Stano Jerzy z Nowotańca h. Gozdawa (zm. po r. 1651), chorąży sanocki, starosta sądecki.

Rodzina Stanów wywodziła się prawdopodobnie z mieszczaństwa krakowskiego („Liber chamorum”). Informacje, jakoby Stanowie byli szlachtą pochodzenia węgierskiego (S. Okolski) lub francuskiego (K. Niesiecki, M. Dzieduszycki) są niepewne. Dziad S-a, Hieronim, w l. 1538–42 rajca krośnieński, drogą zastawów wszedł w posiadanie dóbr Nowotaniec, zaś w r. 1545 został adoptowany do h. Gozdawa przez braci Stanisława i Macieja Balów. S. był synem Jerzego, z którym jest często mylony w opracowaniach genealogicznych i historycznych, oraz Anny z Pobiedzińskich, córki podsędka sanockiego Wacława.

Ojciec S-y, Jerzy (zm. 1611/12), syn Hieronima z jego drugiej żony Zofii Zdowskiej (Wzdowskiej), był aktywnym działaczem sejmikowym i różnowierczym. Działalność publiczną rozpoczął pod koniec l. osiemdziesiątych XVI w. W r. 1591 był delegatem na zjazd różnowierców w Radomiu, w r. 1599 brał udział w synodzie wileńskim. Uczestniczył w sejmach l. 1592, 1593, 1597 (w opozycyjnym komplecie poselskim, m.in. ze Stanisławem Stadnickim «Diabłem»), 1607, 1611 i 1618. Dn. 4 VII 1603 został mianowany stolnikiem sanockim. W czasie rokoszu sandomierskiego (1606) stanął po stronie woj. krakowskiego Mikołaja Zebrzydowskiego; podpisał wówczas uchwały zjazdu lubelskiego. Wg Niesieckiego miał uczestniczyć w wojnie moskiewskiej (1610) pod dowództwem nieznanego z imienia Radziwiłła. Zmarł prawdopodobnie niedługo po podziale majątku na początku r. 1624. Pozostawił rękopiśmienny diariusz sejmu warszawskiego z r. 1611 (B. Jag., rkp. akc. 5/52 k. 34–64). Nie ma natomiast dowodów, aby był autorem przypisywanego jemu lub jego synowi drukowanego dzieła „O poselstwach w różne kraje wschodnie i wyprawach rycerskich ksiąg trzy”, które już Karol Estreicher rejestrował jedynie na podstawie informacji Adama Jochera. Oprócz Jerzego, miał jeszcze trzech synów: Wacława (najstarszego) oraz Aleksandra i Samuela (najmłodszych).

S. uczestniczył w wojnie z Moskwą w l. 1609–11. Dn. 12 I 1612 uzyskał po nieżyjącym ojcu stolnikostwo sanockie; 10 XI 1619 awansował na urząd chorążego sanockiego. W r.n. posłował z sejmiku wiszeńskiego na sejm warszawski, zaś po jego zakończeniu (9 II 1621) protestował przeciwko wyznaczeniu przez sejm nowego, odmiennego od zwyczajowego, miejsca popisu pod Sanokiem. Uczestniczył w popisach szlachty ziemi sanockiej 19 IV t.r. i 15 IV 1624. Na początku l. dwudziestych wszedł w bliższe związki z rodziną Lubomirskich. W r. 1624, na prośbę podczaszego kor. Stanisława Lubomirskiego, podjął działania mediacyjne w jego sporze z byłym star. tauruskim (Inflanty) Włodzimierzem Wolmarem Farensbachem; mediacja zakończyła się niepowodzeniem, ale przyniosła formalnie S-ie 19 IV 1627, po śmierci Sebastiana Lubomirskiego, star. grodowe sądeckie (ingres 17 VI t.r.). W rzeczywistości był to wybieg St. Lubomirskiego, umożliwiający mu ominięcie zakazu trzymania dwóch starostw grodowych w jednym województwie. W tym samym czasie St. Lubomirski kupił zadłużone dobra łańcuckie od synów Stadnickiego «Diabła», spłacając roszczenia S-a wobec dotychczasowych właścicieli na sumę 3 tys. złp.

