Spors Józef Franciszek (1941–1992), historyk, profesor Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Słupsku. Ur. 13 VIII w Toruniu, pochodził z niemieckiej rodziny szlacheckiej (wcześniej używającej nazwiska v. Spfors). Stryjecznym dziadem S-a był Johannes (ur. 1839 w Człuchowie, zm. po r. 1904), absolwent gimnazjum w Chojnicach i seminarium diecezjalnego w Pelplinie (1864), kanonik kapituły gnieźnieńskiej od listopada 1888, radca konsystorza generalnego oraz (od r. 1904) oficjał tamże. S. był synem Józefa, właściciela majątku ziemskiego Gogolin pod Koronowem, i Józefy z Gutowskich.
Po zakończeniu drugiej wojny światowej władze radzieckie aresztowały ojca S-a, który zaginął wywieziony do ZSRR, majątek rozparcelowano. S. wychowywał się u przyszłego ojczyma, w nie podlegającym parcelacji majątku w Wielkich Radowiskach koło Wąbrzeźna, gdzie w r. 1955 ukończył szkołę podstawową. Przeznaczony przez rodzinę do stanu duchownego uczęszczał do kościelnego liceum Collegium Marianum w Pelplinie i zgodnie z obowiązującą procedurą uzyskał w r. 1959 eksternistyczną maturę przed komisją państwową w Gdańsku. W r. szk. 1959/60 był nauczycielem w szkole podstawowej w Zielnowie koło Grudziądza, wstąpił wówczas do Związku Nauczycielstwa Polskiego. Po roku pracy otrzymał bezpłatny urlop celem odbycia studiów historycznych na Uniw. Mikołaja Kopernika (UMK) w Toruniu. W r. 1965 obronił pracę magisterską Agresja brandenburska na ziemie polskie w XIII wieku, napisaną na seminarium Kazimierza Jasińskiego. Przeszkolenie wojskowe zakończył w stopniu kaprala podchorążego. Od września 1965 do czerwca 1970 pracował jako nauczyciel w Szkole Podstawowej nr 17 w Toruniu. W r. 1967 wstąpił do PZPR, której członkiem pozostał aż do jej rozwiązania w r. 1990. W r. 1970, po sprzedaży przez matkę majątku w Wielkich Radowiskach i nabyciu domu w Bydgoszczy, przeniósł się do tego miasta. Podjął pracę w Delegaturze Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk jako starszy radca polityczny. Dn. 21 V 1971 obronił na UMK, napisaną pod kierunkiem Jasińskiego, dysertację doktorską Dzieje polityczne Pomorza Środkowego w XII – początkach XIV w., opublikowaną w r. 1973 pt. Dzieje polityczne ziem: sławieńskiej, słupskiej i białogardzkiej XII–XIV w. (P., „Bibl. Słupska” t. 25). Wszedł do zespołu naukowego opracowującego pod kierunkiem Stanisława Gierszewskiego z Uniw. Gdań. monograficzny zarys historii Słupska. W lipcu t.r. został adiunktem w Zakładzie Historii miejscowej Wyższej Szkoły Nauczycielskiej (późniejsza Wyższa Szkoła Pedagogiczna , obecna Pomorska Akad. Pedagogiczna).
