak do dziś znaczną wartość. W miarę publikowania kolejnych zeszytów Prałatów i kanoników rosło uznanie dla K-ego; podziwiano jego benedyktyńską pracowitość. K. został wybrany członkiem korespondentem krakowskiej Akademii Umiejętności, a w jesieni 1887 r. ks. Władysław Chotkowski, jako dziekan Wydziału Teologicznego UJ, wręczył mu w Gnieźnie dyplom honorowego doktora teologii.

W okresie przed ponownym obsadzeniem arcybiskupstwa władze pruskie zainteresowały się osobą K-ego. W r. 1884 landrat gnieźnieński Nollau wydał o nim opinię, że jest w kapitule mało znaczący i uległy. Zapewne opinia ta przyczyniła się do mianowania K-ego oficjałem gnieźnieńskim w r. 1886, zaraz po objęciu arcybiskupstwa przez Niemca Juliusza Dindera. Już na łożu śmierci otrzymał K. nominację na sufragana gnieźnieńskiego z tytułem biskupa hermopolitańskiego; nie doszło jednak do konsekracji. K. umarł 14 V 1888 r. jako biskup nominat. Po manifestacyjnych uroczystościach pogrzebowych pochowano go w katedrze gnieźnieńskiej, w kaplicy Gembickich.

 

Fot. w Arch. Archidiec. w Gnieźnie Il. I A. 27 i „Kłosy” 1887 s. 357; – Estreicher; Finkel, Bibliografia; Wojtkowski A., Bibliografia historii Wielkopolski, P. 1934–6; W. Enc. Ilustr.; Boniecki; Katalog dzieł nakładowych księgarni J. B. Langego w Gnieźnie, [b. d.]; – Abraham W., (rec. t. I i II Arcybiskupów gnieźnieńskich), „Przegl. Pol.” T. 92: 1889 s. 201–3; B. J. K., Wspomnienie o półwiekowym istnieniu księgarni i drukarni J. B. Langego w Gnieźnie, poświęcone pamięci jej założyciela Jana Bernarda Langego (ur. 1817, f 1881), Gniezno 1889 s. 18–9; Chotkowski W., X. J. K Wspomnienie pośmiertne, „Przegl. Pol.” 1888 t. 4 s. 566–74; Jarochowski K., Prace ks. J. K-ego, „Przegl. Pol.” 1882 t. 1; Kantecki A., Ks. J. I. K., „Roczniki Tow. Przyj. Nauk Pozn.” (T. 17: 1890) i odb. s. 3–7; Karwowski S., Historia Wielkiego Księstwa Poznańskiego, P. 1920 II s. 480–2; tenże, Ks. Dr Antoni Kantecki, P. 1890 s. 325; Korotyński W., X. J. K., „Tyg. Ilustr.” 1888 nr 281 s. 308–10; Zieliński Z., Tajna administracja archidiecezji gnieźnieńskiej w czasie „Kulturkampfu” (1874–1886), „Nasza Przeszłość” T. 24: 1966 s. 243–57; tenże, Wykonanie ustawy sejmu pruskiego z 11 maja 1873 na terenie archidiec. gnieźnieńskiej i poznańskiej, w: Studia historyczne, L. 1968, Rozprawy Wydz. Hist.-Filol., nr 34; tenże, Zarząd majątkiem kościelnym w archidiecezji gnieźnieńskiej w czasie Kulturkampfu, „Prawo Kanoniczne” 1967; – „Ateneum” T. 50: 1888 s. 576; „Bibl. Warsz.” 1888 t. 6 s. 519–21; „Gaz. Warsz.” 1860 nr 146; „Goniec Wpol.” 1888 kwiecień-maj; „Kłosy” 1887 nr 1171 s. 357–9 (fot.); „Kur. Pozn.” 1882 nr 70, 73, 1888 nr 111, 112, 115, 116 i dod. do nr 117; „Kwart. Hist.” 1888 s. 682–3; „Nowa Ref.” 1882 nr 11; „Przegl. Bibliograf.-Archeol.” III, IV; „Przegl. Kośc.” R. 10: 1888 s. 402; „Przegl. Pol.” 1887/88, s. 682; – K. J., Prałaci i kanonicy gnieźnieńscy Gniezno 1883 IIs.295–7 (autobiografia); – Arch. Archidiec. w P.: Akta Arcybiskupie, Personalia WJX J. K-ego Kanonika Metropolitalnego 1871–1873 Lit. K. Nr. 117 sygn. OA 995, Listy arcybiskupa Ledóchowskiego sygn. Zg. 133/10 k. 11, Akta Konsystorza Generalnego Arcybiskupiego Poznańskiego, tyczące się kościoła w Trzcinicy dek. kempińskiego II 1802–1887 sygn. Gen. Trzcinica vol. II, Akta Arcybiskupie Generalia cenzury książek sygn. OA 1971; Arch. Państw. w P.: Oberpräsidium XXIV D I 13 fol. 36, Oberpräsidium XXIV D I 29 fol. 2–8; Polizeipräsidium nr 7015, Oberpräsidium D III b 17/11 von 1863, Odpisy wyroków na K-ego w r. 1864: Kreisgericht Gnesen z 12 II, Appelations-Gericht zu Bromberg 27 VI, Königl. Obertribunal Senat für Strafsachen erste Abtheilung w Berlinie z 23 XI; Arch. Paraf. Św. Wawrzyńca w Gnieźnie: Akta metrykalne; B. Ossol.: Listy do ks. Sadoka Barącza z r. 1872 2756/11 i do Wojciecha Kętrzyńskiego z r. 1883 6214/II.

Maria Wojciechowska

 

 

Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to tekst zaktualizowany, uwzględniający opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.    

 

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.