Griesheim Karol Fryderyk Ludwik (2. poł. XVIII w.), podpułkownik W. P., autor pism wojskowych, dyplomata. Niemiec, ur. w księstwie Gotha, był za młodu paziem na dworze tamtejszego księcia. Potem, według swych słów, przez 17 lat służył w pruskiej kawalerii pod takimi dowódcami, jak Seydlitz, Röder i Kleist. W pruskim wojsku dosłużył się podobno jedynie stopnia porucznika huzarów.
W r. 1776 za sprawą A. K. Czartoryskiego i M. Ogińskiego został powołany do służby w armii litewskiej jako egzercyjermajster (General-Exercermeister, maître d’exercice) kawalerii narodowej w randze podpułkownika. W r. 1777 wydał na własny koszt dedykowaną Stanisławowi Augustowi pierwszą część dzieła, pt. Die Pflichten des leichten Reuters. Był to rodzaj regulaminu służby garnizonowej i musztry pieszej. Zapowiedziane dwie dalsze części (garnizonowa służba konna i służba w polu) nie ukazały się. Praca G-a jest oparta na wzorach pruskich i nie uwzględnia swoistej organizacji kawalerii polskiego autoramentu. Powołanie G-a i jego niedokończone dzieło należy wiązać z próbami przeformowania kawalerii narodowej na modłę cudzoziemską. Misja G-a napotykała na wielkie trudności. Według słów Niemcewicza «biedny Niemiec wiele wycierpiał prześladowania i pojedynków z niesforną szlachtą wojskową». Stanowisko egzercyjermajstra (z gażą 4000 złp.) zajmował przez 8 lat; zrażony do służby zaniedbywał jednak szkolenie kawalerii, aby wiele przebywać w domu A. K. Czartoryskiego i bogacić się handlem końmi. W r. 1782 odbył podróż do Szwecji. Bezskutecznie starał się w Warszawie (za pośrednictwem swojego starego przyjaciela Wroughtona) o jakąś misję do Sztokholmu. Król podejrzewał, że G. jedzie z tajnymi poleceniami od Czartoryskich albo Thuguta, albo wreszcie «jako szpieg pruski pod austriacką maską». Po powrocie ofiarował Stanisławowi Augustowi (data dedykacji 26 XI 1782) obszerny rękopiśmienny traktat o Szwecji ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień wojskowych i gospodarczych. Radził tam naśladować w Polsce szwedzki system milicyjny (Indelning Wark). W ostatniej części memoriału zajął się handlem Gdańska i Elbląga. W dedykacji dopraszał się o łaski królewskie. Otrzymał od Stanisława Augusta czwórkę koni, za co wierszem dziękował. We wrześniu 1783 r. zażądał podwyższenia pensji i otrzymania pułku straży przedniej (zaznaczając, iż «sobie przykrzy, że jest w inakcyi») lub domagał się zezwolenia na sprzedaż rangi. Departament Wojskowy sam wykupił rangę od G-a i w ten sposób zostało faktycznie zniesione stanowisko egzercyjermajstra, choć formalnie figurowało w etacie.
Po wyjściu ze służby G. pozostał w Polsce i wciąż przebywał wiele w Puławach, gdzie pokpiwano z jego ambicji literackich, próżności i śmiesznostek. Przed Sejmem Czteroletnim G. odegrał pewną rolę w nawiązaniu zbliżenia między Prusami a polską opozycją. Po sejmikach poselskich r. 1788 jako «szczery, prawdziwy Got» pisał z Puław do faworyta Fryderyka Wilhelma II płka J. R. Bischoffwerdera, donosząc o filopruskich nastrojach i chęci oddania tronu polskiego dynastii Hohenzollernów. Te doniesienia G-a wpłynęły na redakcję poufnych instrukcji króla pruskiego dla Lucchesiniego. W grudniu 1788 r. M. Ogiński w złożonym w sejmie projekcie etatu armii litewskiej proponował, aby znieść stanowisko egzercyjermajstra i dać G-owi «inny przyzwoity i zasłużony stopień w kawalerii». Po przeprowadzeniu przez Branickiego w lutym 1789 r. uchwały o aukcji kawalerii narodowej G. pospiesznie napisał w marcu i wydał po francusku (wyjaśnia, że z powodu pilności sprawy nie miał czasu czekać na tłumaczenie polskie) ciekawą broszurę Réflexions sur la nouvelle formation de l’armée de la Pologne. Broszura, dedykowana królowi i sejmowi, stanowi ostry atak na politykę wojskową Branickiego i zawiera gruntowną krytykę organizacji kawalerii narodowej. Stojąc na gruncie zapadłego prawa o aukcji kawalerii do 30 000 G. radzi z towarzyszy kawalerii narodowej uformować pułki ciężkiej jazdy na wzór pruskich kirasjerów (6000 ludzi), pocztowych przemienić w dragonów (12 000), a straż przednią i ułanów w szwoleżerów (11000). Dalsza aukcja do 100 000 obejmowała jedynie piechotę, artylerię i inżynierów. G. proponował wprowadzić pobór rekruta systemem kantonowym. Obok regularnej armii projektował rozparcelować część starostw między drobną szlachtę, z której zorganizowana by została milicja na wzór szwedzkiej.
