Szamocki Jan Wojciech z Szamot (ok. 1713 – 1778), chorąży warszawski, poseł na sejmy.
Był synem Piotra, miecznika warszawskiego, i Teresy z Rusieckich, córki Jana i Ewy z Boskich, zapewne bratankiem Adama (zob.), bratem Michała (wg W. Wielądka Szamockiego-Szeropińskiego), Pawła oraz Franciszki, żony (ślub przed r. 1735) Krzysztofa Chajęckiego h. Korab.
S. odebrał prawdopodobnie wykształcenie prawnicze; był znanym mówcą i patronem trybunalskim. Dn. 14 V 1736 został marszałkiem sejmiku przedsejmowego warszawskiego. Przez sejmik generalny mazowiecki 16 IX 1738 został naznaczony do udziału w delegacji, mającej przywitać króla Augusta III, powracającego z Saksonii. Znalazł się w gronie zajmującym się dystrybucją soli na r. 1739. Dn. 11 VI 1740 otrzymał urząd skarbnika warszawskiego. Zgodnie z relacją marszałka nadw. kor. Franciszka Bielińskiego, S. wraz ze stryjem Adamem odgrywał sporą rolę podczas obrad sejmiku generalnego mazowieckiego we wrześniu 1741. Utrzymywał w tym roku dość bliskie relacje z Bielińskim (od r. 1742 marszałkiem w. kor.), prowadząc zapewne jako patron jego nieznane nam sprawy. W r. 1742 w Tryb. Kor. w Lublinie oddawał przysługi hetmanowi polnemu lit. Michałowi Radziwiłłowi, organizując mu grono stronników (m.in. dysponował pieniędzmi hetmańskimi). Razem ze stryjem Adamem procesował się w r. 1743 w tryb. skarbowym w Radomiu z ziemią warszawską, a w sierpniu t.r. brał udział w przewidzianej w tym procesie kondescencji w Warszawie; dzięki mediacji Teodora Wessla i kaszt. krakowskiego Józefa Mniszcha sprawa ta zakończyła się porozumieniem stron. S. zaangażował się w konflikt rodziny Tarłów z «familią», stając wyraźnie po stronie Adama, woj. lubelskiego i jego brata Jana, woj. sandomierskiego. O popieranie zamysłów Tarłów został ze stryjem Adamem oskarżony we wznowionym przez «familię» po śmierci A. Tarły (14 III 1744) procesie trybunalskim. To prawdopodobnie S-emu Bieliński zamierzał na przełomie maja i kwietnia t.r. oddać pisarstwo sądu marszałkowskiego, ale spotkało się to ze stanowczym sprzeciwem stronników dworu.
Gdy przed sejmem 1744 r. «familia», przygotowując zasadniczą reformę wojska, używała argumentów o zagrożeniu ze strony Prus, S. wypowiedział publicznie zdanie (w duchu propagandy «republikantów»), że raczej należałoby sobie życzyć wkroczenia króla pruskiego Fryderyka II do Rzpltej, gdyż uwolniłby on kraj od tyranii, pod którą jęczy polska wolność. Czartoryscy postanowili wykorzystać tę okoliczność do przeprowadzenia pokazowego procesu. W rezultacie S. został 9 VII t.r. pozwany przed sąd marszałkowski pod zarzutem obrazy majestatu. W błyskotliwej, dwugodzinnej mowie, a następnie w piśmie Refleksyje podane dworowi od Imci pana Szamockiego, czemu powinien być delator (m.in. w B. Czart., rkp. 590 IV s. 195–7) twierdził, że odnosił się tylko do «tyranii» Czartoryskich, z procesu natomiast czynił sprawę ogólnoszlachecką, dowodząc, że stał się ofiarą gwałcenia wolności słowa i zasady równości. Ujawnienie jako delatora związanego z «familią» podstolego ciechanowskiego Jana Krajewskiego (który wg M. Matuszewicza inkryminowanej mowy w ogóle nie słyszał) przydało wiarygodności słowom S-ego. Mimo to 21 VII w obecności senatorów i pod ich naciskiem Bieliński ogłosił dekret skazujący S-ego na sześć miesięcy wieży, uznający go za infamisa, pozbawiający go urzędów (w tym patronatu trybunalskiego) oraz nakazujący publiczne odwołanie obraźliwych dla króla słów. W pisemnym, mniej surowym zapisie z 19 VIII sąd marszałkowski skazał S-ego za «niegodziwe dyskursa przeciw majestatowi i wolności». Podczas obrad sejmu t.r. na sesji z 9 X J. Tarło, występując w obronie klientów swego brata Adama, domagał się skasowania wyroków ciążących m.in. nad Szamockimi.
