Szaflarski Jerzy Adam (1910–1976), inżynier rolnik, lekarz weterynarii, mikrobiolog, profesor Śląskiej Akademii Medycznej.
Ur. 9 IX w Tarnowie, był synem Józefa, gimnazjalnego nauczyciela przyrody i języków klasycznych, oraz Antoniny z Sołgów, młodszym bratem Józefa (zob.); drugi brat Adam, lekarz, zginął podczas kampanii wrześniowej 1939 r.
S. uczył się w III Gimnazjum im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie; po zdaniu matury studiował od r. 1928 na Wydz. Rolniczym UJ. Specjalizował się w hodowli zwierząt i na podstawie opracowanej pod kierunkiem Teodora Marchlewskiego monografii obory zarodowej w Mydlnikach pod Krakowem otrzymał w r. 1932 dyplom inżyniera rolnictwa. Po odbyciu rocznej służby wojskowej w Szkole Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu studiował od r. 1933 weterynarię w Akad. Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie i równocześnie pracował tam w Zakł. Nauki o Środkach Spożywczych Zwierzęcego Pochodzenia u Alfreda Trawińskiego jako wolontariusz (1935–7), zastępca asystenta (1937–8) i starszy asystent (1938–9). Dn. 8 VII 1939 otrzymał dyplom lekarza weterynarii.
Podczas okupacji niemieckiej przebywał S. w Krakowie; do r. 1940 pracował jako lekarz weterynarii w Rzeźni Miejskiej, a następnie był starszym asystentem mikrobiologiem w Państw. Weterynaryjnej Pracowni Rozpoznawczej. Aresztowany w r. 1944 w łapance ulicznej, został osadzony w obozie koncentracyjnym w Płaszowie, po czym zwolniono go ze względu na przydatność jako lekarza weterynarii. Od t.r. do końca wojny ukrywał dwóch brytyjskich lotników, za co otrzymał później imienne podziękowanie władz brytyjskich.
Dn. 1 IV 1945 został S. powołany na stanowisko kierownika Woj. Zakładu Higieny Weterynaryjnej w Katowicach, który zorganizował od podstaw. Równocześnie prowadził do r. 1949 wykłady zlecone z higieny środków spożywczych zwierzęcego pochodzenia na Wydz. Medycyny Weterynaryjnej Uniw. i Politechn. Wrocławskiej. W r. 1946 na Wydz. Weterynaryjnym UMCS uzyskał stopień doktora medycyny weterynaryjnej na podstawie napisanej jeszcze przed wojną pod kierunkiem Trawińskiego pracy Przyczynek do serologicznego rozpoznawania motylicy owczej („Med. Wet.” R. 2: 1946 nr 5). Współpracując z Państw. Inst. Weterynaryjnym w Puławach, zorganizował w r. 1948 pawilon i stanowisko Instytutu na Wystawie Ziem Odzyskanych we Wrocławiu. Opublikował pracę Choroba cieszyńska (W. 1949, wyd. 2, W. 1950) i został w r. 1950 członkiem Polsko-Czechosłowackiej Komisji Rolniczej koordynującej walkę z zarazą cieszyńską trzody chlewnej. Jako placówkę Instytutu zorganizował w Puławach (1951–3) i Gumnej koło Cieszyna Ośrodek Badań nad Zarazą Cieszyńską; kierując nim do r. 1954, przyczynił się do poznania biologii choroby cieszyńskiej i opracowania przeciw niej szczepionki (otrzymał za to w r. 1954 nagrodę ministra rolnictwa). Wyniki prac referował w r. 1958 na XXVI Sesji Międzynarodowego Biura Epizootii w Paryżu. Dzięki jego zabiegom wzniesiono w l. 1954–9 dla Woj. Zakł. Higieny Weterynaryjnej w Katowicach budynek przy ul. Brynowskiej 27; S. zorganizował w nim wzorową w skali kraju placówkę diagnostyczną i naukowo-badawczą, m.in. pierwszą w Polsce Pracownię Chorób Odzwierzęcych, gdzie pod jego kierownictwem prowadzono badania nad salmonelozą, listeriozą, rodencjozą i toksoplazmozą. Zajmował się również rzęsistowicą bydła, fasciolozą bydła i owiec, purulozą drobiu, pryszczycą, trychinellozą, gruźlicą i wścieklizną oraz pracował nad zastosowaniem metod immunologicznych w diagnostyce chorób pasożytniczych zwierząt i nad problemem zatruć u zwierząt.
