Popiołek Józef Grzegorz (1704–1758), profesor, rektor i podkanclerzy Uniw. Krak. Ur. w Krakowie, prawdopodobnie w rodzinnej kamienicy (lapidea Popiołkowska) przy ul. Szewskiej, pochodził z zamożnej rodziny mieszczańskiej. Nauki początkowe i studia uniwersyteckie odbył w Krakowie, uzyskując w r. 1719 bakalaureat, a w r. 1721 mistrzostwo sztuk wyzwolonych. Bezpośrednio po promocji został wysłany na nauczyciela dialektyki, później poetyki i matematyki Akademii Lubrańskiego do Poznania, gdzie od r. 1725 pełnił również obowiązki prefekta Seminarium Duchownego i profesora teologii moralnej. Związawszy się blisko z miejscowym środowiskiem, przed r. 1725 otrzymał kanonię kolegiaty Najśw. Marii Panny «in Summo». Od początku swego pobytu w Poznaniu rozwinął ożywioną działalność pisarską, ogłaszając corocznie w l. 1723–30 (od r. 1728 jako «astrolog i geometra przysięgły») popularny „Kalendarz Polski i Ruski”, okolicznościowe kazania ku czci św. Bonawentury i św. Tomasza z Akwinu (1723) oraz panegiryki: na ingres bpa poznańskiego Jana Joachima Tarły (1722), z okazji objęcia starostwa generalnego wielkopolskiego przez Jana Antoniego Radomickiego (1726), a następnie jego pogrzebu (1728), na uczczenie objęcia województwa poznańskiego przez Władysława Radomickiego (1729). Prawdopodobnie z końcem 1729 r. powrócił do Krakowa, gdzie 27 I 1730 został przyjęty, na podstawie ogłoszonej w t. r., opartej na Ptolemeuszu Questio astronomica de eclypsi Solis…, do Kolegium Mniejszego, skąd 23 V 1738 przeszedł do Kolegium Większego, przedłożywszy w tym celu również tradycyjną Questio astronomica de motu octavae sphaerae, w której zamieścił naiwną, opartą na przestarzałych kompendiach obronę geocentryzmu. Po powrocie do Krakowa zrezygnował z kanonii w poznańskiej kolegiacie Najśw. Marii Panny, otrzymując w r. 1730 prepozyturę kościoła Św. Wojciecha na Rynku, której zrzekł się uzyskawszy w r. 1738 kanonię Św. Anny, a dwa lata później (1740) kantorię (wraz z probostwem w Olkuszu) w kolegiacie Św. Floriana; przypuszczalnie w tym samym czasie był również kaznodzieją świętalnym w kościele mariackim.
Obowiązki profesorskie na zajmowanej od r. 1730 katedrze geometrii praktycznej fundacji Adama Strzałki łączył P. przez wiele lat z ruchliwą działalnością na polu miernictwa, m. in. w r. 1730 brał udział w delimitacji granicy pruskiej, w r. 1737 ogłosił drukiem opis pomiaru lasów wsi Smerdynia, w rękopisie miał zostawić kilkanaście planów i szkiców gruntów ziemskich wykonanych prawdopodobnie w l. 1730–42. Wybrany na dziekana Wydziału Filozoficznego na półr. letn. 1731 (ponownie piastował ten urząd w półr. zim. 1738/9) szybko dał się poznać jako utalentowany i energiczny administrator oraz obrońca i rzecznik interesów Akademii, m. in. na sejmach lat 1731, 1740, 1750, 1756, długoletni (1747–57) prokurator Uniwersytetu, prowizor Bursy Filozofów, prepozyt i konsyliarz Kolegium Większego, z ramienia którego wielokrotnie powoływany był do różnych komisji, m. in. dla opracowania memoriału o stanie uczelni dla kardynała Jana Lipskiego (1741), rewizji rachunków procesu kanonizacyjnego błog. Jana Kantego (1748), kontroli regestów i oczynszowania dóbr akademickich, drukarni uniwersyteckiej, burs i borkarn, «fabryki» kościołów: Św. Anny i Wszystkich Świętych itp. Mianowany w r. 1738 profesorem królewskim, prawdopodobnie t. r. rozpoczął studia na Wydziale Teologicznym, na który ostatecznie przeniósł się w r. 1743, uzyskując wkrótce potem (29 V 1744) trzyletni urlop i zasiłek z fundacji Justyna Słowikowskiego na wyjazd do Włoch. Nie wiadomo, gdzie odbywał za granicą studia teologiczne; do kraju wrócił już w r. n. (przed 8 VIII 1745) przywożąc ze sobą duży zbiór najnowszej literatury matematyczno-astronomicznej (w tym dzieła C. F. Cassiniego, I. Newtona, W. J. Gravesade’a, L. A. Capelliego i in.) oraz kolekcję cennych instrumentów astronomicznych (m. in. lunet obserwacyjnych) zakupionych w Rzymie, Wenecji i Bolonii za pokaźną sumę 360 fl. Mimo przejścia na Wydział Teologiczny, na którym wykładał kolejno teologię moralną (1747), polemiczną (Cursus polemicus et controversiarum 1750–1, 1756–8), spekulatywną (1751–5) do końca życia żywo interesował się naukami matematycznymi, czego dowodem było powołanie go w r. 1750 w skład komisji dla opracowania programu projektowanej przez Andrzeja Stanisława Załuskiego katedry nauk matematycznych; zwraca uwagę fakt, że w opracowanym przez siebie na użytek komisji Ordinatio cursus domagał się prowadzenia w Uniwersytecie systematycznej obserwacji gwiazd. Wziął również udział w pracach nad przygotowaniem kolejnej, znacznie zmodyfikowanej, redakcji programu kursu nauk matematycznych w r. 1757.
