Szabel Jan (zm. 1769), złotnik.
S. był rzemieślnikiem częstochowskim (z Nowej Częstochowy), niekiedy błędnie uważany za złotnika warszawskiego. Od r. 1740 występował wielokrotnie w aktach metrykalnych. Pierwszą znaną pracą S-a była, wykonana w r. 1741, srebrna grupa Anioł z Dzieciątkiem Jezus, przedstawiająca postacie na obłokach, na której umieścił sygnaturę: Joan [nes] Szabel Częstochovius fecit 1741. Dzieło to znajdowało się w kolekcji Kühlmana w Berlinie. S. pracował następnie dla klasztoru paulinów na Jasnej Górze; w l. 1744–67 (z przerwami) odnotowano w tamtejszych rachunkach liczne jego prace. W sierpniu 1746 otrzymał 90 grzywien i 13 łutów srebra na lawaterz do zakrystii, pięć pasyjek do krucyfiksów i puszkę na hostie dla chorych. Dla klasztoru jasnogórskiego wykonał ponadto relikwiarz św. Apolonii, tacę z nalewkami, kadzielnicę i łódki. Dokonywał różnych napraw, m.in. przerabiał lichtarze, osadzał kamienie w koronach, a z przetapianych wotów ze srebra wyrabiał drobne przedmioty (np. haftki i klamry); wykonywał też roboty pozłotnicze. Żadna z tych prac nie jest obecnie znana. Pracował również dla innych klasztorów paulińskich: w r. 1746 wykonał korony srebrne dla uważanej za cudowną gotyckiej figury Matki Boskiej z Dzieciątkiem w Leśniowie koło Żarek (zachowane). W środowisku częstochowskim cieszył się poważaniem, często trzymał dzieci do chrztu, a w r. 1756 wzmiankowany był jako «praesidens oppidi Częstochówka».
Najokazalszą pracą S-a było tło dla późnogotyckiego krucyfiksu w ołtarzu Krzyża Świętego w kaplicy Matki Boskiej przy kościele na Jasnej Górze (zachowane). Na srebrnej złoconej blasze wykonał na pierwszym planie trybowany widok Jerozolimy, a w głębi przedstawił Drogę Krzyżową ze scenami Męki Pańskiej wśród krajobrazu. Na tę pracę otrzymał w r. 1764 dodatkowo 346 fl. na srebro, a w r. 1765 za ukończone dzieło odebrał 110 fl. Ostatnie zlecenie, na wykonanie czterech kielichów dla klasztoru paulinów w Niżniowie (woj. ruskie), przyjął w październiku 1767. W r. 1768 ofiarował galon srebrny kościołowi w Truskolasach (pow. kłobucki), a w r. 1769 darował 100 fl. kościołowi św. Rocha w Częstochowie. Zmarł w r. 1769 w Częstochowie, został pochowany 21 X t.r.
W małżeństwie z Barbarą miał S. syna Jana (zm. 1758) i córkę Franciszkę (ur. 1740), którą w r. 1767 wydał za mąż za częstochowskiego złotnika Kazimierza Małeckiego.
Przewodnik po Częstochowie i okolicy, W. 1909 s. 37; Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler, XXXII; – Jaśkiewicz A., Artyści i rzemieślnicy działający w Częstochowie w XVII–XVIII w., „Ziemia Częstochowska” T. 11: 1976 s. 217; tenże, Materiały do historii cechowego rzemiosła artystycznego XVIII i pierwszej połowy XIX wieku w Nowej Częstochowie, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kośc.” T. 6: 1963 s. 258; tenże, Złotnictwo wotywne regionu częstochowsko-wieluńskiego, Częstochowa 1982 s. 96, 98–9; Lepszy L., Przemysł złotniczy w Polsce, Kr. 1933 s. 71; Rosenberg M., Die goldschmiede Merkzeichen, Frankfurt am Main 1925 IV 445; Samek J., Polskie rzemiosło artystyczne. Czasy nowożytne, W. 1984; Samek J., Zbudniewek J., Klejnoty Jasnej Góry, W. 1983 s. 90–1; Sobieszczański F. M., Wiadomości historyczne o sztukach pięknych w dawnej Polsce, W. 1848 II 312; Szafraniec S., Z dziejów Jasnej Góry, W. 1980 s. 23, 132; – Arch. Kurii Diec. w Częstochowie: Akta kościoła w Truskolasach, s. 20; Arch. Paulinów na Jasnej Górze w Częstochowie: sygn. 48 (Percepta confraternitatis) s. 43, 184, 193, sygn. 59 (Liber baptisatorum) s. 86–115, sygn. 210 (Expensa sacristiae) s. 144–200, sygn. 250 (Expensa pro fabrica) s. 38, 42, sygn. 760 (Revisio thesauri) s. 427–30, sygn. 797 (Connotationes […] expensarum) s. 92, 221, sygn. 2761 s. 6.
Jan Samek