Sejm warszawski 1627 r. wybrał S-ę, mimo jego nieobecności na obradach, do komisji granicznej z Węgrami. Pod koniec l. dwudziestych zaczął S. uczestniczyć w sejmikach woj. krakowskiego. Na sejmiku proszowickim z 19 II 1632 został obrany posłem na sejm warszawski; także i tym razem nie należał do posłów aktywnych. Podczas bezkrólewia t.r. wziął udział w sejmiku przedkonwokacyjnym 3 VI, na którym wygłosił mowę. Akt elekcji Władysława IV t.r. podpisał wraz z woj. krakowskim; uczestniczył w sejmiku relacyjnym w Proszowicach 6 IV 1633. Dn. 28 IV t.r. podpisał protestację szlachty pow. czchowskiego przeciwko poborcy Piotrowi Chwalibogowi, który wbrew dotychczasowym zwyczajom żądał odstawiania poborów z całego województwa do Krakowa. Wziął także udział w sejmiku deputackim 12 IX t.r., podpisując atestację szlachectwa dla Aleksandra Szembeka. Prawdopodobnie uczestniczył w wyprawie smoleńskiej Władysława IV 1633/4 (władze miejskie Nowego Sącza miały uczcić jego powrót z wojny moskiewskiej podarunkami). Niedługo później wycofał się zapewne z działalności publicznej, zaś w r. 1637 zrzekł się oficjalnie star. sądeckiego na rzecz Jerzego Sebastiana Lubomirskiego, syna Stanisława.

Na mocy działu majątkowego po ojcu z 26 III 1624 otrzymał S. w ziemi sanockiej wsie Jędruszkowce (Jendryszkowiec) i Nadolany wraz z młynem, część wsi Pielnia oraz prawo użytkowania lasów wokół Nowotańca; ponadto bracia zgodzili się na przeniesienie dwóch dworów z Nowotańca do Jędruszkowiec, ponieważ dotychczasową siedzibę S-y spalili t.r. Tatarzy. W woj. krakowskim miał wieś Wiatrowice w Sądeckiem. S. był gorliwym katolikiem. W r. 1631 prosił przebywającego w Nowym Sączu prowincjała paulinów Marcina Gruszkiewicza o wprowadzenie Bractwa Św. Św. Aniołów Stróżów do kościoła Norbertanów; wraz z braćmi miał prawo patronatu nad kościołem w Nowotańcu. S. utrzymywał własnego nauczyciela gry na klawicymbale; jego dworem zarządzał burgrabia sądecki Tobiasz Jakliński. W liście z 22 XI 1638 zapraszał Katarzynę Zamoyską, wdowę po kanclerzu Tomaszu, na ślub córki z Mikołajem Drzewieckim. Dokładna data śmierci S-a nie jest znana. Żył jeszcze 22 IV 1651, kiedy wspólnie z żoną występował przed urzędem grodzkim sanockim. Wg Jana Sygańskiego S. poległ pod Beresteczkiem 30 VI 1651.

Żoną S-y była Zofia z Pleszowic Fredrówna (żyła jeszcze w r. 1655), córka wojskiego przemyskiego Andrzeja, siostra Jakuba Maksymiliana (zob.) i Jana (zob.). S. miał z nią dwóch synów: Andrzeja (zob.) i Jerzego oraz córki: Elżbietę, wydaną w r. 1628 za Zygmunta Palczowskiego, i Zofię (zm. ok. 1684), która pod imieniem Benedykty wstąpiła do klasztoru Klarysek w Nowym Sączu (występowała jako jego przełożona w l. 1655, 1658–9, 1665–75 i 1681–4), była wg kroniki klasztornej «wielkiego w Ojczyźnie imienia i w zakonie św. osobliwych zasług», a w r. 1669 rozpoczęła starania o beatyfikację założycielki klasztoru, Kingi. Nieznana z imienia córka S-y, niewykluczone, że była to owdowiała Elżbieta, wyszła w r. 1638 za Mikołaja Drzewieckiego. Wątpliwe natomiast, aby córką S-y i Zofii Fredrówny była Barbara, od r. 1600 druga żona Mikołaja Przypkowskiego (zob.); być może była ona siostrą S-y. Wg Niesieckiego S. miał cztery córki.