W r. 1978 ogłosił S. monografię Podział dzielnicowy Polski według statutu Bolesława Krzywoustego ze szczególnym uwzględnieniem dzielnicy seniorackiej (Słupsk), dobrze przyjętą przez krytykę historyczną. Dn. 21 XI 1979 habilitował się na UMK w zakresie historii średniowiecznej i nauk pomocniczych historii, na podstawie rozprawy Podziały polityczne i administracyjne Pomorza Gdańskiego i Sławieńsko-Słupskiego XII–XIV w. (Słupsk 1979), wydanej nakładem autora w kilkudziesięciu egzemplarzach. Dn. 1 III 1981 powołany został na stanowisko docenta. W r. 1983, staraniem słupskiego Stow. Społeczno-Kulturalnego «Pobrzeże», ukazała się drukiem poprawiona wersja jego rozprawy habilitacyjnej pt. Podziały administracyjne Pomorza Gdańskiego i Sławieńsko-Słupskiego od XII do początku XIV w. (Słupsk). Dn. 1 IX 1984 powołany został S. na kierownika Katedry Historii, a 1 X 1986 – na pierwszego dyrektora utworzonego wówczas Inst. Historii WSP w Słupsku. Opublikowanie dwu kolejnych monografii: Studia nad wczesnośredniowiecznymi dziejami Pomorza Zachodniego XII – pierwsza połowa XIII w. (Słupsk 1988) oraz Organizacja kasztelańska na Pomorzu zachodnim w XII–XIII w. (Słupsk 1991) przyniosły S-owi stanowisko profesora nadzwycz. nauk humanistycznych (30 X 1989), a następnie profesora zwycz. (1 III 1992).
Zainteresowania badawcze S-a skupiały się wokół średniowiecznego (głównie XII i XIII w.) Pomorza Wschodniego i Zachodniego, Wielkopolski oraz ziemi lubuskiej. Interesował go proces powstawania tutejszych miast (poświęcił wiele uwagi początkom miast lokacyjnych w Gdańsku, Słupsku, Koszalinie, Lęborku, Sławnie, Darłowie, Białogardzie, Świdwinie oraz Nowym Warpnie). Publikował rozprawy z dziedziny dyplomatyki Pomorza Wschodniego (na uwagę zasługuje seria studiów źródłoznawczych na łamach „Rocznika Słupskiego”) zajmując się badaniem autentyczności dokumentów wschodniopomorskich z XIII w. Zainteresowania onomastyczne S-a przyniosły prace na temat nazwy Kaszub (m.in. Pochodzenie i zasięg terytorialny nazwy Kaszuby w znaczeniu politycznym, „Zap. Hist.” R. 37: 1972 z. 3, Pochodzenie nazwy Kaszuby w znaczeniu politycznym, „Pomorze Gdań.” R. 18: 1986). Po zanalizowaniu genezy urzędów w obu częściach Pomorza (Urzędnicy terytorialni i nadworni na Pomorzu Gdańskim i Sławieńsko-Słupskim w XIII i początku XIV wieku, „Czas. Prawno-Hist.” R. 33: 1981 z. 2, Urząd wojewody na Pomorzu Gdańskim do początków XIV wieku, „Słupskie Prace Human.” R. 4: 1985, Urzędnicy terytorialni i nadworni na Pomorzu zachodnim w XII i pierwszej połowie XIII wieku, Acta Univ. N. Copernici, Historia, T. 26: 1991) przedstawił S. zagadnienie początków kilku z nich w Polsce (Ze studiów nad urzędami w Polsce w XI i XII w. Wojewoda, komornik, podkomorzy, „Czas. Prawno-Hist.” R. 44: 1992 z. 1–2, Uwagi nad genezą urzędu wojewody dzielnicowego w Polsce XII – początku XIII wieku, „Przegl. Hist.” R. 82: 1991 z. 2). Szczególne znaczenie dla historiografii pomorskiej miały prace S-a nad podziałami administracyjnymi obu części Pomorza. Był zawołanym i energicznym polemistą, bezwzględnie przestrzegającym jednak zasady, by sporów naukowych nie przenosić na grunt kontaktów osobistych. W ostatnich latach życia, świadom swej nieuleczalnej choroby, przyśpieszył pracę nad interesującymi go problemami. Publikując częściowe wyniki badań, wysuwał coraz to nowe hipotezy, czasem rezygnował z własnych, wcześniejszych ustaleń, a nawet zastępował je twierdzeniami przeciwnymi (np. w sprawie początków i topografii miast lokacyjnych Gdańska i Słupska z XIII w., dziejów możnowładztwa Pomorza Wschodniego tego okresu itd.).
