Sułkowski Józef Felicjan (1892–1968), prawnik, dyplomata, profesor Uniwersytetu Poznańskiego.
Ur. 31 I w Wadowicach, był synem Józefa, prokuratora w Wadowicach, od r. 1909 radcy Sądu Najwyższego w Wiedniu, i Zofii z Górów.
W l. 1903–7 uczęszczał S. do gimnazjum w Wadowicach, następnie do Gimnazjum im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie, m.in. z Janem Stanisławem Bystroniem. Dn. 11 VI 1910 zdał z wyróżnieniem maturę, następnie studiował w l. 1910–14 na Wydz. Prawa uniw. w Wiedniu. W r. 1913 ogłosił broszurę Prawo służebności na własnej rzeczy (Kr.). Po złożeniu państw. egzaminów pracowniczych, sądowego (26 VI 1915) i politycznego (30 XI t.r.), pracował od 17 XII jako praktykant konceptowy kolejno przy starostwie powiatowym w Białej i w Namiestnictwie Galicyjskim we Lwowie. Dn. 4 VI 1917 otrzymał na uniw. w Wiedniu stopień doktora prawa i po zdaniu we Lwowie 12 I 1918 egzaminu z ustawodawstwa i postępowania administracyjnego pracował od 1 VII 1918 jako referent, a następnie kierownik działu pożyczek w Galicyjskim Miejskim Wojennym Zakładzie Kredytowym w Krakowie, wspomagającym samorząd gminny w likwidowaniu zniszczeń wojennych.
Dn. 30 VIII 1919 został S. zatrudniony w MSZ. Na podstawie pracy O stosunkach prawnych kopalin niezastrzeżonych i zastrzeżonych oraz o istocie uprawnień do ich wydobywania („Czas. Prawn. i Ekon.” R. 17: 1917–18 nr 1–4, odb. Kr. 1919), wysoko ocenionej przez Fryderyka Zolla (młodszego) i Stanisława Wróblewskiego, otrzymał 22 I 1920 habilitację na Wydz. Prawa i Administracji UJ i został tam prywatnym docentem (do 1 XII 1921). Od początku r. 1920 pracował w Poselstwie RP w Waszyngtonie w randze sekretarza legacyjnego II kl., ale 30 VI 1921 został odwołany do kraju i pozostawał odtąd w «stanie rozporządzalności». W l. 1920–7 był członkiem polsko-niemieckiego Mieszanego Tryb. Rozjemczego, powołanego na mocy traktatu wersalskiego. Opublikował artykuł będący uzupełnieniem rozprawy habilitacyjnej O rodzajach i istocie uprawnień do wydobycia kopalin niezastrzeżonych („Czas. Prawn. i Ekon.” R. 19: 1921 nr 5–6).
Z inicjatywy Stanisława Kasznicy został S. 1 VII 1921 zastępcą profesora na Wydz. Prawno-Ekonomicznym Uniw. Pozn., a 1 I 1922 otrzymał tamże na Katedrze Prawa Handlowego i Wekslowego profesurę nadzwycz. Opublikował artykuł Kilka uwag o projekcie ustawy wekslowej („Ruch Prawn. i Ekon.” R. 3: 1923) oraz książki: Przewalutowanie przedsiębiorstw handlowych (P. 1925) i O prawie zastawu na wekslu. Studium z prawa francuskiego (P. 1925). W r. akad. 1925/6 był delegatem Wydz. Prawno-Ekonomicznego do Senatu Uniw. Pozn., w r. akad. 1926/7 dziekanem, a w l. 1927–9 prodziekanem. W tym okresie był kuratorem i «filistrem honorowym» korporacji studenckiej «Helionia». W l. 1926–34 dodatkowo wykładał w poznańskiej Wyższej Szkole Handlowej. W r. 1927 został mianowany członkiem Komisji Kodyfikacyjnej RP; był w niej członkiem sekcji prawa handlowego oraz referentem głównym podkomisji pracujących nad prawem zobowiązań, handlowym, czekowym i wekslowym, ubezpieczeniowym, morskim i rzeczowym. Jako reprezentant rządu RP podpisał t.r. w Genewie konwencję końcową o unifikacji prawa wekslowego i czekowego (weszła w życie 6 IV 1937). W r. 1927 wszedł do Państw. Rady Ubezpieczeniowej w Poznaniu. Od 14 XI t.r. do 5 VII 1928 był ekspertem w prowadzonych w Berlinie polsko-niemieckich rokowaniach, dotyczących waloryzacji wzajemnych