Uczestniczył S. w kursach, m.in. w Państw. Zakł. Higieny w Warszawie, Inst. Weterynaryjnym w Weybridge w Wielkiej Brytanii (1947, 1949) i Państw. Zakł. Weterynaryjnym w Iwanowicach nad Haną na Morawach (1948). Reprezentował polską weterynarię na zjazdach mikrobiologów czechosłowackich w Bratysławie (1948) i Pradze (1950), na konferencji Food and Agriculture Organization w Londynie (1949), poświęconej międzynarodowej współpracy nad pryszczycą, oraz na I Międzynarodowej Konferencji w Sprawie Włośnicy w Warszawie (1960). Działał w ruchu stowarzyszeniowym, m.in. w Śląsko-Dąbrowskiej Izbie Lekarsko-Weterynaryjnej (1945–9). Od r. 1946 wchodził przez wiele lat w skład kolegium redakcyjnego wydawanego w Lublinie czasopisma „Medycyna Weterynaryjna”. W r. 1948 został współpracownikiem Komisji Medycyny Weterynaryjnej PAU. Był członkiem założycielem powstałego w r. 1952 Polskiego Tow. Nauk Weterynaryjnych oraz powstałego w r. 1957 Zrzeszenia Lekarzy Weterynaryjnych (w l. 1957–8 także wiceprezesem zarządu jego katowickiego oddziału). W Polskim Tow. Mikrobiologów pełnił w l. 1957–9 funkcję wiceprzewodniczącego Zarządu Oddz. Śląsko-Krakowskiego.
W r. 1954 Centralna Komisja Kwalifikacyjna dla Pracowników Naukowych nadała S-emu stopień naukowy docenta. W l. 1957–9 prowadził S. wykłady zlecone z chorób zwierząt futerkowych na Wydz. Weterynarii Wyższej Szkoły Rolniczej w Lublinie. Napisaną wspólnie z Anną Kamińską pracą Bruceloza – choroba zawodowa lekarzy weterynaryjnych na terenie województwa śląskiego („Annales Universitatis Mariae Skłodowska Curie”, Sectio DD, Vol. 12: 1950), rozpoczął w l. pięćdziesiątych cykl artykułów poświęconych tej chorobie. Był współautorem i redaktorem książki Choroby owiec z zarysem chowu (W. 1952, wyd. 2, W. 1974) oraz współautorem pracy Bruceloza zwierząt domowych (W. 1959). Jako docent etatowy objął 1 X 1959 kierownictwo Katedry i Zakł. Mikrobiologii Lekarskiej Śląskiej Akad. Med. w Zabrzu-Rokitnicy. W Katedrze zorganizował z Janem Jerzym Szurmanem pracownię wirusologiczną i pracownię hodowli tkanek. W r. 1961 wstąpił do PZPR; t.r. został mianowany profesorem nadzwycz. W l. 1962–5 był prodziekanem Wydz. Lekarskiego, a w l. 1965–8 prorektorem ds. nauki. W r. 1966 pełnił funkcję kuratora Katedry i Zakł. Chemii Ogólnej, a w l. 1968–70 Katedry i Zakł. Farmakologii. Był też jednym z organizatorów Zakł. Mikrobiologii na Wydz. Farmaceutycznym w Sosnowcu. W l. 1965–8 wchodził w skład Rady Naukowej Państw. Inst. Weterynaryjnego w Puławach. W l. 1966–9 był radnym oraz członkiem Komisji Oświaty Woj. Rady Narodowej w Katowicach. Rozwinął badania zespołowe nad toksoplazmozą z punktu widzenia mikrobiologicznego, serologicznego, patogenezy ludzkiej i zwierzęcej, sposobów leczenia oraz profilaktyki u ludzi i zwierząt. Ich wyniki przedstawiał na zjazdach za granicą, m.in. w Berlinie Wschodnim (1961), Pradze (1963), Rzymie (1964) i Bratysławie (1974), a w kraju na IX Zjeździe Polskiego Tow. Parazytologicznego w Katowicach (1967). Był współautorem opracowań bibliograficznych poświęconych toksoplazmozie: z Janem Gałuszką i Marianem Skorczyńskim opublikował Problematykę toksoplazmozy w piśmiennictwie polskim do roku 1960 („Wiad. Parazytologiczne” R. 6: 1960 nr 2/3), a z Alojzym Gabrysiem Przegląd piśmiennictwa polskiego dotyczącego toksoplazmozy za lata 1960–1970 (tamże R. 18: 1972 z. 2/3). Wspólnie ze Zdzisławem Larskim ogłosił pracę Choroba cieszyńska świń (W. 1962); był też autorem kilku rozdziałów w książce Choroby świń (W. 1964, wyd. 2, W. 1974). Za badania doświadczalne i kliniczne toksoplazmozy przyznano mu dwukrotnie nagrodę zespołową ministra zdrowia i opieki społecznej (1964, 1968). W r. 1965 otrzymał tytuł profesora zwycz. W r. 1968 odszedł z Woj. Zakł. Higieny Weterynaryjnej w Katowicach.