W WSP prowadził S. zajęcia z historii średniowiecznej powszechnej i polskiej, statystyki i demografii historycznej, proseminaria i seminaria magisterskie. Wypromował ok. 60 magistrów. Był członkiem Rady Naukowej w Stacji Polskiego Tow. Historycznego w Słupsku, przewodniczącym Kolegium Redakcyjnego „Rocznika Słupskiego”. W r. 1978 uzyskał wyróżnienie w Ogólnopolskim Plebiscycie na Najlepszego Dydaktyka i Wychowawcę, w r. 1983 otrzymał odznakę «Za zasługi dla województwa słupskiego», w r.n. odznakę «Za zasługi dla miasta Słupska». W r. 1989 dostał indywidualną nagrodę II st. Ministra Edukacji Narodowej. Wielokrotnie otrzymywał nagrody rektora słupskiej WSP za działalność naukową (I st. w l. 1981, 1987, 1991). Rak płuc był powodem poważnych operacji, które S. przeszedł w r. 1980 i w grudniu 1991. Z uwagi na stan zdrowia już 3 I 1991 prosił o zwolnienie z funkcji dyrektora Inst. Historii, lecz na prośbę Rady Wydz. Humanistycznego WSP pełnił ją do końca r. akad., po 1 X t.r. kierował Zakładem Historii Nowożytnej. Zmarł 13 VI 1992 w Słupsku, pochowany został na miejscowym cmentarzu. Nie doczekał księgi pamiątkowej, którą od jesieni 1990 przygotowywał dlań zespół pod kierownictwem Jerzego Hauzińskiego. Ukazała się ona drukiem w r. 1993 pt. „Opuscula minora in memoriam Iosepho Spors (Stolpensi)”. W rok po śmierci S-a (2–4 XII 1993), odbyła się w Ustce poświęcona jego pamięci ogólnopolska sesja „Pomorze słowiańskie i jego sąsiedzi w średniowieczu”, zorganizowana przez Inst. Historii WSP w Słupsku.
S. od 23 VII 1968 żonaty był z Hanną z Jaśkowiaków (ur. 1947), z wykształcenia historykiem, pracownicą administracji WSP w Słupsku, z którą miał córkę Luizę (ur. 1971), lekarza-anestezjologa, absolwentkę Akad. Medycznej w Gdańsku, zamężną za Volkerem Leibküchlerem, pracującą w Niemczech (Wiesbaden).
Fot. w: Opuscula minora in memoriam Iosepho Spors, Red. J. Hauziński, Stolpensi 1993; – Bibliografia prac S-a, tamże, s. 17–25; – Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Gd. 1997 IV 249–50 (K. Jasiński); – Dziesięć lat Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Słupsku 1969–1979, Słupsk 1979; Jasiński K., Józef Spors (1941–1992), „Zap. Hist.” T. 58: 1993 z. 2–3 s. 129–31; Lindmajer J., Józef Franciszek Spors 13 VIII 1941 – 13 VI 1992, w: Opuscula minora in memoriam Iosepho Spors, s. 11–15; Łowmiański H., Początki Polski, W. 1985 VI cz. 1 s. 136–7; Piskorski J. M., Pommern bis zum Ende des 30-jährigen Krieges in der Geschichtsschreibung Nordpolens, „Zap. Hist.” T. 57: 1992 z. 1 s. 50–2; Pomerania Mediaevalis. Pomorze Słowiańskie i jego sąsiedzi X–XV w., Red. J. Hauziński, Gd. 1995 (druk. 1996); – Arch. Pomor. Akad. Pedagog. w Słupsku: sygn. 10/1282 (teczka akt osobowych S-a); – Informacje Hanny Spors i Jerzego Hauzińskiego ze Słupska.
Bibliogr. dot. Johannesa v. Sporsa: Bystrzycki L., Duchowieństwo polskie Kościoła rzymsko-katolickiego w Wielkopolsce w latach 1815–1918, Koszalin 1986; Steuer A., Deutsche Domherren in den Domkapiteln von Posen und Gnesen, „Deutsche wissenschaftliche Zeitschrift für Polen” R. 13: 1928.
Błażej Śliwiński