Sypuła Konstanty, przybrane nazwiska: Borkowski, Furmański, pseud.: Edmund, Kostek, Rajmund, Ryszard (1882–1937), murarz, działacz związkowy i komunistyczny, poseł na Sejm Rzeczypospolitej.
Ur. 11 III w Warszawie, był synem Adama i Anny Zofii z Bulzaków, dozorców domu na Koszykach.
S. był samoukiem. W dziesiątym roku życia został pomocnikiem murarskim, a po czterech latach samodzielnym tynkarzem wnętrz. Jesienią 1902 wstąpił do SDKPiL; czynny w kole dzielnicy Jerozolima, agitował na warszawskich budowach. We wrześniu 1903 wszedł do komitetu strajkowego, który wywalczył dziesięciogodzinny dzień pracy dla robotników budowlanych w Warszawie. Był też jednym z organizatorów rozpoczętego 20 VIII 1904 strajku warszawskich robotników, w wyniku którego uzyskano dziewięciogodzinny dzień pracy. W r. 1905 uczestniczył w komitecie, przygotowującym obchody 1 Maja w Warszawie i szedł potem na czele manifestacji robotniczej. Podczas strajku powszechnego robotników (26 X – 20 XI t.r.) działał w powołanym przez SDKPiL komitecie, organizującym pomoc dla strajkujących. Był współzałożycielem powstałego w styczniu 1906 Socjaldemokratycznego Związku Zawodowego Robotników Przemysłu Budowlanego (SZZRPB) w Warszawie i został przewodniczącym jego tymczasowego zarządu. Na polecenie SDKPiL organizował ok. czerwca 1906 socjaldemokratyczne związki robotników budowlanych w Zagłębiu Dąbrowskim, lecz z powodu inwigilacji policji wrócił po kilku tygodniach do Warszawy. Dn. 25 VIII t.r. aresztowano go na krótko za prowadzenie propagandy antyrządowej. Podczas I Zjazdu SZZRPB w Warszawie (7–8 X) został wybrany do jego Zarządu Centralnego. Jako przewodniczący największego z oddziałów SZZRPB reprezentował stowarzyszenie w komisji międzyzwiązkowej, tzw. Kartelu Warszawskim Socjaldemokratycznych Związków Zawodowych. Na zlecenie Kartelu współorganizował w Warszawie Socjaldemokratyczny Związek Woźniców i przez pewien czas był jego płatnym sekretarzem; w r. 1907 został sekretarzem Socjaldemokratycznego Związku Kucharzy i Kelnerów. Jako znany działacz związkowy nie mógł znaleźć pracy w Warszawie i wobec rozbicia SZZRPB przez policję, pracował latem 1908 w Ciechanowie i Łowiczu, prowadząc tam równocześnie działalność partyjną i związkową. Podejrzewany o działalność w SDKPiL i przynależność do bojówki partyjnej, pozostawał od końca lipca t.r. pod obserwacją policji. Od r. 1910 działał w komisji murarskiej, która w r. 1912 reaktywowała SZZRPB i do r. 1914 pełnił funkcję jego przewodniczącego. Po rozłamie w SDKPiL pod koniec r. 1911 opowiedział się po stronie Zarządu Głównego (tzw. zarządowców) przeciw «rozłamowcom». Dn. 30 VI 1912 uczestniczył w konferencji międzydzielnicowej «zarządowców» w Warszawie. Na krajowej konferencji SDKPiL («zarządowców») w Berlinie (11–17 VIII t.r.) występował pod pseud. Edmund, reprezentując z głosem doradczym warszawską organizację SZZRPB. Wybrany wkrótce potem do Komitetu Warszawskiego (KW) SDKPiL («zarządowców»), nie był obecny na jednym z pierwszych jego posiedzeń przy ul. Ogrodowej i dzięki temu uniknął aresztowania. Z powodu stałej inwigilacji policji nie wszedł już do nowego Komitetu Warszawskiego SDKPiL. Za rozpowszechnianie na warszawskiej Woli odezw SDKPiL, był od 23 III 1913 przez ok. dwa miesiące więziony. Ponownie zatrzymany 29 IV 1914, został zwolniony z braku dowodów winy.
