INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Jan Radecki h. Pomian      Portret, najpewniej fikcyjny, Jana Radeckiego ("Jan Radecki, na Podolu mąż sławny")- str. 508 "Gniazda Cnoty" Bartosza Paprockiego, Kraków 1578 - w zbiorach Bibilioteki Narodowej w Warszawie - źródło kopii cyfrowej: POLONA.pl

Jan Radecki h. Pomian  

 
 
XVI w. - XVI w.
Biogram został opublikowany w 1986 r. w XXIX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Radecki Jan h. Pomian (zm. po r. 1582), rotmistrz jazdy. Pochodził ze szlachty kujawskiej osiadłej w pierwszej ćwierci XVI w. na Podolu. Był synem Stanisława, towarzysza jazdy obrony potocznej w l. 1528–52, i Anny z Dąbrowskich, wdowy po Stanisławie Domanikowskim, dziedziczącej dobra po Szczukowskich w pow. kamienieckim. Stryjem jego był Maciej, również towarzysz jazdy potocznej, pisarz, podsędek i sędzia ziemski kamieniecki, żonaty z inną bogatą dziedziczką podolską Anną z Szarawskich.

R. wychowany w Kamieńcu, gdzie ojciec jego posiadał dwór, zaciągnął się do obrony potocznej w r. 1558. Dn. 16 V t.r. został popisany w Trembowli jako towarzysz z siedmiokonnym pocztem husarskim w chorągwi zarządcy zamku kamienieckiego Mikołaja Potockiego. Brał przypuszczalnie udział w walkach chorągwi Potockiego z Tatarami krymskimi na Podolu późnią wiosną 1558, a w rok później z oddziałami bejów tureckich, nie ponosząc przy tym żadnych strat. W r. 1561 zaciągnął się do chorągwi łowczego kamienieckiego, a wkrótce star. chmielnickiego Stanisława Strusia. Pociągnął z nią na Podlasie i został popisany w Łosicach 19 VI t.r. Chorągiew Strusia wchodziła w skład kontyngentu kaszt. lubelskiego Floriana Zebrzydowskiego, który posiłkował hetmana w. lit. Mikołaja Radziwiłła «Rudego» w wojnie z Moskwą w Inflantach. W sierpniu i wrześniu stacjonowała w obozie pod Zelbergiem nad Dźwiną, a w listopadzie została popisana w Kokenhausen.

Po powrocie z frontu lit. R. wstąpił na początku lat siedemdziesiątych na dwór nowo mianowanego woj. podolskiego Mikołaja Mieleckiego. Jako jego «domownik» uczestniczył w wyprawie mołdawskiej 1572 r., mającej na celu odzyskanie tronu hospodarskiego dla Bogdana IV zmuszonego do ucieczki z Mołdawii w wyniku buntu bojarów. Wobec olbrzymiej przewagi liczebnej wojsk turecko-mołdawskich działających w interesie osadzonego przez Portę na hospodarstwie Iwonii, Mielecki zmuszony był cofać się taborem spod Jass pod Chocim. W walkach odwrotowych odznaczył się m. in. R. dowodzący zapewne prywatnym pocztem wojewody. Wg Jana Łasickiego, w błotnistej okolicy w pobliżu Chocimia Turcy sprowokowali zapalczywego R-ego, który «z ostrym czekanem poleciał do boju», a za nim Stanisław Czuryłło ze swoją chorągwią. Wsparci przez chorągiew Macieja Ossowskiego odrzucili oni wówczas znacznie liczniejszego nieprzyjaciela. Nieco później, pod samym zamkiem chocimskim, gdy w szeregach polskich wszczęło się zamieszanie, R. wraz z Zygmuntem Rożenem powstrzymali natarcie sześćsetkonnego oddziału tureckiego. Z Chocimia Bogdan IV wysłał R-ego w poselstwie do Iwonii z prośbą, by ten nie odbierał mu przemocą państwa. Iwonia uwięził posła, oddając go pod straż tureckiego czausza Pyra, a następnie «gwałcąc prawa narodów» odesłał go do sułtana Selima II do Konstantynopola. W Konstantynopolu Pyr przyprowadził R-ego do wielkiego wezyra Mehmeda Paszy Sokollu oświadczając, mimo protestów i wyjaśnień jeńca, że wziął go do niewoli w boju. Przebywający wówczas w stolicy Porty poseł królewski Andrzej Taranowski i tłumacz, uczący się języka arabskiego, a faktycznie pełniący funkcje szpiega, Krzysztof Dzierżek wstawiali się za R-m. Mehmed Pasza jednak, rozgniewany dużymi stratami wojsk tureckich w Mołdawii, skazał R-ego wraz z innymi jeńcami na galery. Mielecki powiadomiony przez Dzierżka nie zaprzestawał starań o uwolnienie swego sługi. Mehmed Pasza dowiedziawszy się w końcu, że R. nie na polu bitwy, lecz w czasie pełnienia poselstwa został uwięziony, rozkazał wydać go Dzierżkowi. Uwolniony R. powrócił do kraju zapewne w r. 1573, jakoby z posłem królewskim Marcinem Broniewskim.

