INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Józef Lisowski h. Jeż     

Józef Lisowski h. Jeż  

 
 
Biogram został opublikowany w 1972 r. w XVII tomie Polskiego Słownika Biograficznego
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Lisowski Józef h. Jeż przydomek Odrowąż, imię zakonne Herakliusz (1734–1809), połocki arcybiskup unicki, metropolita kościoła unickiego w cesarstwie rosyjskim. Pochodził z rodziny z dawna osiadłej w W. Ks. Lit. Syn Józefa i Konstancji z Łepkowskich. Naukę rozpoczął w szkółce parafialnej w Uszaczu (woj. połockie). Z powodu trudności materialnych wcześnie wstąpił tamże do zakonu bazylianów, przyjmując imię Herakliusz. Przeniesiony do klasztoru Św. Zofii w Połocku, przyjął święcenia kapłańskie i został obrany przełożonym klasztoru. W r. 1778 został wyniesiony na opactwo (archimandrię) onufrejskie (Onufriewo lub Onufry w pow. Czeryków na Białorusi Wschodniej). Było to stanowisko wysokie, a także intratne. Kiedy w r. 1780 arcbp połocki Jazon Smogorzewski został metropolitą kijowskim, opuszczając Połock powierzył zarząd diecezji 3 duchownym unickim: L-emu, Ambrożemu Kiryatowi oraz Inocentemu Malinowskiemu. Ten stan rzeczy zaakceptowała Katarzyna II ukazem z 2 (13) VII 1780. W r. 1784 przybył do Rosji nuncjusz G. A. Archetti celem uporządkowania sytuacji Kościoła katolickiego. S. Siestrzeńcewicz, arcbp mohylowski z nominacji Katarzyny II, wysunął kandydaturę L-ego na arcybiskupstwo połockie. Popierali go G. Potemkin oraz wicekanclerz J. Ostermann, który prowadził układy z Archettim, a także Jerzy Konisski, prawosławny arcbp mohylowski. Kandydatem Archettiego był Porfiry Ważyński, generał bazylianów i opat żydaczowski. Katarzyna II uzależniła zgodę na obsadzenie arcybiskupstwa połockiego od uznania przez Rzym archidiecezji mohylowskiej. Archetti przyjął ten warunek i L. został mianowany arcybiskupem połockim (styczeń 1784). Sakrę biskupią otrzymał z rąk Gedeona Horbackiego, bpa pińskiego i turowskiego, w cerkwi w Mordaszewicach (pow. orszański) 7 (18) IV 1784, zamiast w Połocku, gdyż takie było życzenie Potemkina.
O rządach L-ego w Połocku wiadomo niewiele. Stał się powolnym narzędziem w ręku rządu. Przystąpił do «oczyszczania» obrządku unickiego z łacińskich naleciałości. Przyjął obyczaje i strój kleru prawosławnego. Wszakże obsadzenie po 4-letniej przerwie arcybiskupstwa połockiego poprawiło sytuację unii. Na życzenie władz rosyjskich i prośbę L-ego Rzym w r. 1785 poddał jego jurysdykcji klasztory bazyliańskie w granicach diecezji. Wkrótce doszło do zatargu L-ego z metropolitą T. Rostockim i Stanisławem Augustem o jurysdykcję w części archidiecezji połockiej, która po r. 1772 pozostała przy Rzeczypospolitej, a także z zakonem Bazylianów. W r. 1800 L. został oskarżony przez bazylianów wobec władz rosyjskich o przywłaszczenie funduszów klasztornych. Oskarżyciele, Jarmołowicz i Herakliusz Kiryat, zostali osadzeni w Schlusselburgu. W r. 1795 Katarzyna II oddała L-emu jurysdykcję nad kościołami unickimi w skasowanych diecezjach na terytorium II zaboru. Nie dotyczyło to ziem trzeciego zaboru, gdyż tam nie doszło wówczas do akcji konwersyjnej. L. przystąpił do wykonywania jurysdykcji, nie czekając na bullę papieską. W r. 1796, z polecenia Katarzyny II, odbył wizytację cerkwi unickich na Wołyniu. Wydał list pasterski do duchowieństwa unickiego, by nie przeszkadzało unitom przechodzić na prawosławie, i zalecał uległość w stosunku do hierarchii prawosławnej; zgodził się na poddanie jej kontroli unickich ksiąg metrykalnych (list z 28 VIII 1797 v. s.). Działalność L-ego wzbudziła podejrzenie nuncjusza L. Litty, że jest «poco zelante per la santa unione». Przy nowej regulacji stosunków kościelnych w granicach imperium rosyjskiego w czasie układów z nuncjuszem Littą ustalono, że unicka diecezja połocka ma obejmować ówczesne gubernie witebską i mohylowską, które przez pewien czas stanowiły jedną gubernię białoruską (ukaz z 9 V <28 IV> 1798). Papież Pius VI bullą «Maximis undique pressi» z 18 XI 1798 zatwierdził nowe rozgraniczenie diecezji.
W l. 1803–4 L. odbył podróż do Jerozolimy. Na ręce przybywającego w tym czasie do Rosji nuncjusza Arezzo przesłał projekt unii z cerkwią prawosławną, powołując się na tzw. projekt sorboński z r. 1717. Wyjazd L-ego bez zgody Watykanu i w momencie przybycia nuncjusza wywołał dezaprobatę tego ostatniego. Po śmierci metropolity T. Rostockiego (styczeń 1805), pozbawionego władzy już w r. 1795 i przymusowo zamieszkałego w Petersburgu, ukazem z 24 VII 1806 został L. mianowany metropolitą «unitarum ecclesiarum in Russia», bez oznaczenia siedziby. Stało się to wbrew gwałtownym sprzeciwom Siestrzeńcewicza i synodu. Aktu tego nie uznał również Rzym. L-emu chodziło o uniezależnienie od Rzymu nominacji biskupów unickich na terenie zaboru rosyjskiego. Był odznaczony Orderem Św. Stanisława (1787) oraz Orderami rosyjskimi Św. Włodzimierza i Św. Aleksandra Newskiego I kl. Zmarł 30 VIII 1809.