Po wybuchu pierwszej wojny światowej w r. 1914 przebywał S. początkowo w Warszawie. Na początku r. 1915 zaciągnął się w Lublinie do oddz. sanitarnego armii rosyjskiej w celu podjęcia agitacji antywojennej. Spodziewając się aresztowania, zdezerterował po kilku miesiącach i wrócił do Warszawy. Prawdopodobnie jeszcze w r. 1914 wszedł do zarządu, działającego w Warszawie Stow. Zawodowego Pracowników i Robotników Fachu Budowlanego. Przyczynił się do opanowania tej organizacji przez SDKPiL oraz do przekształcenia jej 19 XII 1915, wspólnie z PPS-Lewicą, w klasowy Związek Zawodowy Robotników Przemysłu Budowlanego – ZZRPB. Od r. 1917 był członkiem jego zarządu, a po odzyskaniu niepodległości w r. 1918 objął (na zlecenie SDKPiL) funkcję płatnego sekretarza i rozpoczął organizowanie oddziałów związkowych na terenie całego kraju.
Dn. 16 XII 1918 uczestniczył S. w Warszawie w zjeździe połączeniowym SDKPiL i PPS-Lewicy w Komunistyczną Partię Robotniczą Polski – KPRP (od r. 1925 Komunistyczna Partia Polski – KPP). Został członkiem Centralnego Wydz. Zawodowego KC (był nim do r. 1920). W dn. 6–7 IV 1919, w Warszawie, podczas zjazdu ZZRPB (przekształconego wówczas w Związek Zawodowy Robotników i Robotnic Przemysłu Budowlanego, ZZRiRPB) został wybrany na wiceprezesa Zarządu Głównego. Od lipca 1919 do r. 1920 był wydawcą i redaktorem odpowiedzialnym organu ZZRiRPB „Robotnik Budowlany”. Na zjazdach 18–19 IV 1920 i 3–4 IV 1921 był ponownie wybierany na wiceprezesa Zarządu Głównego ZZRiRPB. Wpłynął na radykalizację programu związku oraz podporządkowanie jego działań partii komunistycznej. W l. 1921–2 był członkiem Wydz. Zawodowego Komitetu Warszawskiego KPRP. Za udział w prezydium wiecu, zwołanego przez Komisję Centralną Związków Zawodowych 13 II 1921 w Warszawie na znak poparcia strajku kolejarzy, został następnego dnia aresztowany i osadzony w więzieniu mokotowskim; po trzech miesiącach zwolniono go za kaucją. W wyborach do Rady Kasy Chorych w Warszawie, 25 IX t.r. startował z listy nr 2, wystawionej przez lewicową Radę Klasowych Związków Zawodowych. Niebawem ponownie aresztowany, był więziony na Pawiaku, a od 21 XII na Mokotowie; 12 III 1922 został zwolniony za kaucją.
W powołanym przez KPRP w listopadzie 1922 legalnym komitecie wyborczym p.n. Związek Proletariatu Miast i Wsi, został S. członkiem Okręgowego Komitetu Wyborczego nr 1 na m. stoł. Warszawę. Kandydował na posła i senatora z listy państw. tego komitetu, ale mandatu nie uzyskał. W związku z wprowadzeniem 17 XII t.r. stanu wyjątkowego w Warszawie po zabójstwie prezydenta Gabriela Narutowicza, został wraz z żoną w nocy z 25 na 26 XII prewencyjnie aresztowany; więziono go na Mokotowie do 9 I 1923. Za prowadzenie działalności komunistycznej został 1 VI 1923 skazany na cztery lata więzienia. Karę odbywał początkowo (do 15 VI t.r.) na Pawiaku, a następnie w więzieniu mokotowskim; uniewinniony 3 X przez Sąd Apelacyjny w Warszawie, został 12 X zwolniony. Już jednak 14 X, w związku z wybuchem prochowni w Cytadeli warszawskiej, aresztowano go z żoną ponownie; oboje przez kilka dni przebywali w areszcie policyjnym. W kolejnej sprawie o udział w demonstracji pierwszomajowej w r. 1922 na pl. Teatralnym w Warszawie, przynależność do partii komunistycznej oraz napaść na agentów policji politycznej, S. został 26 X 1924 przez