Po reorganizacji uczelni (likwidacja katedr i powołanie instytutów) został S. w r. 1972 zastępcą dyrektora Inst. Biologiczno-Fizjologicznego na Wydz. Lekarskim. Był przewodniczącym Senackiej Komisji ds. Społeczno-Wychowawczych Młodzieży oraz pełnomocnikiem rektora ds. obozów społeczno-wychowawczych, które współorganizował już od r. 1964 w Ustroniu (do r. 1975 wzięło w nich udział ok. 250 studentów). W r. 1969 został kuratorem Studenckiego Tow. Naukowego Śląskiej Akad. Med.; był inicjatorem powstałego w r. 1974 wydawnictwa dla najlepszych studenckich prac naukowych „Annales Societatis Doctrinae Studentium Academiae Medicae Silesiensis” oraz Nagrody im. Brunona Nowakowskiego za najlepszą pracę wykonaną w Studenckim Tow. Naukowym. Napisał kilkanaście artykułów poświęconych studenckiemu ruchowi naukowemu, m.in. Z dziejów studenckiego ruchu naukowego w Śląskiej Akademii Medycznej („Śląska Akademia Medyczna im. Ludwika Waryńskiego 1948–1973”, Kat. 1973) i Studenckie obozy Śląskiej Akademii Medycznej (tamże). Interesując się historią medycyny, zwłaszcza mikrobiologii polskiej, opublikował artykuły, m.in.: z Romanem Talewskim Julian Ignacy Nowak współtwórca polskiej mikrobiologii („Arch. Hist. Med.” T. 33: 1970 nr 3/4), a z Edwardem Nalewajką Historia badań nad wirusem choroby cieszyńskiej w Polsce („Archivum Veterinariae Polonae” R.17: 1974 nr 3). Samodzielnie i we współautorstwie ogłosił ogółem cztery podręczniki, trzy monografie i ponad trzysta artykułów, w większości dotyczących parazytologii i chorób odzwierzęcych. Był promotorem 31 przewodów doktorskich i patronował 8 habilitacjom.
S. był członkiem Polskiego Tow. Przyrodników im. Kopernika (w l. 1969–75 należał do zarządu jego oddziału w Katowicach), Polskiego Tow. Parazytologicznego, Polskiego Tow. Higienicznego i Polskiego Tow. Farmakologicznego. Wchodził również w skład Komisji Wirusologicznej Komitetu Mikrobiologicznego PAN. Był organizatorem jubileuszowego (z okazji 20-lecia) Zjazdu Służby Weterynaryjnej Województwa Katowickiego (1965), IX Zjazdu Polskiego Tow. Parazytologicznego w Katowicach (1967) i Konferencji Komisji Wirusologicznej PAN w Zabrzu-Rokitnicy (1971). Zmarł 4 III 1976 w Katowicach, został pochowany 8 III na cmentarzu przy ul. Francuskiej. Był odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1959) i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1969).
W zawartym w r. 1938 małżeństwie z Janiną Rupp miał S. dwoje dzieci: Ewę (ur. 1939), zamężną Stojko, profesor patomorfologii Śląskiej Akad. Med., i Adama Jerzego (ur. 1943), architekta w Bydgoszczy.
W r. 1977 Woj. Zakł. Higieny Weterynaryjnej w Katowicach zorganizował poświęconą S-emu sesję naukową. Jego pamięci dedykowano w r. 1987 czternasty tom „Annales Societatis Doctrinae Academiae Silesiensis”. Uczestnicy organizowanych przez niego obozów studenckich urządzali w l. 1987, 1998 i 2008 wspomnieniowe spotkania w Ustroniu. Jego imieniem nazwano w r. 1988 salę Rady Wydz. Lekarskiego w Katowicach-Ligocie (odsłonięto w niej tablicę pamiątkową). W r. 2001 przyznano po raz pierwszy Medal im. Jerzego Szaflarskiego Studenckiego Tow. Naukowego (przeznaczony dla najlepszego opiekuna koła naukowego).