Po powrocie do Krakowa P. ogłosił kilka okolicznościowych panegiryków, m. in. dedykowany królewiczowi Jakubowi Scutum Sobiescianum… (1734, na eksportację do katedry wawelskiej zwłok Jana III Sobieskiego i królowej Marii Kazimiery), Lapis super ostium monumenti… (1730, na pogrzeb prof. teologii Stanisława Daszczyńskiego), Vavelli sublimitas meritis et virtutibus… (1732, z okazji objęcia starostwa gen. krakowskjego przez koniuszego w. kor. Karola Wielopolskiego), Via iuris ad doctoralem iuridici honoris lauream… (1733, na promocję doktorską Stanisława Kutlinowskiego), później zaprzątnięty licznymi obowiązkami administracyjnymi wydał drukiem w r. 1752 tylko dwie tomistyczne kwestie «pro gradu» De gratia efficaci… (na rzadko poruszany w polskiej literaturze teologicznej temat jansenizmu) oraz De actione humana per fidem gratiam habitualem et charitatem dirigibili…, na podstawie której 11 VII 1752 otrzymał doktorat teologii. Nie znane są natomiast inne (wymienione przez J. D. Janockiego i w summariuszu procesowym z r. 1757) pisma P-ka, m. in. Observations mathematicae (1732), Questiones philosophicae (1740), panegiryki na cześć błog. Jana Kantego oraz rękopiśmienna Historia domi et foris gestorum, którą wg Kazimierza Stęplowskiego miał napisać jako historiograf fundacji Sebastiana Petrycego w l. 1745–9. W r. 1748 z nadania Uniwersytetu otrzymał P. probostwo w Starym Korczynie; w kapitule Św. Floriana poprzez kustodię (1745) doszedł po śmierci Piotra Szymakowskiego do prepozytury, o którą w l. 1756–7 prowadził przewlekły proces w Kurii Rzymskiej z Wojciechem Grzymałą. W zajmowanych przez siebie beneficjach okazywał wielką dbałość o stan budynków kościelnych; m. in. w Olkuszu zbudował kaplicę w dawnym mieszkaniu św. Jana Kantego, odbudował probostwo Św. Floriana po pożarze 1755 r., ofiarował srebra dla kościoła Św. Anny. U schyłku życia dwukrotnie (w półr. zim. 1757/8 i letn. 1758) piastował urząd rektora, podkanclerzego i dziekana Wydziału Teologicznego, w półr. letn. 1758 prowizora (uprzednio w l. 1754–8 wiceprowizora) Szkół Nowodworskich. Wysoko ceniony dla zalet charakteru i przywiązania do Akademii («człowiek cnotliwy i bardzo wiele in Facultate znaczący» – wspominał go Hugo Kołłątaj), cieszył się dużym autorytetem w kołach uniwersyteckich, podejmując się często roli mediatora i egzekutora testamentów. Zmarł w Krakowie 10 VII 1758 i pochowany został w kościele Św. Floriana.
Kopia pędzla J. Wojnarowskiego z r. 1826 w zbiorach Muz. UJ; Nagrobek (epitafium) z portretem olejnym na blasze w kościele Św. Floriana (Cerchowie M. i S., Pomniki Krakowa, wyd. F. Kopera, Kr.-W. 1904 III 301); – Estreicher; Enc. Org.; Album stud. Univ. Crac., V 120, 122; Historia nauki polskiej, Wr. 1974 VI; Janocki, Lexicon, II 79; – Chamcówna M., Uniwersytet Jagielloński w dobie Komisji Edukacji Narodowej, Wr.-W. 1957 I; Hajdukiewicz L., Biblioteka Jagiellońska w l. 1656–1775, w: Historia Biblioteki Jagiellońskiej, Kr. 1966 I; Historia astronomii w Polsce, Wr. 1975 I; Karliński F., Rys dziejów Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Krakowskiego, w: Zakłady uniwersyteckie w Krakowie, Kr. 1864 s. 82, 84; Leniek J., Książka pamiątkowa ku uczczeniu jubileuszu 300 rocznicy założenia Gimnazjum św. Anny, Kr. 1888 s. LXXXIX; Muszkowski J., Rękopisma Marcina Radymińskiego, Kr. 1840 s. 74–6; Nowacki, Dzieje archidiec. pozn., II; Rostworowski E., Czasy saskie 1702–1764, w: Dzieje UJ, I; Ruta Z., Szkoły tarnowskie w XV–XVIII w., Wr. 1968; – Kołłątaj H., Stan oświecenia w Polsce w ostatnich latach panowania Augusta III, Oprac. J. Hulewicz, Wr. 1953; Statuta nec non liber promotionum; – Arch. UJ: dypl. perg. 702, 703, rkp. 1 s. 117 i passim, rkp. 21 s. 723–726, rkp. 23 s. 57–59, 189, 275, 321, 483, rkp. 36 s. 354–355, rkp. 66 s. 94 i n., rkp. 76, 90, 91, 92; B. Jag.: rkp. 243 k. 45, rkp. 3002, 3316.
Leszek Hajdukiewicz