W Réflexions G. wyrażał chęć powrotu do czynnej służby i krytykował konstytucję r. 1786 wykluczającą cudzoziemców od rang oficerskich. W grudniu 1790 r. otrzymał indygenat, stanowiska w armii jednak nie uzyskał. Na wiosnę 1791 r. holenderski poseł w Warszawie van Reede upatrzył G-a jako swego zastępcę (w charakterze charge d’affaires). G. był rekomendowany Holandii przez poselstwo pruskie (zastępcę Lucchesiniego Augusta Fryderyka Goltza). Wiedziano o jego niezadowoleniu z polskiej służby. Mimo trudności językowych (G. nie umiał po holendersku) po wyjeździe van Reede został holenderskim charge d’affaires i na tym stanowisku przebył w Warszawie powstanie kościuszkowskie. Po trzecim rozbiorze pozostał jeszcze w Polsce do jesieni 1796 r., czekając na wypłacenie zalegającej pensji holenderskiej. Prosił wówczas Stanisława Augusta o poparcie w sprawie jakichś roszczeń do byłego skarbu litewskiego. Zapowiadał, że albo zostanie powołany przez Holandię na inną placówkę, albo osiądzie przy rodzinie w Ałtenburgu w Saksonii. Zdaje się, że na placówkę już nie pojechał i wrócił do Niemiec. Podług Niemcewicza, mimo że po 20-letnim pobycie wywiózł z Polski sporą fortunę, powróciwszy do ojczyzny odnosił się do Polaków z dużą niechęcią.
Estreicher; Enc. Wojsk.; – Dembiński B., Polska na przełomie, Lw. 1913 s. 146, 519–20; Rostworowski E., Sprawa aukcji wojska, W. 1957; tenże, Sprawa kawalerii narodowej, „Przegl. Hist.” 1954 nr 1 s. 17; – G. C., Die Pflichten des leichten Reuters, nebst verschiedenen militärischen Reflexions, W. 1777; tenże, Réflexions sur la nouvelle formation de l’armée en Pologne et principalement sur celle de la cavalerie, W. 1789; Proekt reorganizacii polskoj armii 1789 goda Karla von Griesheim Izvlečenie z dopolnenijami i zaklučenijami generalnogo štaba polkovnika Giejsmana, Pet. 1894; Niemcewicz J. U., Pamiętniki czasów moich, W. 1957 I; Ogiński M., Projekt etatu wojska w W. Ks. Lit. podany na sejmie r. 1788 [B. m. i r.]; Vol. leg., IX 199; – „Gaz. Warsz.” 1789 nr 35, suplement; – AGAD: rkp. „Tableau politique de la Suède avec quelques observations sur le commerce de Danzig et d’Elbling par C. v. G. l’anné 1782”, Zbiór Popielów, 219; Korespondencja Stanisława Augusta, Zbiór Popielów, 40, Zbiór z Jabłonny, 2; Arch. Państw, w Kr.: Sprawa wystąpienia ze służby w r. 1783, Arch. Młynowskie 7; B. Ossol.: Relacje van Reede z Warszawy: rkp. 9632.
Emanuel Rostworowski