Fot. w Mater. Red. PSB; Karykatura w: 15 lat Śląskiej Akademii Medycznej w karykaturze, Zabrze 1963 s. 8; – Bibliografia publikacji pracowników Śląskiej Akademii Medycznej za lata 1948–1973, Kat. 1978 III; toż za l. 1977–9, Kat. 1979–80; Jubileuszowy katalog rozpraw doktorskich i habilitacyjnych wykonanych w Śląskiej Akademii Medycznej, Kat. 1998 I–II; Ludzie 35-lecia. Sylwetki zasłużonych dla województwa katowickiego, Red. H. Rechowicz, Kat. 1979 (fot.); Słownik medycyny i farmacji Górnego Śląska, Kat. 1993 I (fot.), Kat. 1997 III; Spis referatów, naukowych prac, monografii i podręczników wykonanych przez lekarzy weterynaryjnych zatrudnionych na terenie woj. katowickiego w latach 1945–1965, w: Kronika służby weterynaryjnej województwa katowickiego 1945–1965, Kat. 1965 s. 139–68; – Bondyra E., Pierchała M., Uczelniana Konferencja STN po raz czterdziesty, „Biul. Inform. Śląskiej Akad. Med. w Kat.” R. 11: 2001 nr 2 s. 22–3; Brus R., Spotkanie po latach – obozy społeczno-wychowawcze w Ustroniu, „Biul. Inform. Śląski Uniw. Med. w Kat.” R. 18: 2008 nr 4; Furowicz A. J., Prof. Jerzy Adam Szaflarski (1910–1976) – pionier badań chorób odzwierzęcych na Górnym Śląsku, „Med. Wet.” R. 43: 1987 nr 10 s. 635–6; Jóźkiewicz S., Prof. dr Jerzy Szaflarski – uczony i wychowawca młodzieży (1910–1976), w: Obóz społeczno-wychowawczy studentów Śląskiej Akademii Medycznej Ustroń Jaszowiec 1961–1977, Red. R. Brus, A. Monsiol, Kat. 1977 s. 2–9; Księga pamiątkowa Wyższej Szkoły Rolniczej w Lublinie 1944–1964, W. 1965 s. 288; Kucharz E., Profesor Jerzy Szaflarski – życie i działalność, „Annales Societatis Doctrinae Studentium Academiae Medicae Silesiensis” T. 14: 1987 s. 9–69 (bibliogr.); Sroka S. T., Nauki weterynaryjne we Lwowie, Rzeszów 1999; Sto lat weterynarii w Puławach 1862–1962. Księga pamiątkowa, Red. K. Millak, Puławy 1962; 30-lecie pracy zawodowej i naukowej prof. dr Jerzego Adama Szaflarskiego, „Med. Wet.” R. 20: 1964 nr 9 s. 575 (fot.); Wawrzynek W., Życie i działalność prof. zw. n. med. dr n. wet. mgr. inż. Jerzego Adama Szaflarskiego (praca doktorska z r. 2000 w B. Głównej Śląskiego Uniw. Med., bibliogr.); – Brus R., Profesor Adam Szaflarski – wspomnienia w dwudziestą rocznicę śmierci, „Annales Academiae Medicae Silesiensis” Vol. 33: 1997 s. 11–19; Burczyk J., Gumna – ośrodek naukowy – wspomnienia i refleksje, tamże s. 35–7, 45–6; Scheller S., Profesor dr Jerzy Szaflarski – jakim go pamiętam, tamże s. 21–32; – „Annales Societatis Doctrinae Studentium Academiae Medicae Silesiensis” T. 16: 1988 s. 79–82; „Dzien. Zachodni” 1965 nr 131 (fot.), nr 176 (fot.); „Medicus” 1971 nr 1; „Pro Medico” 1996 nr 20 s. 22; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Dzien. Zachodni” 1976 nr 54, 55, „Med. Wet.” 1976 nr 6 s. 381–2 (A. J. Furowicz, fot), „Postępy Higieny i Med. Doświadczalnej” T. 31: 1977 z. 2 s. 305–7 (S. Scheller), „Studia i Mater. z Dziej. Polski Lud.” T. 11: 1977 s. 273–81 (K. Marchaj, fot.), „Tyg. Powsz.” 1976 nr 20, „Wiad. Parazytologiczne” 1977 nr 1–3 s. 315–24 (B. Witała, bibliogr., fot.), „Życie Warszawy” 1976 nr 61, „Życie Wet.” 1976 nr 5 s. 154–5 (A. J. Furowicz, fot.), nr 7 s. 211–12 (tenże); – Arch. PAN: sygn. I–8 (zespół Minerwa).
Krzysztof Brożek