Po wyjeździe Augusta III z Rzpltej proces S-ego przed sądem marszałkowskim został wznowiony. W postępowaniu rewizyjnym, bez wymaganej prawnie obecności instygatora i delatora, Bieliński orzekł 23 I 1745 kasację pierwotnego wyroku, uniewinnił S-ego i uznał go za zdolnego do pełnienia urzędów. W następstwie S. wniósł do Tryb. Kor. w Lublinie prywatny pozew, w którym oskarżał Krajewskiego o oszczerstwo i żądał przykładnej kary za występek groźny dla całego stanu szlacheckiego. Licząc na odzyskanie także pozycji w palestrze, spowodował jednocześnie wznowienie w trybunale sprawy, w której traktowano go jako jednego z patronów. Wg niektórych informacji wrócił już wówczas do palestry. Mógł liczyć na poparcie Antoniego Potockiego, marszałka Tryb. Kor. kadencji l. 1744–5. Znajdujący się wówczas w obiegu wierszyk przedstawiał S-ego i jego stryja jako ofiary absolutystycznych zamachów «familii» (w tym samym utworze Szamockim przypisano h. Jastrząb ). Ponieważ w liście z 27 II 1745 z Drezna August III powierzył kanclerzowi kor. Andrzejowi Załuskiemu rozstrzygnięcie, który z wyroków Bielińskiego posiada moc prawną, A. Potocki przyspieszył wydanie dekretu w postępowaniu w Tryb. Kor., w którym za obowiązujący uznawano drugi wyrok sądu marszałkowskiego (S. sądzony był tylko «pro abusu libertatis»). Krajewski został jednak uwolniony dekretem trybunalskim od kary za fałszywe oskarżenia, a obu stronom nakazano milczenie w całej sprawie. S-ego Trybunał skazał na dwa tygodnie wieży. W piśmie datowanym 18 III t.r. król potwierdził jednak reskrypt kanclerski, zatwierdzający wyrok pierwszego sądu marszałkowskiego. Odsiadywanie wieży rozpoczął S. w Warszawie 3 I 1746. Konflikt «familii» z Szamockimi zakończył prowizoryczny kompromis, zawarty w lutym t.r.
Dn. 16 VIII 1746 został S. marszałkiem sejmiku elekcyjnego ziemskiego warszawskiego oraz posłem tego zgromadzenia do woj. poznańskiego i kaliskiego. Wszedł w skład delegacji, mającej powitać królową Marię Józefę. Tuż po sejmiku poselskim, prawdopodobnie razem ze stryjem Adamem, zwołał t.r. nielegalny (na podstawie uniwersału sprzed 10 lat) sejmik elekcyjny i sam został wybrany na podsędka. Obrady wykorzystano do agitacji przeciw «familii» i podburzania szlachty przeciw duchowieństwu. Za namową Szamockich ziemia warszawska pozwała do Piotrkowa skarb kor. o niesprawiedliwy przydział soli, a S. został plenipotentem w tej sprawie do tryb. skarbowego. Związany z «familią» marszałek trybunału l. 1746–7 Józef Skrzetuski przyczynił się do wygranej skarbu; jednak wskutek przeciągania sporu przez Szamockich, sprawa zakończyła się kondemnatą. Szamoccy odwołali się w r. 1747 do komisji radomskiej, «familia» jednak przystąpiła do ostatecznej rozprawy w Tryb. Kor. kadencji l. 1747–8. Ratując się po raz kolejny kondemnatą, Szamoccy uzyskali poparcie marsz. nadw. kor. Jerzego Augusta Mniszcha, ale dekret finalny okazał się dla nich niekorzystny. S. został pozbawiony zarówno skarbnikostwa, jak i patronatu trybunalskiego, oraz uznany za infamisa, niezdolnego na zawsze do czynnej i biernej działalności publicznej.
