Sołtyk Józef h. własnego (zm. 1803), kasztelan małogoski, potem zawichojski. Był najstarszym synem kaszt. warszawskiego Macieja (zob.) i Salomei z Nakwaskich, bratem sekretarza w. kor. Macieja Kajetana (zob.) i senatora Król. Pol. Stanisława (zob.).

Początki edukacji odbierał S. pod opieką stryja, bpa krakowskiego Kajetana Sołtyka (zob.) i w konwikcie, zapewne pijarskim lub jezuickim. Z zapisów testamentowych biskupa wynika, że «nie aplikował się» do nauki. Ok. r. 1780 poślubił Józefę Urbańską. Mieszkał przeważnie w dziedzicznej wsi Piastów (poprzednio własność Feliksa Sołtyka, star. zwinogrodzkiego). W r. 1781 bp Sołtyk zapisał swój majątek bratu S-a – Stanisławowi, pozostawiając jedynie skromne zapisy dla pozostałego rodzeństwa, w tym 50 tys. złp. i sumy u Mikołaja Piaskowskiego, podkomorzego krzemienieckiego dla S-a. Mało aktywny politycznie, zapisał się S. we wspomnieniach rodzinnych jako zawołany gospodarz i namiętny myśliwy. Dzięki bratu Stanisławowi został mianowany 9 VIII 1784 kaszt. małogoskim, w r.n. dostał Order św. Stanisława, a 30 IX 1786 postąpił na kaszt. zawichojską. Dn. 7 IX t.r. otrzymał Order Orła Białego. Był w Kurozwękach w r. 1787 u stryjecznego brata ojca, woj. sandomierskiego Macieja (zob.), podczas wizyty powracającego z Kaniowa Stanisława Augusta. Jako senator uczestniczył w Sejmie Czteroletnim, lecz nie zaznaczył się w obradach. Opinia publiczna skwitowała jego udział w sejmie czterowierszem: «Cóż to za czterech siedzą mężowie?/ Wszakże to także kasztelanowie: /Rogosz, Zawichost, Lędzki, Szremsk powiaty/ Nie czynią zaszczyt wam te powiaty».

Od r. 1782 był S. jednym z opiekunów (ale nie należał do grona czterech kuratorów z rodziny Sołtyków wyznaczonych przez króla i Radę Nieustającą) chorego psychicznie stryja Kajetana i w kwietniu t.r. towarzyszył mu w podróży do Kielc. Zapewne przez jakiś czas zarządzał kluczem suchedniowskim z dóbr biskupich i sprawował (1785) nadzór nad fabryką żelaza w Berezowie. W sprawach zarządzania majątkami biskupa konsultował się z woj. Maciejem Sołtykiem, m.in. w r. 1787 donosił o zakończeniu rachunków, a w lutym r.n. prosił o przedłużenie dzierżaw dla współkuratorów: Tomasza, kaszt. wiślickiego i Michała, dziekana kapituły krakowskiej Sołtyków (zob.). Był obecny przy śmierci biskupa w r. 1788. W rozpętanym w r. 1787 przez brata Macieja Kajetana sporze spadkobierców biskupa z kuratorami jego majątku, S. początkowo stanął po stronie dalszych krewnych sprawujących tę kuratelę. Zapewniał Macieja Sołtyka, woj. sandomierskiego, że nie ma żadnych zastrzeżeń do zarządzania przez niego i współkuratorów majątkami biskupa, jednak wkrótce przyłączył się do żądań sukcesorów o poszerzenie grona kuratorów i został jednym z nich. Roczna jego pensja jako kuratora w r. 1787 wynosiła 12,5 tys. złp. Zapewne dzięki zarządzaniu dobrami stryja zdołał zgromadzić znaczny majątek. Miał od r. 1786 Ostrów, przejęty od benedyktynek ze Staniątek, był właścicielem Chotczy koło Iłży, Dorotki w Krakowskiem, a z dóbr bpstwa krakowskiego dzierżawił w r. 1791 m.in. klucz Jangrot z wsiami: Chełm, Czyściec, Michałówka, Mostek, Sucha, Zarzecze oraz Klimontów w pow. proszowickim. W Lubelskiem miał Radlin, Łopatów, Potok Wielki i Stany, Piastów, Wsolę i (wg T. Żychlińskiego) Klwaty Wielkie. Pomimo strat poniesionych w czasie powstania kościuszkowskiego, przekazał rodzinie sporą fortunę. Po śmierci stryja biskupa wystąpił (w r. 1788, ponownie 2 V 1796), razem z braćmi Stanisławem i Maciejem Kajetanem oraz z siostrami, przeciw właściwym kuratorom, a więc Maciejowi, Tomaszowi i Michałowi Sołtykom, zarzucając im przyznanie sobie zbyt wysokich pensji, trwonienie pieniędzy i dochodów z dóbr biskupstwa krakowskiego oraz nierozliczenie się z sześcioletniego zarządu. S. zmarł w r. 1803.

Z małżeństwa z Józefą z Urbańskich pozostawił córkę Barbarę Matyldę (ur. 1781), żonę Jana Małachowskiego (syna Jacka, zob.), 2. v. Alojzową Pruszyńską, i dwóch synów: Franciszka Macieja (zob.) i Leona Kaliksta (ur. 1791). Wg Żychlińskiego, miał też córki: Joannę, żonę Joachima Kochanowskiego, Mariannę za Tadeuszem Niemiryczem, i Judytę.

Żychliński, XVII; Katalog zabytków sztuki w Pol., III (Wsola); – Korzon, Wewnętrzne dzieje; Nowak J., Satyra polityczna Sejmu Czteroletniego, W. 1933; Wiśniewski J., Dekanat iłżecki, Radom 1909–11 s. 13; tenże, Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Stopnickiem, Marjówka 1929 s. 129, 262–4; – Materiały do słownika historyczno-geograficznego woj. krakowskiego w dobie Sejmu Czteroletniego (1788–1792), W. 1960; Ostrowski T., Poufne wieści z oświeconej Warszawy, Wr. 1972; – „Gaz. Warsz.” 1787 nr 48–9; – B. Czart.: rkp. 700 s. 377, 697, 930; B. Jag.: rkp. 5434 t. II, III s. 9, rkp. 7593 IV, Przyb. 382/75; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 7624 k. 68v.; B. Ossol.: rkp. 14161 k. 439.

Maria Czeppe