W r. 1575 R., mianowany rotmistrzem, brał udział ze swą stukonną chorągwią w walkach z wielkim najazdem krymskim, który na początku października objął Ruś, Podole i Wołyń. Znalazł się ze swymi żołnierzami w samym środku zagonów tatarskich rozsyłanych z kosza założonego pod Tarnopolem. W Czerniejowie połączył się z oddziałami rotmistrza star. trembowelskiego Jakuba Pretwicza i por. Jakuba Niezabitowskiego. Zamknąwszy się w Zbarażu, oczekiwali Polacy na powrót czambułów tatarskich z łupami i jasyrem. Trzykrotnymi wypadami z zamku rozbijali następnie przez zaskoczenie kolejno wracające watachy liczące po 100–150 koni, uwalniając kilkuset ludzi z jasyru i odbierając łupy. W l. 1580–1 R. uczestniczył w wojnie z Moskwą o Inflanty. Jego chorągiew husarska liczyła 125 koni i w ramach zaciągu hetmana Jana Zamoyskiego została popisana w lipcu 1580 w Łukomli. Wziął więc R. przypuszczalnie udział w zdobyciu Wieliża i w udanym oblężeniu Wielkich Łuków w sierpniu i wrześniu t. r. W wyprawie pskowskiej 1581 r. dowodził chorągwią husarską liczącą 150 koni. O jego służbie w czasie oblężenia Pskowa wiadomo tylko, że w październiku pełnił w 115 koni trzecią straż nocną wraz z rotmistrzami Wojciechem Chocimirskim i Teodorem Bokiejem. Spod Pskowa R. odszedł w lutym 1582 w pułku kaszt. radomskiego Stanisława Tarnowskiego.

Służba wojskowa przysporzyła R-emu popularności (B. Paprocki nazwał go «mężem sławnym»), w życiu publicznym jednak nie odegrał żadnej roli. W maju 1555 wraz z ojcem, matką i przyrodnim bratem Mikołajem Domanikowskim otrzymał dożywocie na częściach «pustych» wsi Kobakowce i Jaromikowce koło Bakoty w pow. kamienieckim, przy czym czwarta część samej Bakoty była dziedziczną własnością matki. Rodzice za życia przekazali R-emu w r. 1568 dożywocie na połowie wsi Ormiany pod Kamieńcem, a on w zamian zobowiązał się do opieki nad nimi i zaspokajania ich potrzeb. Wymienione w rejestrach poborowych z 1569 r. jako własność R-ego Beneszkowce, Kuhajowce, Poteremcze i Tymków należały do jeszcze zapewne żyjącego ojca Stanisława. W r. 1574 Jan Sieniawski kwitował R-ego z 1 000 złp. zapisanych na dobrach Urmań w ziemi lwowskiej, a wkrótce potem z sumy 2 500 złp. R. zmarł w połowie lat osiemdziesiątych.

R. żonaty był z Katarzyną, córką towarzysza jazdy potocznej Andrzeja Sieciecha z Łyczkowiec. Pozostawił dwie córki Jadwigę i Annę oraz syna Marcina, o którym Kasper Niesiecki (mylnie zwąc go Janem) pisał, że do zgrzybiałego wieku był żołnierzem.

W rejestrach popisowych jazdy potocznej z l. 1527–42 występuje inny Jan Radecki, zapewne pochodzący z woj. krakowskiego.

 

Niesiecki; tenże, Korona polska, Lw. 1740 III 791; Paprocki, s. 362, 436–7, 640 (błędy); tenże, Gniazdo cnoty, Kr. 1578 s. 508; Uruski; – Białkowski L., Podole w XVI w. Rysy społeczne i gospodarcze, W. 1920 s. 119; Górski K., Historia jazdy polskiej Kr, 1894 s. 296, 323; Kotarski H., Wojsko polsko-litewskie podczas wojny inflanckiej 1576–1582, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., XVII cz. II s. 143, XVIII cz. I s. 78; Pułaski K., Szkice i poszukiwania historyczne, Kr. 1906 s. III 139–42; Spieralski Z., Awantury mołdawskie, W. 1967 s. 132; – Arch. Zamoyskiego, III; Bielski, Kronika, II 1215, 1218; Kojalovič M., Dnievnik posledniego pochoda Stiefana Batorija na Rossiju, S. Pet. 1867; Łasicki J., Historia wtargnienia Polaków na Wołoszczyznę z Bogdanem wojewodą, Pet. i Mohylew 1855 s. 18–23; Matricularum summ., V cz. 2 nr 6994; Źródła Dziej., XIX 221–2, 224; – AGAD: ASW 85 nr 62/1 k. 23, nr 64 k. 36, nr 66 k. 27, ASK dz. II nr 31 k. 138, Metryka Kor. nr 85 k. 174–175; B. Czart.: rkp. 2974 k. 50, 53–54.

Marek Plewczyński

 

 
 

Powiązane artykuły

 

Druga połowa XVI wieku

Druga połowa XVI wieku, a przede wszystkim interesujący nas okres panowania ostatniego Jagiellona – Zygmunta Augusta – to okres dominacji wojsk zaciężnych, co przekładało się na konieczność......
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.