Estreicher; Jocher; – Boniecki; Liber chamorum; Niesiecki; Okolski; Święcki, Historyczne pamiątki; – Słown. Geogr. (Nowotaniec); Urzędnicy III/1 nr 2178, IV/2 nr 533 (w obu t. pomylony z ojcem); – Brekiesz S., Z dziejów rady miejskiej w Krośnie, „Studia Hist.” R. 3: 1960 z. 3/4 s. 23 (Hieronim); Budka W., Przypkowscy i ich rola w ruchu reformacyjnym, „Reform. w Polsce” R. 3: 1924 s. 61; Chłapowski K., Elita senatorsko-dygnitarska Korony za czasów Zygmunta III i Władysława IV, W. 1996; tenże, Starostowie w Małopolsce 1565–1668, w: Społeczeństwo staropolskie, W. 1986 IV 130; Cynarski S., Kamienica wójtowska w Krośnie, „Studia Hist.” R. 3: 1960 z. 3/4 s. 42 (Hieronim); Dzieduszycki M., Kronika domowa Dzieduszyckich, Lw. 1865 s. 89; Łoziński W., Prawem i lewem, W. 1957 II; Łukaszewicz J., Dzieje kościołów wyznania helweckiego w dawnej Małej Polsce, P. 1853 s. 131 (ojciec S-y); Pietrzak J., Po Cecorze i podczas wojny chocimskiej. Sejmy z lat 1620 i 1621, Wr. 1983 s. 170 (pomylony z bratem Wacławem); Proksa M., Budownictwo obronno-rezydencjonalne ziemi przemyskiej i sanockiej (połowa XIV w. – połowa XVII w.) w świetle badań archeologiczno-architektonicznych i źródeł pisanych, Przemyśl 1994 s. 249; Seredyka J., Parlamentarzyści drugiej połowy panowania Zygmunta III Wazy, Studia i Monografie (Wyższa Szkoła Pedagog. w Opolu) 1989 nr 163 s. 87; Stamirski H., Sądeczyzna w roku 1629, „Roczn. Sądecki” T. 3: 1957 s. 96; Sygański J., Historia Nowego Sącza od wstąpienia dynastii Wazów do pierwszego rozbioru Polski, Lw. 1901 I 38, 62; tenże, Nowy Sącz. Jego dzieje i pamiątki dziejowe, Nowy Sącz 1892 s. 49; tenże, Z życia domowego szlachty sandeckiej w epoce dynastii Wazów, Lw. 1910 s. 59–60, 82–5; – Akta grodz. i ziem., XX; Akta sejmikowe woj. krak., II; Rejestr poborowy województwa krakowskiego z roku 1629, Wyd. S. Inglot, Wr. 1956; Rejestr poborowy ziemi sanockiej z 1640 roku, Wyd. Z. Budzyński, K. Przyboś, Rzeszów 1998; Script. Rer. Pol., XVII; Vol. leg., III 550; – B. Jag.: rkp. 186 k. 229; B. Ossol.: rkp. 2232 k. 1–3; Mater. Red. PSB: Informacje Janusza Bylińskiego z Wr.

Bibliogr dot. Jerzego Stany: Byliński J., Sejm w roku 1611, Wr. 1970 s. 8, 91, 100, 148, 153, 191–2, 194, 197–8, 204; Strzelecki A., Udział i rola różnowierstwa w rokoszu Zebrzydowskiego (1606–1607), „Reform. w Polsce” R. 7–8: 1935–6; B. Kórn.: rkp. 250 k. 146v.

Bibliogr. dot. Zofii Stanówny: Bazielich Z., Elekcja władz miejskich Starego Sącza w XVII w., „Roczn. Sądecki” T. 25: 1997 s. 15; Sygański J., Wyroki ławicy sandeckiej, Lw. 1918 s. 12–13; Załęski S., Św. Kinga i jej klasztor starosądecki, Lw. 1882 s. 104; – Analekta sandeckie do XVI i XVII wieku, Wyd. J. Sygański, Lw. 1905 s. 89, 92; Księgi sądowe wiejskie klucza łąckiego, Oprac. A. Vetulani, w: Pomniki prawa polskiego, Wr. 1962 II dział 2; Starod. Prawa Pol. Pomn., XI (Księgi sądowe wiejskie), I nr 526, 823, 3904, 3905, 3910; – AGAD: Arch. Zamoyskich, rkp. 975 k. 1, Zbiór A. Czołowskiego, nr 263.

Marcin Sokalski