Pozwany ok. r. 1750 przez plebana żbikowskiego do konsystorza w sprawie o dziesięciny, S., wbrew zwyczajowi (ale zgodnie z prawem), odmówił stawienia się przed tym sądem i sam pozwał duchownego do sądu świeckiego. Swoim działaniem wywołał lawinę podobnych wypadków. W styczniu 1752 asystował podczas obrad Tryb. Kor. w Piotrkowie. Przed r. 1753 udzielono mu amnestii. Na sejmiku poselskim 21 VIII 1752 został wyznaczony przez ziemię warszawską do roli plenipotenta w sprawie o odzyskanie sum po star. warszawskim Janie Krasińskim. Podczas obrad sejmiku deputackiego mazowieckiego wystąpił 10 IX 1753 przeciw instygatorowi kor. Pawłowi Benoemu, wbrew instrukcjom otrzymanym od Mniszcha. W r. 1755 powierzono mu administrowanie czopowego i szelężnego warszawskiego. Dn. 23 VIII 1756 znalazł się w delegacji sejmiku warszawskiego do króla. Dn. 30 VI 1759 został podstolim warszawskim; 7 VII t.r. powierzono mu ponownie administrowanie podatków z ziemi warszawskiej, a 1 VII 1760 otrzymał plenipotencję do reprezentowania ziemi w Piotrkowie i Radomiu.
S. uczestniczył w sejmiku warszawskim przedkonwokacyjnym 6 II 1764; związany zapewne z Bielińskim, poparł wówczas, podobnie jak on, «familię». Na prośbę stolnika lit. Stanisława Poniatowskiego odstąpił od pretendowania do funkcji poselskiej na rzecz chorążego warszawskiego Teodora Szydłowskiego. Dn. 7 VII t.r. został jednym z konsyliarzy konfederacji zawiązanej na konwokacji, a 23 VII, na sejmiku relacyjnym, był asesorem koła rycerskiego. Jako poseł ziemi warszawskiej, zarazem sędzia kaptura i deputat do kaptura generalnego, podpisał 6 IX elekcję Stanisława Poniatowskiego. Na sejmiku warszawskim przedkoronacyjnym pełnił funkcję asesora, należał do redagujących instrukcję, a następnie został włączony do grona posłujących do króla. Dn. 10 XII otrzymał urząd podczaszego warszawskiego. Podczas sejmików przedsejmowych 25 VIII 1766 został wybrany na posła z ziemi warszawskiej. W mowie wygłoszonej w sejmie 31 X t.r. postulował, by ze skarbu Rzpltej przeznaczano corocznie pewne sumy dla ziemi warszawskiej (czyli zatrzymano część czopowego i szelężnego) i wniósł w tej sprawie projekt (odrzucony). Dn. 19 XI opowiadał się za umorzeniem długów szlacheckich, skoro szlachta woj. mazowieckiego zgodziła się na przejęcie czopowego oraz szelężnego przez skarb państw.; ponowił swój projekt w tej sprawie.
Dn. 10 III 1768 postąpił S. na stolnikostwo warszawskie. Został 9 VII t.r. sędzią iudicii mixti (sądów utworzonych mocą uchwały sejmu 1768 r. i zwołanych wskutek nacisków ambasadora Rosji N. Repnina ds. katolików i dysydentów) na I kadencję; sądy nie podjęły działalności. W l. siedemdziesiątych po raz kolejny zaangażował się w spory o dziesięcinę, m.in. w r. 1772 w grodzie warszawskim dowodził swoich racji, powołując się na „Constitutiones synodorum metropolitanae ecclesiae gnesnensis” (z r. 1579) Stanisława Karnkowskiego. Dn. 2 I 1772 został chorążym warszawskim, a 22 III 1773 posłem ziemi warszawskiej na sejm rozbiorowy. Przed rozpoczęciem obrad znalazł się w wąskim gronie wtajemniczonych, którzy 16 IV t.r. w domu kanclerza kor. Andrzeja Młodziejowskiego zawiązali konfederację pod laską kuchmistrza lit. Adama Ponińskiego. Na sejmie należał do stronników króla i w toku negocjacji z ambasadorem Rosji O. Stackelbergiem był zapewne jednym z 13 posłów desygnowanych przez Stanisława Augusta do delegacji. Wszedł w skład obradującego od 6 VI do 27 VIII sądu sejmowego, powołanego do osądzenia konfederatów barskich, winnych zamachu na króla. Poparł 14 V projekt Ponińskiego i znalazł się w gronie delegatów do podpisania traktatów rozbiorowych. Dn. 3 VIII domagał się, by traktat z Austrią spisać w języku łacińskim, co pozwoliłoby uniknąć kontrowersji językowych, a 14 VIII dowodził, że anarchia została Polakom wmówiona, by stać się pretekstem do dokonania rozbiorów. W