warszawski Sąd Okręgowy uniewinniony. W l. 1923–4 był członkiem Komitetu Warszawskiego KPRP. Po zawieszeniu 28 IV 1923 związanego z tą partią ZZRiRPB i bezskutecznych próbach założenia w Warszawie nowej centrali związku, S. poparł starania o połączenie w sierpniu 1925 warszawskiego oddziału z pozostającym pod wpływem PPS Związku Robotników Budowlanych (ZRB) w Krakowie. Podczas IV Zjazdu ZRB (6–7 III 1926 w Krakowie) nie zdołał przeforsować wniosku o utworzenie specjalnego komitetu ds. bezrobotnych, ale wszedł do Zarządu Centralnego ZRB. W związku z zawieszeniem po przewrocie majowym (12–15 V 1926) warszawskiego oddziału ZRB, założył w Warszawie, w porozumieniu z centralnym oddziałem zawodowym KC KPP, nowy związek robotników budowlanych, a wiosną 1927 doprowadził do jego połączenia z Żydowskim Związkiem Zawodowym Mularzy oraz ze Związkiem Robotników Przemysłu Drzewnego. W czerwcu t.r. współorganizował pierwszy wspólny strajk robotników budowlanych i drzewnych w Warszawie. Podejrzewany o współpracę z centralnym wydz. wojskowym KC KPP, został 13 VII aresztowany, wraz z faktycznie w nim działającym synem Czesławem i zięciem Leonem Turkowskim; z braku dowodów winy zwolniono go po kilku tygodniach.
W wyborach sejmowych 4 III 1928 kandydował S. z komunistycznej listy p.n. Blok Jedności Robotniczo-Chłopskiej w okręgu wyborczym nr 1 na m. stoł. Warszawę i obok Adolfa Warszawskiego (Warskiego) zdobył mandat. Demonstracyjnie wysunięty 27 III t.r. przez Komunistyczną Frakcję Poselską (KFP) w wyborach na marszałka Sejmu, uzyskał tylko trzynaście głosów. W Sejmie zabierał głos jedenaście razy, oskarżając władze państw. o dyktaturę faszystowską oraz prześladowanie więźniów politycznych. Dn. 13 III 1929 protestował przeciw wydaniu przez Sejm władzom prokuratorskim posłów komunistycznych: Henryka Bitnera, Kiryła Walnyckiego i Warskiego. Nadal czynny w pracy związkowej, zorganizował w marcu 1928 na koszt ZRB pogrzeb pięciu murarzy, ofiar katastrofy budowlanej w Warszawie. Był przewodniczącym utworzonego 26 IV t.r. w Warszawie Zarządu Okręgowego oddziałów budowlanych z Warszawy i okolic. Podczas V Zjazdu ZRB w Krakowie (27–9 V) został ponownie wybrany do jego Zarządu Centralnego; wysunął wtedy odrzucone przez Zjazd żądanie przyznania oddziałom większej samodzielności, m.in. w inicjatywie strajkowej. W poł. t.r. był jednym z głównych inicjatorów wszczęcia przez warszawskie związki budowlane akcji przeciw zagrożeniu ośmiogodzinnego dnia pracy. Obwiniany w styczniu 1929 przez frakcję komunistyczną warszawskiego ZRB o spowodowanie oderwania się sekcji malarzy, podał się do dymisji z Zarządu Centralnego, ale jego rezygnacji nie przyjęto. Radykalizm S-y doprowadził jednak do usunięcia organizacji warszawskiej z krakowskiej centrali ZRB oraz do zamknięcia tej organizacji przez władze administracyjne. Od poł. r. 1929 zabiegał (zgodnie z dyrektywami Centralnego Wydz. Zawodowego KPP) o legalizację w Łodzi nowej centrali lewicowego ZRB. Z ramienia KPP wszedł w skład Komitetu Organizacyjnego ds. wyjazdu polskiej delegacji robotniczo-chłopskiej do ZSRR. Dn. 20 lub 21 VII t.r. w imieniu KFP, której okresowo przewodniczył, wygłosił przemówienie powitalne na Pierwszym Krajowym Zjeździe PPS-Lewicy w Warszawie. Od stycznia 1930 toczyło się przeciw niemu kolejne dochodzenie prokuratorskie.
