Matysiak Józef (1896–1944), działacz komunistyczny. Ur. w rodzinie chłopskiej w Sokołowie Podlaskim, był synem Franciszka i Wiktorii z Rytlów. Od wczesnego dzieciństwa wychowywany był przez krewnych w Warszawie. Tu ukończył szkołę rzemieślniczą i pracował jako ślusarz w różnych firmach metalowych na Pradze. Od szesnastego roku życia należał do młodzieżowych kółek rewolucyjnych. W r. 1922 został członkiem komórki Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (od r. 1925 Komunistycznej Partii Polski – KPP) w dzielnicy Praga-Szmulowizna. Wielokrotnie aresztowany i wydalany z pracy za działalność komunistyczną, musiał w końcu lat dwudziestych porzucić pracę w swoim zawodzie. Był później, aż do wybuchu wojny w r. 1939, taksówkarzem i dzięki temu mógł oddawać partii szczególnie cenne usługi. Gdy w r. 1930 zamieszkał na VII kolonii Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej (WSM) na Żoliborzu, działał partyjnie na tym terenie do rozwiązania KPP.
Od pierwszych miesięcy okupacji hitlerowskiej cała rodzina M-a była czynna w antyfaszystowskiej konspiracji komunistów na Żoliborzu. Latem 1940 M. był współorganizatorem, a następnie, wraz z żoną Adelajdą i córką Krystyną (zob.) czołowym aktywistą Tow. Przyjaciół ZSRR, które weszło później w skład Stowarzyszenia Przyjaciół ZSRR. W mieszkaniu M-a schronił się po przybyciu do Warszawy M. Nowotko. Odbywały się tam też zebrania organizacyjne, przechowywano broń, radio i przygotowane do kolportażu wydawnictwa. W r. 1941 rodzina M-a należała do inicjatorów i szczególnie aktywnych uczestników akcji organizowania stałej pomocy dla żołnierzy i oficerów radzieckich przebywających w obozach jenieckich, zwłaszcza na Pradze przy ul. Kowelskiej. W styczniu 1942 Matysiakowie, jako jedni z pierwszych, wstąpili do utworzonego na Żoliborzu Koła Polskiej Partii Robotniczej (PPR), a następnie z wielkim poświęceniem pracowali nad rozbudową partii, zajęli się także zaopatrywaniem w żywność, odzież i amunicję żołnierzy Gwardii Ludowej (GL). Od chwili, gdy córka Krystyna skierowana została do pracy jako radiotelegrafistka w Centralnej Łączności PPR, Matysiakowie podjęli się szczególnie niebezpiecznej pracy – pod ich pieczą znajdowały się mieszkania, w których lokowano radiostacje. Od wiosny 1944 prowadzili punkt radiowy w Salomei pod Warszawą (obecnie dzielnica Ochota). Tam w pierwszych dniach lipca (wg niektórych źródeł 5 VII) gestapo wpadło na ich trop w trakcie nadawania pilnej depeszy kierownictwa PPR. M. próbował bezskutecznie odwrócić uwagę od żony i córki i zabrawszy nadajnik podjął ucieczkę, w czasie której został zastrzelony. Dn. 7 XI 1946 odznaczono go pośmiertnie Krzyżem Grunwaldu III kl. Dokonano wówczas ekshumacji jego zwłok i przeniesiono je na cmentarz Powązkowski w Warszawie.
M. był żonaty dwukrotnie. Z pierwszego małżeństwa z Zofią Świątkowską miał córkę Janinę Annę (ur. 1 VII 1918); była ona w r. 1935 sekretarzem Koła Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej na Marymoncie; aresztowana 31 XII t. r. na posiedzeniu Komitetu Dzielnicowego, po kilkumiesięcznym pobycie na Pawiaku wróciła ciężko chora i zmarła 28 II 1936; manifestacyjny pogrzeb zorganizowany przez młodzież komunistyczną odbył się na cmentarzu Bródnowskim. Ponownie M. ożenił się 22 V 1921 z Adelajdą Szmigielską (1898–1944), ur. w Mogielnicy w pow. augustowskim, córką Franciszka i Pauliny. A. Matysiakowa, z zawodu krawcowa, od r. 1932 brała udział w pracy KPP. Jednocześnie należała do Zarządu Stowarzyszenia Wzajemnej Pomocy Lokatorów Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej p. n. Szklane Domy, uczestniczyła w organizowaniu pomocy dla strajkujących robotników oraz dla więźniów Berezy. Aresztowana razem z córką Krystyną na początku lipca 1944 w Salomei, przebywała na Pawiaku. Po wielokrotnych torturach w gestapo przy Alei Szucha zostały obie z córką rozstrzelane w ruinach getta w dn. 26 VII 1944.
Fot. w: Centr. Arch. KC PZPR, Dział Ikonograficzny nr filmu A. 7448, Adelajdy nr filmu E. 4111; – Kornacka A., Prawdziwi Matysiakowie, „Kulisy” 1961 nr 47 s. 6–7 (fot.); Kwiatkowska A., Rodzina Matysiaków z Żoliborza, „Trybuna Ludu” 1959 nr 149 s. 5; Malinowski M., Geneza PPR, W. 1972; Żoliborz. Wczoraj–Dziś–Jutro, W. 1970; – Czas wielkiej próby. Wspomnienia bojowników o Polskę Ludową 1939–1945, W. 1969; Perkowska-Szczypiorska I., Pamiętnik łączniczki, W. 1962 s. 56, 64–6 (fot. J. M-a po s. 48, fot. A. Matysiakowej przed s. 49);– „Tamte Dni”. Jednodniówka KD PZPR Żoliborz, I 1962, s. 6–7 (wspomnienia I. Szczypiorskiej i M. Rutkiewiczowej); – Centr. Arch. KC PZPR: Teczka osobowa J. M. nr 3897, Teczka osobowa Adelajdy Matysiakowej nr 3895, Teczka osobowa I. Szczypiorskiej nr 8002 poz. 1 s. 1, 13–14; – Skrócony odpis aktu małżeństwa (M-a z A. Szmigielską) nr VII-153-84/21 i odpis aktu ur. córki Janiny Anny wydane przez Urząd Stanu Cywilnego Warszawa Praga-Północ w posiadaniu autorki artykułu; – Informacje ustne Leokadii z Szmigielskich Górskiej.
Alicja Pacholczykowa