zobowiązań finansowych; kierował tam podkomisjami: w sprawie ubezpieczeń prywatnych, poznańskich ziemstw kredytowych, banków kultury rolnej i rent ablucyjnych. W tym okresie opublikował artykuły: Polsko-niemiecki układ waloryzacyjny („Ruch Prawn., Ekon. i Socjol.” R. 8: 1928 z. 4, odb. P. 1928), La loi polonaise sur les sociétés anonymes („Przegl. Pol. Ustawodawstwa Cywilnego i Kryminalnego” T. 1: 1928 z. 2) i Prawo akcyjne (tamże R. 9: 1929 z. 1, odb. P. 1929). W sierpniu 1929 w Akad. Prawa Międzynarodowego w Hadze wygłosił wykład Questions juridiques soulevées dans les rapports internationaux par les variations de valeur des signes monétaires („Recueil des Cours de l’Académie de Droit International” Vol. 29: 1929).
Dn. 7 VI 1929 otrzymał S. profesurę zwycz. i kierował odtąd Seminarium Cywilistycznym na Uniw. Pozn. T.r. minister spraw zagranicznych August Zaleski powołał go do Tryb. Arbitrażowego ds. likwidacji mienia niemieckiego w Polsce, a podsekretarz stanu MSZ Alfred Wysocki do komisji polsko-czechosłowackiej, powstałej na mocy koncyliacyjno-arbitrażowego traktatu obu krajów z 23 IV 1925. W r. 1930 reprezentował S. rząd RP na konferencji Ligi Narodów w sprawie unifikacji prawa rzeczowego. Dn. 28 XI 1931 podpisał protokół w sprawie wykonania polsko-niemieckiego układu o waloryzacji wzajemnych zobowiązań finansowych. W r. 1932 był pełnomocnikiem rządu RP Aleksandra Prystora w polsko-niemieckich rokowaniach w sprawie podziału kapitału kas brackich na Górnym Śląsku. Od r. 1931 prowadził wykłady zlecone z prawa prywatnego w ramach tworzonej na Wydz. Prawno-Ekonomicznym sekcji morsko-kolonialnej. Opublikował artykuły W sprawie unifikacji prawa wekslowego i czekowego („Ruch Prawn., Ekon. i Socjol.” 1930 z. 2, odb. P. 1930) i Problem waloryzacji na Górnym Śląsku (tamże z. 3, odb. P. 1930). Ponownie zaproszony do Akad. Prawa Międzynarodowego w Hadze, wygłosił tam w sierpniu 1932 wykład Conception du droit international privé d’après la doctrine et la pratique en Pologne („Recueil des Cours de l’Académie de Droit International” Vol. 41: 1932). Opublikował artykuły: Unifikacja prawa wekslowego („Notariat-Hipoteka” 1933 nr 2), Unifikacja prawa wekslowego w państwach słowiańskich („Ruch Prawn., Ekon. i Społ.”, 1933 z. 3, odb. w: „Referaty na I Zjazd Prawników Państw Słowiańskich w Bratysławie”, P. 1933) i Polski kodeks handlowy („Ruch Prawn., Ekon. i Socjol.” 1934 nr 2). Dla Komisji Kodyfikacyjnej opracował w r. 1934 projekt nowelizacji części kodeksu handlowego (przedłożony na przełomie l. 1938 i 1939, nie został uchwalony z powodu wybuchu drugiej wojny światowej). Dn. 28 III 1934 podpisał protokół w sprawie kaucji emigracyjnych, 10 XI 1934 układ o wykupie przez Polskę obligacji Zachodnio-Pruskiego Związku Prowincjonalnego, a 17 X 1936 porozumienie między Polską a Niemcami o wzajemnym anulowaniu waloryzacji należności. W dn. 5–10 IX 1937 uczestniczył w Warszawie w III Studium Katolickim, a wygłoszony na nim referat opublikował pt. Rola wychowania społecznego w przebudowie świata (P. 1937). Zajmował się również analizą prawną sądowych sporów o odszkodowania między Polską a Wolnym M. Gdańskiem. Był członkiem Regionalnej Komisji Prawno-Agrarnej w Poznaniu i komisji egzaminów aplikanckich i sądowych przy tamtejszym Sądzie Apelacyjnym. Pracował także jako adwokat i sporządzał ekspertyzy w zakresie prawa cywilnego, handlowego i morskiego.
