Kurnatowski Jerzy Karol, pseud. Karol Bytyń, N. Prokop (1874–1934), prawnik, ekonomista, publicysta. Ur. 1 VII w Woli Krokockiej (pow. Sieradz), w kalwińskiej rodzinie ziemiańskiej. Był synem Witolda i Eleonory z Klimaszewskich 1. v. Karczewskiej. Do jedenastego roku życia uczył się w domu, a później w szkole w Sieradzu i gimnazjum klasycznym w Łodzi. Należał do kółek samokształceniowych. Następnie studiował prawo na Uniw. Warsz. W r. 1896 K. uzyskał tytuł kandydata praw. W l. 1896–9 pracował w kancelarii adwokackiej, w r. 1901 otworzył własną w Łodzi, a następnie do r. 1903 gospodarował w Krokockiej Woli. Od r. 1905 przebywał przeważnie w Paryżu, gdzie studiował w Collège Libre des Sciences Sociales, uzyskując dyplom na podstawie rozprawy Esquisse d’une évolution solidariste (Paris 1907). Był uczniem Ch. Gide’a i pod jego wpływem stał się zwolennikiem doktryny solidarystycznej.
K. był wyznawcą tzw. kierunku federalistycznego, dążącego do uspołecznienia środków produkcji i zupełnej eliminacji pośrednictwa we wszystkich jego formach, a to poprzez rozwój spółdzielczości spożywców obejmującej zarówno handel, jak i wytwórczość. Przetłumaczył i wydał pracę Gide’a „Solidaryzm” (Lw. 1908). W kraju K. prowadził szeroką działalność publicystyczną i polityczną, przebywając częściowo w Warszawie, częściowo w Woli Krokockiej. Związał się ze Stronnictwem Postępowej Demokracji, a następnie z Polską Partią Postępową i był członkiem jej zarządu. W czasie pierwszej wojny światowej przebywał w Moskwie, a od r. 1915 w Petersburgu, gdzie był szefem biura prasy zagranicznej Rady Międzypartyjnej. Do kraju wrócił w lipcu 1918 r. W l. 1919–20 działał w akcji plebiscytowej na Mazurach. Zorganizował kurs i prowadził wykłady dla działaczy plebiscytowych, a także założył Zrzeszenie Plebiscytowe Ewangelików Polskich i był jego prezesem. Położył duże zasługi w zakresie popularyzacji sprawy mazurskiej w Polsce i umocnienia polskości na Mazurach. Był też inicjatorem założenia Tow. Przyjaciół Mazur w Działdowie.
W l. 1919–23 K. pracował kolejno w Min. Komunikacji, gdzie był współredaktorem pisma „Bandera Polska”, w Min. Robót Publicznych na stanowisku naczelnika wydziału statystycznego oraz do początku 1923 r. jako referent do spraw statystyki zatrudnienia w Głównym Urzędzie Statystycznym. Następnie całkowicie poświęcił się pracy na wyższych uczelniach, publicystyce i działalności politycznej. Mianowany 11 VI 1919 r. docentem Wolnej Wszechnicy Polskiej, prowadził do r. 1930/1 wykłady z zakresu spółdzielczości. W l. 1919/20–1933/4 był profesorem Szkoły Nauk Politycznych, kierując katedrą historii społeczno-gospodarczej i historii doktryn ekonomicznych, a w l. 1929/30–1933/4 profesorem Instytutu Studiów Handlowych i Orientalistycznych, gdzie wykładał politykę gospodarczą i historię przemysłu i handlu. Należał do Polskiego Stronnictwa Mieszczańskiego i był członkiem Prezydium Rady Naczelnej tegoż stronnictwa. W r. 1922 kandydował do Sejmu RP z listy Centrum Mieszczańskiego, lecz mandatu nie uzyskał. Był przez pewien czas prezesem Tow. Kooperatystów; działał w Lidze Wolnej Myśli. Był także przez 3 kadencje (9 lat) radcą Konsystorza Ewangelicko-Reformowanego, jak również prezesem, a następnie członkiem zarządu Zrzeszenia Ewangelików Polaków. Występował jako rzecznik zbliżenia polsko-czeskiego, był współzałożycielem i członkiem zarządu Tow. Polsko-Czechosłowackiego, został członkiem honorowym towarzystwa «Kostnická Jednota» oraz Tow. Czesko-Polskiego w Pradze. Pełnił również funkcje prezesa Słowiańskiego Tow. Sztuki i Kultury, którego był założycielem. Brał także czynny udział w zawiązaniu się Stowarzyszenia Polsko-Francuskiego i pełnił w nim funkcję sekretarza generalnego.