Mowie... z 30 VIII podkreślał, że państwa dokonujące rozbiorów podważały wolność Rzpltej, w związku z czym sejm powinien zadbać o zachowanie szlacheckich przywilejów. W Mowie... z 7 IX sprzeciwiał się podpisaniu gwarancji rosyjskich bez zgody stanów Rzpltej, a w Mowie... z 30 IX podkreślał despotyczny charakter działań państw ościennych. Dn. 27 IV 1774 krytycznie oceniał pomysł powołania Rady Nieustającej. W tej sprawie, a zwłaszcza na temat porządku sejmowania, zgłosił między marcem a czerwcem t.r. Projekt ad Consilium permanens niegdy przez ukoronowaną głowę uformowany... ([b.m.r.w.]), zawierający właściwie kilka rozdziałów „Głosu wolnego...” Stanisława Leszczyńskiego; m.in. dla sprawnego systemu egzekwowania uchwał w okresach między sejmami proponował S. powołanie rad ministerialnych. Dn. 29 IV jako pierwszy użył wobec Rady Nieustającej słynnego potem sformułowania «Zdrada Nieustająca». Skrytykował 20 V (Mowa [...] przeciwko stanowieniu podatków na Delegacji Traktatowej, [b.m.w.]) pomysł nowych obciążeń podatkowych, nawoływał natomiast do zajęcia się reformą trybunałów. W wystąpieniu 2 IX nie zgadzał się, by króla zwolnić od obowiązku odbywania sądów sejmowych. Podczas sesji z 29 X skrytykował wniosek Ponińskiego, by do komisji skarbowych dopuścić po dwóch kupców. W Głosie [...] sejmować a nie delegować radzącym ([b.m.w.]) z 17 XI podkreślał, że delegacja pozostaje pod wpływem dworów zagranicznych i dlatego wszyscy posłowie powinni obradować wspólnie. Godził się (Głos... z 1 XII) na spłacenie długów królewskich ze skarbu publicznego. Należał do zwolenników opodatkowania duchowieństwa, czemu dał wyraz w lutym 1775 podczas debaty o kompanii tabacznej i subsidium charitativum. Zarazem bardzo krytycznie oceniał wysuwane projekty reformy rządu. W Głosie... ([b.m.w.]) z 10 IV t.r. sprzeciwił się pomysłowi kupna w Warszawie pałacu dla posła rosyjskiego, powołując się na konstytucję sejmu 1764 r., która zakazywała posłom zagranicznym na stałe rezydować w Rzpltej. Dn. 11 IV 1775 został powołany na członka sądu sejmowego. Znalazł się również w komisji kor., której zadaniem była lustracja dóbr pojezuickich oraz w powołanych przez sejm licznych komisjach zajmujących się sprawami granicznymi i finansowymi. Mocą konstytucji sejmu rozbiorowego wyroki w toczonym w l. czterdziestych procesie zostały unieważnione, a S-emu przywrócono dobre imię. W r. 1776, na sejmiku poselskim warszawskim, występował jako przeciwnik płacenia dziesięcin, a nawet domagał się, by stosowny punkt znalazł się w instrukcji.
S. posiadał Siedmirogowo lub Siedmiorogowo (wg „Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol.” od l. trzydziestych XVIII w.; sejm z l. 1773–5 przyznał mu dziedzictwo Siedmirogowa w ówczesnych granicach), Cielmice i Bruczków w pow. pyzdrskim w woj. kaliskim. W r. 1756 stał się również właścicielem wsi Duchnice (ziemia warszawska). W r. 1765 założył w okolicach Krotoszyna Siedmirogowskie Holendry. Sprowadził osadników, protestantów niemieckich, którym zezwolił na utrzymywanie własnego sądu i odprawianie nabożeństw; przyczynił się też do utrzymania bakałarza w ich osadzie. Na sejmie l. 1773–5 nadano S-emu prawem emfiteutycznym wydzieloną ze star. warszawskiego dzierżawę ożarowską wraz z wsiami Królewskie Brudno, Marki oraz Grodzisko (pow. warszawski) na pięćdziesiąt lat, przy zachowaniu dożywocia poprzednich dzierżawców, Brzozowskich. Gdy w r. 1774 powstał Wielki Przeorat Zakonu Kawalerów Maltańskich w Polsce, S. ufundował na swych dobrach dziedzicznych w pow. błońskim (Szczaki, Wola Mroczkowa, Duchnice, Dzierżki, Czajki, Sokołki, Krupki i Białki) jedną z sześciu komandorii patronackich (akt założenia z 22 XII t.r. zatwierdzony na Malcie 31 I 1776). Roczny dochód z dóbr wynosił 10 tys. złp. S. zmarł 9 lub 10 IX 1778 w dobrach siedmirogowskich; 22 IX odbył się jego pogrzeb.