Obawiając się aresztowania S-y (po rozwiązaniu Sejmu 30 VIII 1930), kierownictwo KPP nakazało mu opuszczenie Polski. Nie później niż we wrześniu t.r. wyjechał S. pod nazwiskiem Borkowski do Niemiec, a następnie Francji, gdzie w kontakcie z Francuską Partią Komunistyczną występował przez kilka miesięcy na wiecach i zebraniach polskich górników. W wyborach do Sejmu z 16 XI (tzw. brzeskich) startował z ramienia KPP z listy Bloku Jedności Robotniczo-Chłopskiej w Poznaniu. Nie otrzymawszy zgody na pozostanie we Francji, przyjechał (25 XII) wraz z żoną do Moskwy. Został członkiem komitetu miejskiego Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom (MOPR) i z polecenia jej KC objeżdżał przez pół roku miasta sowieckie, przemawiając na wiecach i zebraniach. Od sierpnia 1931 pracował w Moskwie w przedsiębiorstwach budowlanych, m.in. przy wznoszeniu fabryki łożysk kulkowych, budowie pierwszej linii metra i elektrowni w Nogińsku koło Moskwy. Z rekomendacji sekcji polskiej komitetu wykonawczego Kominternu został w r. 1932 członkiem Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) (WKP). Od października 1933 kierował kadrami w przedsiębiorstwie «Mosnadstroj». Dn. 2 X 1937 został wraz z żoną aresztowany. Oskarżony o szpiegostwo na rzecz Polski i agitację antysowiecką, na mocy decyzji Kolegium NKWD z 28 X 1937 został rozstrzelany.
Żoną S-y była od r. 1901 Franciszka z Pogorzelskich, przybrane nazwisko Borkowska (1884–1937), córka Teofila i Balbiny. Od r. 1918 działała ona w KPRP oraz ZZRPB w Warszawie. Aresztowana za działalność komunistyczną 30 X 1923, została skazana 30 VIII 1924 na półtora roku więzienia. W r. 1928 kandydowała bez powodzenia do Sejmu z listy Bloku Jedności Robotniczo-Chłopskiej. W grudniu t.r. weszła w skład delegacji na plenum KC KPP w Moskwie. Od r. 1930 przebywała z mężem na stałe w Moskwie, gdzie pracowała jako kierowniczka szkoły polskiej w dzielnicy Krasnaja Presnia. Aresztowana z mężem, została rozstrzelana. Córka Janina, pseud. Hanka, przybrane nazwisko Borkowska (1903–1980), była zamężna z Leonem Turkowskim, pseud. Michał (1903–1937), działaczem komunistycznym, w r. 1936 uczestnikiem wojny domowej w Hiszpanii, straconym w Moskwie. Od r. 1922 należała do Związku Młodzieży Komunistycznej, w l. 1925–7 pracowała jako technik wydz. wojskowego Komitetu Warszawskiego KPP. Skierowana w r. 1929 na kurs szkoły partyjnej w Moskwie, została w r. 1931 przyjęta do WKP(b). W l. 1933–6 studiowała na Komunistycznym Uniw. Mniejszości Narodowościowych Zachodu im. Juliana Marchlewskiego w Moskwie, a następnie pracowała w moskiewskim rejonowym komitecie WKP(b). Aresztowana w r. 1937, przebywała do r. 1942 w łagrze temnikowskim (Mordowska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Sowiecka). W r. 1955 wróciła do Polski, wstąpiła do PZPR. Syn Czesław, pseud. Stach (1908–1937), z zawodu ślusarz, był od ok. r. 1925 członkiem Związku Młodzieży Komunistycznej, a od r. 1927 funkcjonariuszem wydz. wojskowego KPP. Za agitację komunistyczną w WP został w r. 1927 uwięziony na Pawiaku. Aresztowany ponownie 26 IX 1930, po zwolnieniu w czerwcu 1933 zbiegł do ZSRR. Tam w r. 1937 został aresztowany i rozstrzelany w Moskwie.
Dn. 21 V 1955 władze ZSRR pośmiertnie zrehabilitowały S-a.