K. bardzo wiele publikował w codziennej i periodycznej prasie polskiej, rosyjskiej, francuskiej, czeskiej i słowackiej oraz w formie osobno wydawanych większych prac. Tematyka jego zainteresowań była szeroka. Zajmował się etyką (np. Dobro i zło. Studia etyczne, Lw. 1907, Zasady moralne, W. 1909, Moralność i życie, W. 1909), ekonomią (m. in. Doktryny ekonomiczne, W. 1909, O solidaryzmie, W. 1908), kwestiami ustrojowymi i socjalnymi (m. in. Robotnicze związki zawodowe, W. 1911, Współczesne idee społeczne, W. 1933), spółdzielczością (m. in. Kooperatywa spożywcza, W. 1912, 2. wyd. W. 1913), problemami mniejszości narodowych, stosunków Polski z Czechosłowacją, Francją, Niemcami, kwestiami etnograficznymi (m. in. Czesi i Słowacy, W. 1933, Kaszubi, ich rozwój kulturalny i gospodarczy, W. 1929) oraz historią. Dokonywał też tłumaczeń (np. z Ch. Gide’a, F. Nitschego). Niektóre z jego prac, a szczególnie postulat zbliżenia polsko-czechosłowackiego spowodowały ostre ataki na autora. K. był odznaczony dwukrotnie Krzyżem Walecznych, Legią Honorową i czechosłowackim Orderem Białego Lwa. Ożeniony od r. 1902 z Jadwigą z Boetticherów, malarką, potomstwa nie pozostawił. Zmarł 22 V 1934 r. w Woli Krokockiej. Pochowany został na cmentarzu w Szadku (pow. Sieradz).
Fot.: Album ekonomistów i statystyków polskich, nr 34; – Enc. Nauk Politycznych, (W. 1938); W. Enc. Ilustr.; W. Enc. Powsz., (PWN); W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Ottův slovník naučný nové doby. Dil 3 sv. 2, Praha 1935; Oracki, Słownik Warmii; Peretiatkowicz A., Sobeski M., Współczesna kultura polska, P. 1932; Boniecki; „Dzien. personalny Min. Spraw Wojsk.” 1922 nr 21 s. 534 (nadanie Krzyża Walecznych); – Bełcikowska A., Stronnictwa i związki polityczne w Polsce, W. 1925 s. 774; Dąbrowski F., Historia Towarzystwa Kooperatystów, W. 1931 s. 35; Hass L., Działalność wolnomularstwa polskiego w latach 1908–1915, „Kwart. Hist.” R. 74: 1967 s. 1050, 1051, 1054, 1056, 1060; Instytut Studiów Handlowych i Orientalistycznych. Rocznik, W. 1935 s. 42; Spustek I., Polacy w Piotrogrodzie 1914–1917, W. 1936; Ślisz A., Prasa polska w Rosji w dobie wojny i rewolucji (1915–1919), W. 1968; – Szkoła Nauk Politycznych w Warszawie. Rocznik z programem wykładów na… rok akademicki, 1919/20–1933/4; Wolna Wszechnica Polska. Skład osobowy i spis wykładów na rok akademicki…, 1921/2–1930/1; Wolna Wszechnica Polska. Sprawozdanie z działalności w roku akademickim 1921/22, W. 1922 s. 24; – „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 1959 nr 1 s. 78–80 (tekst memoriału K-ego z r. 1920); „Monitor Pol.” 1922 nr 227; Nekrologi: Frinta A., Dr J. K., „Slovanský Přehled” R. 26: 1934 s. 182–4 (fot.); Kłapkowski T., Śp. J. K., „Ruch Prawniczy, Ekon. i Socjol.” T. 14: 1934 s. 841 (fot.); S., Śp. radca J. K., „Jednota” R. 9: 1934 nr 5 s. 80; Śp. J. K., „Kur. Warsz.” R. 114: 1934 nr 140 wyd. por. s. 5, wyd. wiecz. s. 7, nr 141 wyd. wiecz. s. 8, nr 142 wyd. wiecz. s. 9; Śp. profesor J. K., „Tyg. Ilustr.” R. 75: 1934 nr 25 s. 507; – Notatka autobiograficzna K-ego w posiadaniu Red. PSB.
Stanisław Konarski