Podr. Enc. Kośc.; Boniecki; – Bartoszewicz J., Szkic dziejów kościoła ruskiego w Polsce, Kr. 1880 s. 329–38, 349; Kojalovič M., Istorija vossoedinenija zapadnorusskich unijatov, Pet. 1873 s. 273–80; Likowski E., Dzieje kościoła unickiego na Litwie i Rusi w XVIII i XIX w., W. 1906 II 14–30; Loret M., Kościół katolicki a Katarzyna II, 1772–1784, W. 1910; Łoza S., Kawalerowie Orderu Św. Stanisława, W. 1925; Mościcki H., Dzieje porozbiorowe Litwy i Rusi, Wil. 1914 I; Pełesz J., Geschichte der Union der ruthenischen Kirche mit Rom, Würzburg–Wien 1881 II 793–6; Pierling P., La Russie et le Saint Siège, Paris 1912 V; Theiner A., Vicissitudes de l’église catholique de deux rites en Pologne et en Russie, Paris 1843 I 190–1; Tolstoj D. A., Rimskij katolicizm v Rossii, Pet. 1876 II; Żytkowicz L., Rządy Repnina na Litwie, Wil. 1938; – Annales Ecclesiae Ruthenae, Wyd. M. Harasiewicz, Lw. 1862 846–52; Epistolae J. Smogorzewski metropolitae Kijowiensis 1780–1788, Ed. A. G. Velikij, Romae 1965, Analecta Ordinis SBM; Nonciatures de Russie d’après les documents authentiques, Par M. J. Rouet de Journel, Città del Vaticano 1922–52 I–IV.
                                                                                                                                                                                                                                   Leonid Żytkowicz

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.