Po wybuchu drugiej wojny światowej S. we wrześniu 1939 przez Litwę i Szwajcarię przedostał się wraz z żoną do Paryża. Podjął tam pracę referenta w Biurze Celów Wojny prowadzonym przez MSW rządu RP Władysława Sikorskiego. Po otwarciu 1 XII 1939 z inicjatywy Oskara Haleckiego Uniw. Polskiego za Granicą w Paryżu wykładał na jego Wydz. Prawno-Ekonomicznym ogólne zasady prywatnego prawa międzydzielnicowego i międzynarodowego. Opublikował w Londynie w r. 1940 książki: Przesiedlenia, opisującą konwencje zawarte przez państwa bałkańskie oraz Historia przesiedleń. Konwencje zawarte przez Niemcy. Po rozpoczęciu ofensywy wojsk niemieckich na Francję (13 V t.r.) wyjechał do Nowego Jorku, gdzie pracował w kolejnych agendach rządu RP: Polskim Centrum Informacyjnym przy Min. Informacji i Dokumentacji, prowadzonym przez MSW Biurze Prac Politycznych, Ekonomicznych i Prawnych oraz ponownie w Biurze Prac Kongresowych, prowadzonym przez powołane w lipcu 1942 Min. Prac Kongresowych. Był członkiem korespondentem powstałego 15 V t.r. Polskiego Inst. Naukowego w Ameryce, kierowanego przez Jana Kucharzewskiego. Opublikował artykuły: The Atlantic charter and the principle of self-determination („New Europe and World Reconstruction” Vol. 2: 1942 nr 9, odb. New York 1942) oraz The problem of national minorities in its sociological aspects („Bulletin of the Polish Institute of Arts and Sciences in America” Vol. 2: 1943 nr 1), a także broszury: Sprawa polska (New York 1944), The Problem of international protection of national minorities, past experience as a basis for future solution (tamże 1944) i Dumbarton Oaks: an alliance of great powers or an international organization based on law (tamże 1945). Po zakończeniu drugiej wojny światowej i wycofaniu 5 VII 1945 przez USA uznania dla rządu RP Tomasza Arciszewskiego podjął S. w r. 1946 pracę w Szkole Nauk Społecznych przy Uniw. Katolickim w Waszyngtonie, gdzie wykładał skarbowość, międzynarodowe stosunki polityczne i ekonomiczne oraz prawo międzynarodowe. Wezwany 29 III t.r. (ponownie 12 VII) do powrotu do kraju przez dziekana Wydz. Prawno-Ekonomicznego Uniw. Pozn. Zygmunta Lisowskiego, wystąpił o urlop do końca września 1948. Jednak mimo poparcia Rady Wydz. Uniw. Pozn. Min. Oświaty nie wyraziło zgody na zatrudnienie S-ego, toteż pozostał w USA. W r. 1953 opublikował broszurę Les Conférences régionales de l’Organisation Internationale du Travail (Paris). Dn. 23 IX 1955 został członkiem korespondentem Wydz. Humanistycznego, działającego w Londynie Polskiego Tow. Naukowego na Obczyźnie.