Kto kim był w Drugiej RP?; – Czubiński A., Stański M., Powstanie i działalność PPS Lewicy w Wielkopolsce w latach 1927–1931, „Studia i Mater. do Dziej. Wpol. i Pomorza” T. 6: 1961 z. 2; G a domski B., Konstanty Sypuła, „Biul. Biura Hist. Centr. Rady Związków Zawodowych” 1965 nr 1 s. 72–86; Hass L., Czasopiśmiennictwo polskiego ruchu zawodowego w latach 1918–1938, „Roczn. B. Narod.” T. 10: 1974 s. 155; tenże, Organizacje zawodowe w Polsce 1918–1939, W. 1963 nr 648; Iwański G., Powstanie i działalność Związku Proletariatu Miast i Wsi 1922–1925, W. 1974; Kieszczyński L., Kronika ruchu zawodowego w Polsce 1808–1939, W. 1972; Ludkiewicz S., Uzupełnienia do „Słownika biograficznego polskich komunistów represjonowanych w ZSRR”, „Zesz. Hist.” (Paryż) 1985 nr 73 s. 217; Meglicka M., Prasa Komunistycznej Partii Robotników Polski w latach 1918–1923, W. 1968; Orzechowski I., Kochański A., Zarys dziejów ruchu zawodowego w Królestwie Polskim (1905–1918), W. 1964; Pawłowski I., Polityka i działalność wojskowa KPP 1918–1928, W. 1964 (dot. syna, Czesława i zięcia, Turkowskiego); Polska prasa rewolucyjna 1918–1939, Oprac. M. Krych, W. 1965; Próchnik A., Pierwsze piętnastolecie Polski niepodległej (1918–1933), W. 1957; Radlak B., SDKPiL w latach 1914–1917, W. 1967; – Archiwum Ruchu Robotniczego, Red. F. Tych, W. 1973 I; Budzyńska C., Strzępy rodzinnej sagi, W. 1997; Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, Oprac. T. Cieślak i in., W. 1966 V; Kartki robotniczych wspomnień. Z życia i walki w Wielkopolsce w latach 1918–1945, Oprac. A. Czubiński, M. Olszewski, P. 1972; Krajewski W., Ludzie bliscy, W. 1960 s. 101, 175, 217; Krzemień L., Związek Młodzieży Komunistycznej w Polsce. Pierwsze dziesięciolecie (1918–1928), W. 1972; Lauer-Brand H., Pisma i przemówienia, W. 1970; Posłowie rewolucyjni w Sejmie 1920–1935, Oprac. T. Domaszewski i in., W. 1961; Turkowska-Sypuła J., Rodzina Sypułów, w: Dzieje Woli, Red. J. Kazimierski i in., W. 1974; – Kalendarz Robotniczy na r. 1918, W. 1918 s. 233; „Komun. Inform. Komisariatu Rządu na m. stoł. W.” T. 3: 1993 z. 1; „Kur. Warsz.” 1923 nr 286 (wyd. wieczorne); „Poufny Przegl. Inwigilacyjny PP” 1927 nr 350 poz. 11 (dot. syna, Czesława), 1930 nr 514 poz. 18; „Robotnik” 1923 nr 148, 1924 nr 299, 325; „Robotnik Budowlany” 1921 nr 16; „Sztandar Socjalizmu” 1919 nr 3; „Trybuna Robotn.” (Lw.) 1923 nr 18; „Walka Robotn.” 1922 nr 2; „Z pola walki” 1969 nr 1, 4, 1972 nr 4, 1973 nr 2–3; „Życie Robotnika” (Jednodniówka) 1923 nr 5; – AAN: MSW, sygn. 1145 k. 39, PZPR, Kartoteka Centr., sygn. 299 (dot. córki, Janiny), PZPR sygn. 11779 (dot. Turkowskiego), Więzienie Mokotów t. 784, 2024 (dot. żony, Franciszki); AP w W.: sygn. 274 k. 347, sygn. 307 k. 54, 2432, sygn. 2696 k. 91, sygn. 2794 k. 16, 86, 87, sygn. 4586 k. 91; CAW: Wykazy represjonowanych w ZSRR, t. 154–138; Muz. Niepodległości w W.: Oddz. Pawiak, kartoteka więźniów 1918–39; Urząd Woj. w Kielcach: sygn. 267/I–22 k. 835, sygn. 267/I–25 k. 155, 167a.
Alicja Pacholczykowa