S. nie pozostawił potomstwa. Na mocy testamentu oblatowanego w grodzie warszawskim 10 VIII 1775 dobra scedował na bratanka, Antoniego (zob.).
«Sprawa Szamockich», zwłaszcza skazania S-ego, powracała w publicystyce l. pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XVIII w., a także w poezji konfederacji barskiej.
Boniecki, II 335; Elektorów poczet; Estreicher; Słown. Geogr., VII 792, X 517; – Czeppe M., Kamaryla pana z Dukli, W. 1998; Hładkiewicz W., Kawalerowie maltańscy. Polacy w dziejach Zakonu, Zielona Góra 1994; Konopczyński W., Geneza i ustanowienie Rady Nieustającej, Kr. 1917; Korzon, Wewnętrzne dzieje; Literatura konfederacji barskiej, Red. J. Majewski, W. 2000; Skibiński M., Europa a Polska w dobie wojny o sukcesję austriacką, Kr. 1913 I 554–6, 794–5; Smoleński W., Przewrót umysłowy w Polsce w XVIII w., W. 1979; Szwaciński T., Sejmiki poselskie przed 1764, „Kwart. Hist.” 2006 nr 1 s. 38; Zakon Maltański w Polsce, Red. S. K. Kuczyński, W. 2000; Zielińska Z., Walka „Familii” o reformę Rzeczypospolitej 1743–1752, W. 1983; – Diariusz sejmu..., [b.m.w.] 1766; Kitowicz J., Opis obyczajów za panowania Augusta III, Wr. 2003 I 292; Księgi referendarii Koronnej z drugiej połowy XVIII wieku, Wyd. A. Keckowa, W. Pałucki, W. 1957 II; Matuszewicz, Diariusz; Mémoires du roi Stanislas-Auguste; Protokół albo opisanie czynności na delegacji [...] 19 marca 1775 zakończonej, W. 1775 s. 53, 58, 96, 106, 138–9, 143–4, 173; Skibiński M., Europa a Polska w dobie wojny o sukcesję austriacką, Kr. 1913 II 2; Teki Dworzaczka. CD-ROM, Kórnik–P. 1997; Vol. leg., VII 194, 279, VIII 115–16, 121, 232, 268, 347, 380, 393, 395, 401, 403, 406, 419, 421, 427, 430, 441, 443, 456, 463, 485, 492, 497, 507, 510, 517, 519, 526, 529, 539, 542, 573, 616, 622, 780; – AGAD: Arch. Komierowskich, sygn. 9/9 s. 206, Arch. Publ. Potockich, sygn. 128 s. 41, Arch. Radziwiłłów, Dz. II ks. 51 s. 36, Dz. V ks. 15563 s. 1–4, Sigillata, nr 30 k. 2, nr 32 k. 33, Mater. geneal. W. Wielądka, rkp. 57 k. 80; B. Czart.: rkp. 587 s. 13–43, rkp. 590 s. 194–238, rkp. 592 s. 467–70, rkp. 790 s. 355–415, rkp. 5926 nr 32819; B. Kórn.: rkp. 449 s. 238–40; B. Narod.: BOZ, rkp. 964 nr 457, 469, 511, 526, 539, 562, 566, 593, 605, 661; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 691 k. 55–71, rkp. 8334 k. 312, 314–15, rkp. 8349 k. 192v, 201–3v, 209, 219–20, 224, 242v, 257, 261, 269, 307v, 316, 319, 329, 332, 375; B. Ossol.: rkp. 1413 II nr 34–35, rkp. 11838 II s. 297–8; BUW: rkp. 1296 nr 6; Central’nyj deržavnyj istoryčnyj archiv Ukraïny w Kijowie: F. 254 op. 1, F. 168 k. 55–6; Central’nyj deržavnyj istoryčnyj archiv Ukraïny we Lw.: F. 835 op. 1, F. 1519 k. 19, F. 1521 k. 3–4, 15–16; Sächsisches Hauptstaatsarchiv w Dreźnie: sygn. 2098/3 (list F. Bielińskiego do Augusta III z 16 IX 1741), sygn. 3560/2 ad75, sygn. 3561/10 ad10, ad91; – Informacje Doroty Dukwicz z W.
Katarzyna Kuras