INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Józef Ratyński     

Józef Ratyński  

 
 
Biogram został opublikowany w 1987 r. w XXX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Ratyński Józef (1820–1885), przedsiębiorca górniczy w Turcji. Ur. w Kamieńcu Podolskim, był synem Marcina i Antoniny z Olszewskich.

R. brał udział w powstaniu węgierskim 1848–9, potem osiadł w Stambule, gdzie utrzywał się dzięki umiejętnościom rzemieślniczym (stolarstwo, snycerstwo, ślusarstwo), a także nabył dom, w którym zamieszkał m. in. Zygmunt Miłkowski (T. T. Jeż). Uczestniczył w życiu Polaków w Stambule; dla budującego się w dzielnicy Feriköy polskiego kościoła katolickiego (potem kościoła Gruzinów-katolików) wykonał w r. 1861 ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej. Gdy w r. 1857 Polacy założyli na azjatyckim brzegu morza Marmara przedsiębiorstwo w celu eksploatacji nie wykorzystanych złóż kolorowego marmuru w Pandermie (dziś Bandirma), R. związał się z energicznym jego kierownikiem Henrykiem A. Gropplerem, agentem handlowym, przemysłowcem i działaczem politycznym. R. wszedł do tej firmy ok. r. 1860 jako nadzorca techniczny, a w r. 1863 został kierownikiem kamieniołomu. T. r. wziął udział w nieudanej wyprawie T. T. Jeża do powstania, działając głównie jako rusznikarz w Tulczy (dziś Tulcea w Rumunii), doprowadzając do stanu używalności przestarzałe, nie najlepszej jakości karabiny, hartował sprężyny ich zamków, współuczestniczył w produkcji kul i ładunków prochowych. Kopalnie w Pandermie przeżyły po r. 1863 znaczny rozkwit, marmury te zdobyły w r. 1867 srebrny medal na wystawie w Paryżu; w Turcji zastosowano je do posadzek meczetów, m. in. w Stambule, potem jednak zainteresowanie nimi spadło. Tymczasem w r. 1866 R. zlokalizował w Sułtan Czair nad rzeką Süsürlü w górach Czatel Dag w północno-zachodniej Azji Mniejszej, w sąsiedztwie kopalni gipsu Ałczy Maden, bogate złoża wysokiej jakości boracytu, poszukiwanego wówczas przez europejski przemysł chemiczny minerału; Groppler zaraz zawiązał z Francuzem Ch. de Mazures z dużym rozmachem spółkę (spółka ta po śmierci Gropplera przeszła w ręce angielskie). R. kierował eksploatacją tych płytko zalegających złóż. Przedsiębiorstwo okazało się bardzo dochodowe, bo Turcja pobierała cło jak za gips, a we Francji płacono 1 300 fr. za tonę; tylko w l. 1870–80 wyeksportowano do Francji 50 tys. ton tego minerału. Groppler zdobył duży majątek, zakupił 9 statków do spławiania surowca rzeką Süsürlü, zatrudnił 300 robotników, w większości Polaków. Gdy potem musiano sięgać do głębszych pokładów przy normalnej technice górniczej, kierownictwo robót przejął francuski inżynier-górnik Rebattu, gdyż R-emu brakowało odpowiednich kwalifikacji, a przy tym był nieufnie nastawiony do nowości technicznych, jak napęd parowy w transporcie urobku ze sztolni do magazynów, także przy transporcie wodnym. R. nadal był pracownikiem technicznym, potem przeszedł na emeryturę, ale pozostał w dobrych stosunkach z Gropplerem. Groppler zlecił mu kupienie terenu przy ul. Kalendżi-Kuluk, gdzie stał dom, w którym zmarł Mickiewicz; dom ten spłonął w czasie pożaru nędznej dzielnicy Pera w r. 1871. Groppler chciał tam postawić pomnik Mickiewicza, ale R. nabył teren na własną rękę i odbudował dom, podobno wiernie go odtwarzając. Krótko przed śmiercią R. wmurował tam tablicę ku czci Mickiewicza. Zmarł 25 V 1885 w Stambule i tu został pochowany.

W małżeństwie z Zofią Gorczyńską (1841–1914) R. miał trzy córki: Zuzannę (1869–1894), zamężną za Izydorem Radziwonowiczem (1843–1918), inżynierem dróg i mostów, Teklę (1873–1931), która poślubiła (w drugim lub trzecim małżeństwie) swego szwagra Izydora Radziwonowicza, i Jadwigę (1882–1945), niezamężną, oraz dwóch synów: Marcina (1871–1956), lekarza osobistego Ignacego J. Paderewskiego, i Antoniego (ur. 1875); miał ponadto przybranego syna Józefa.

W domu odbudowanym przez R-ego do dziś mieści się skromne muzeum w zrekonstruowanym pokoju śmierci Mickiewicza oraz dodatkowa większa tablica, wmurowana na zewnątrz.

 

PSB (Henryk Groppler, Adam Mickiewicz); Uruski, XV 175; – Bartelski L. M., Mickiewicz na Wschodzie, Ł. 1971 (fot. domu, w którym zmarł); Brzozowska T., Strzelba, turban i pióro, W. 1966 s. 64, 98–9, 152; Cuinet V., La Turquie d’Asie, Paris 1895 IV 18–19; Lewak A., Dzieje emigracji polskiej w Turcji (1831–1878), W. 1935; Orłowski B., Polska kopalnia w XIX-wiecznej Turcji, „Młody Technik” 1981 nr 7–8 s. 14–16; tenże, Tureckie drogi, „Panorama” 1983 nr 15 s. 13; tenże, W służbie półksiężyca, „Przegl. Techn.” 1983 z. 19 s. 39–43; Reychman J., Polacy w Turcji, „Problemy Polonii Zagran.” T. 6–7: 1971 s. 105, 109, 119, 120; – [Miłkowski Z.], T. T. Jeż, Od kolebki przez życie, Kr. 1937 II 212; – B. PAN w Kr.: rkp. 2190 (W. Jabłoński, Pamiętniki), 2304 (korespondencja w sprawie domu Mickiewicza w Stambule: list Gropplera do Władysława Mickiewicza z 1897 r. oraz Tow. Polskiej Wzajemnej Pomocy i Dobroczynności i Zofii Ratyńskiej do prezydenta m. Krakowa z 1900 r.); – Informacje Guida Buldriniego z Rzymu, prawnuka Zuzanny z Ratyńskich Radziwonowiczowej.

Red.

 

 

Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca publikowane w kolejnych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.    

 

 
 

Powiązane zdjęcia

   

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Teodor Axentowicz

1859-05-13 - 1938-08-26
malarz
 

Jan Ciągliński

1858-02-08 - 1913-01-06
malarz
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 
 

Jan Szmurło

1867-06-05 - 1952-05-01
historyk medycyny
 

Władysław Ludwik Anczyc

1823-12-12 - 1883-07-28
pisarz
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.