Kołodziejczyk Józef (1892–1963), krajoznawca, działacz Polskiego Tow. Krajoznawczego (PTK) i Polskiego Tow. Turystyczno-Krajoznawczego, pedagog. Ur. 15 VII w Warszawie, syn Walentego, pracownika Kolei Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej, i Stanisławy z Główczyńskich, brat Januarego. Szkołę podstawową, a następnie gimnazjum M. Rychłowskiego w Warszawie ukończył w r. 1911. Jako uczeń gimnazjalny brał czynny udział w ugrupowaniach młodzieży postępowej, których głównym celem była walka o szkołę polską. Od r. 1910 związał się z grupą działaczy PTK, a szczególnie bliskie stosunki łączyły go z Aleksandrem Janowskim. Niejasną sprawą są studia wyższe K-a. Prawdopodobnie nie studiował nigdzie, a jedynie w latach wojny, po r. 1916, uczęszczał na niektóre wykłady Wydziału Przyrodniczego Uniw. Warsz., nie będąc jednak formalnie studentem. Równocześnie od r. 1916 uczył krajoznawstwa, geografii i przyrody w szkołach warszawskich, m. in. w Gimnazjum im. E. Konopczyńskiego, w jednym z gimnazjów żeńskich, w Seminarium Nauczycielskim Żeńskim Towarzystwa Szkolnego, a w r. 1925 w Państwowej Szkole Technicznej.
W r. 1916 K. wszedł do władz PTK jako członek komisji wycieczkowej. W l. 1919–39 był pracownikiem Wydziału Oświaty Pozaszkolnej Min. Wyznań Rel. i Oświecenia Publ., którego naczelnikiem był A. Janowski. Z ramienia Wydziału wchodził w skład Zarządu Centralnego Biura Kursów dla Dorosłych. Po r. 1920 pracował społecznie w Tow. Uniwersytetów Robotniczych, propagując krajoznawstwo wśród młodzieży robotniczej. Z ramienia władz PTK sprawował w l. 1920–7 społeczny nadzór nad budową schroniska w Pucku, a w r. 1927 wygłosił cykl prelekcji o Polsce we wsiach pow. puckiego. W r. 1928 pełnił funkcję zastępcy członka Prezydium i członka Komisji Inspekcji Krajoznawczej Rady Głównej PTK, a równocześnie był wiceprezesem Oddziału Warszawskiego PTK, prowadząc także referat odczytowy. Następnie był sekretarzem Zarządu Głównego PTK. Gdy we wrześniu 1939 r. lokal Zarządu PTK został zniszczony, K. wraz z J. Bzowską zabezpieczył księgozbiór i archiwum PTK, przenosząc książki i dokumenty do Biblioteki Narodowej i Muzeum Narodowego. W l. 1940–5 prowadził referat personalny jednego z działów Rady Głównej Opiekuńczej.
W l. 1945–9 K. pracował w dziale opieki nad dzieckiem Min. Oświaty, zajmując się przede wszystkim sprawami młodzieży Polonii zagranicznej. W r. 1948 zorganizował w kraju obóz dla 3 000 dzieci polskich emigrantów. W t. r. urządził w Warszawie pierwszy po wojnie zjazd młodzieży szkolnej, zorganizowanej w kołach krajoznawczych PTK. W Zarządzie Głównym PTK pełnił funkcję wiceprezesa do spraw akcji krajoznawczej, muzeów i opieki nad zabytkami przeszłości. W r. 1950, po złączeniu PTK z Polskim Tow. Tatrzańskim i utworzeniu Polskiego Tow. Turystyczno-Krajoznawczego (PTTK), K. został sekretarzem Społecznej Komisji Opieki nad Zabytkami PTTK. Położył duże zasługi w odbudowie i rozbudowie sieci muzeów regionalnych PTK i PTTK. Liczba 8 muzeów PTK, które ocalały przez okres wojny, dzięki jego staraniom wzrosła w r. 1962 do 14, a dalszych 5 było w organizacji. Szczególną troską otaczał K. Krajoznawczy Ośrodek Kultury Orawskiej w Zubrzycy Górnej w woj. krakowskim. Rozwinął też szeroką akcję w zakresie społecznej opieki nad zabytkami, tworząc w każdym województwie Okręgową Komisję Opieki nad Zabytkami, organizując zjazdy i narady. W r. 1962 działało 1 250 opiekunów społecznych PTTK, a liczba zabytków objętych opieką wynosiła ponad 5 000 obiektów. W r. 1962 K. w związku z pogarszającym się stanem zdrowia przeszedł na emeryturę, jednak nadal aż do samej śmierci pracował w Komisji Opieki nad Zabytkami.