W następstwie przełomu politycznego z października 1956 wrócił S. do kraju w r. 1957 i od 16 IX t.r. pracował w Warszawie w Inst. Nauk Prawnych PAN, gdzie zajmował się problematyką międzynarodowych organizacji gospodarczych oraz ekonomicznymi i prawnymi aspektami współpracy międzynarodowej. Od 1 XII 1957 wykładał także w Szkole Głównej Służby Zagranicznej (do jej rozwiązania w r. 1959). Dn. 30 IX 1962 przeszedł na emeryturę. Zmarł w Warszawie 30 VII 1968, został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (grób 231 rząd 4 kw. 23). Był odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1929), Złotym Krzyżem Zasługi i Medalem Niepodległości.
W małżeństwie z Olgą z Bobrzyńskich (1902–1978) S. nie miał dzieci.
Cataloque général des livres imprimés de la Bibliothèque Nationale, Paris 1952 CLXXX; General cataloque of printed books to 1955, New York 1967 XXIV; Hoesicka bibliogr. prawn. za l. 1918–28; toż, 1930 nr 1–2, 1933 nr 1–2, 1934 nr 1–2; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; La Pologne en France, Paris 1941 III; Polonica zagraniczne. Bibliografia za okres od września 1939 do 1955 roku, W. 1991–2003 III–IV; – Draus J., Terlecki R., Polskie szkoły wyższe i instytucje naukowe na emigracji 1939–1945, Kr. 1984 s. 10, 47, 49; Górski J., Józef Sułkowski (1892–1968), „Państwo i Prawo” R. 23: 1968 z. 12 s. 1042–4; tenże, Profesor Józef Sułkowski, „Techn. i Gosp. Morska” R. 18: 1968 nr 10 s. 461; Grodziski S., Komisja Kodyfikacyjna Rzeczypospolitej Polskiej, „Czas. Prawno-Hist.” T. 33: 1981 z. 1 s. 65, 79; Krasowski K., Wydział Prawno-Ekonomiczny Uniwersytetu Poznańskiego w latach 1919–1939, P. 2006; Nauka polska na obczyźnie, Londyn 1955 I; Sibora J., Narodziny polskiej dyplomacji u progu niepodległości, W. 1998; Uniw. Pozn., Księga pamiątkowa; – Górski J., Wspomnienia z minionych lat, Red. P. Kraszewski, P. 2000; Szematyzmy Król. Galicji za l. 1894–1909 (dot. ojca, Józefa); – „Bulletin of the Polish Instutute of Arts and Sciences in America” Vol. 2: 1943 nr 1 s. 263; „Dzien. Urzęd. Min. WRiOP” R. 5: 1922 s. 275, R. 12: 1929 s. 326; „Dzien. Urzęd. MSZ” R. 1: 1920 nr 1 s. 34; „Roczn. Pol. Tow. Nauk. na Obczyźnie” R. 6: 1955–6 s. 9; „Życie Warszawy” 1968 nr 186, 1978 nr 355; – AAN: Min. WRiOP, sygn. 5964 (teczka osobowa S-ego); Arch. II Liceum Ogólnokształcącego im. Jana III Sobieskiego w Kr.: Katalog główny, protokoły egzaminów dojrzałości z r. 1910; Arch. UAM: sygn. 210/51 (teczka osobowa, protokoły posiedzeń Rady Wydz. Prawno-Ekon. oraz posiedzeń Senatu Akad. Uniw. Pozn.); Arch. UJ: sygn. WP II 138 (teczka habilitacyjna); Arch. Uniw. Wiedeńskiego w Wiedniu: Katalog główny studentów, protokoły egzaminów rygorozalnych; B. UAM: Dział rękopisów, sygn. 3901647; Inst. Nauk Prawnych PAN w W.: sygn. 25/315 (akta osobowe).
Przemysław M. Żukowski