K. był autorem licznych przewodników krajoznawczych: Warszawa – przewodnik krajoznawczy (W. 1938, współautorstwo z R. Danysz-Fleszarową), Żelazowa Wola, Sochaczew, Chodaków, Brochów. Przewodnik (W. 1949), Puławy – Kazimierz n|Wisłą (W. 1950), Pojezierze Augustowsko-Suwalskie (W. 1951), Pojezierze Warmińsko-Mazurskie (W. 1952, współautorstwo z M. Orłowiczem), Okolice Warszawy (W. 1953, współautorstwo z J. Wardasem), Pojezierze Brodnickie (W. 1955). Pisywał też artykuły i notatki w prasie turystycznej i krajoznawczej („Turysta”, „Ziemia” i in.). Był odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi, Odznaką Zasłużonego Działacza Turystyki, nadana przez Główny Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki, Złotą Odznaką PTK, Złotą Odznaką PTTK. Miał również nadaną godność członka honorowego PTTK oraz Dyplom Honorowego Organizatora Turystyki (nadany przez Oddział PTTK Gdańsk). Od r. 1925 był członkiem Polskiego Tow. Geograficznego. K. ożeniony był z działaczką krajoznawstwa, Władysławą z Hajdrychowskich, i miał syna Jacka. K. zginął w wypadku tramwajowym w Warszawie 21 XII 1963 r. Pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Podr. Enc. Pedagog., I 44; – Pamiętnik jubileuszowy w 50 rocznicę założenia Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, W. 1958 s. 3, 7, 10, 25, 27–8, 45–0, 51, 60–1, 65, 70, 72, 78 (fot.); Polskie Towarzystwo Krajoznawcze 1906-1910, [W. 1916]; Polskie Towarzystwo Krajoznawcze. Rok 1928, W. [1929] s. 15, 22, 24, 33–5, 37; – „Dzien. Urzęd. Min. Oświaty” 1949 nr 9 s. 230; „Dzien. Urzęd. Min. Wyznań Rel. i Oświecenia Publ. Rzpltej Pol.” R. 2: 1919 nr 6 s. 189, R. 13: 1930 nr 1 s. 7; Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich… zestawiony pod red. Z. Zagórowskiego, Lw.–W. 1924; toż R. 2, W.– Lw. 1926; Sprawozdanie z działalności PTK za rok 1948 i Zarządu Głównego PTK za okres kadencji od 27 V 1948 r. do 1 VI 1949 r., „Biul. PTK” 1949 nr 5 s. 1, 8; Sprawozdanie z działalności PTK w r. 1949, „Biul. PTK” 1950 nr 5 s. 1, 8; toż, za r. 1950, „Biul. PTK” 1950 nr 10/11/12 s. 1, 2, 8, 12; – Nekrologi: A. S., Pan Józef, „Życie Warszawy” R. 20: 1963 nr 310/1 s. 7; tenże, Warszawski działacz krajoznawstwa, „Stolica” R. 19: 1964 nr 4 s. 11; K. S., J. K., „Biul. Inform. Zarządu Głównego PTTK” 1964 nr 61 s. 8; Kanclerz F., Krajoznawca i przyjaciel turystów, „Magazyn Turystyczny Światowid” R. 4: 1964 nr 3 s. 6; Kronika zmarłych, „Wierchy” R. 32: 1963 s. 343; R. W., Wspomnienie o dr J. K-u, „Biul. PTTK Okręgu Łódzkiego” 1964 nr 5/95 s. 10–2; W reporterskim skrócie, „Życie Warsz.” R. 20: 1903 nr 304 s. 8; Zmarli, „Tyg. Powsz.” R. 18: 1964 nr 5 s. 5; „Życie Warsz.” R. 20: 1963 nr 307 s. 6; – Arch. Zarządu Głównego PTTK: Akta personalne, teczka nr 111 (fot.), Akta Komisji Opieki nad Zabytkami; – Materiały i relacje ustne Józefy Bzowskiej; Relacje ustne Marii Gałęzowskiej (siostry).
Stanisław Konarski