Monti (de Monte, Montio, Montibus) Lodovico (zm. 1570), agent dyplomatyczny królowej Bony i Zygmunta Augusta, sekretarz królewski. Pochodził z włoskiej rodziny szlacheckiej osiadłej w Modenie. Do Polski ściągnięty został prawdopodobnie w latach trzydziestych przez współrodaka – doktora medycyny i sekretarza królewskiego – Giovanni Andrea Valentino. W r. 1535 miał, wraz z Zygmuntem Herbersteinem, posłem króla Ferdynanda I, pośredniczyć w układach małżeńskich królewny Izabelli z następcą tronu sabaudzkiego księciem Ludwikiem. Po śmierci Valentina w r. 1547 M. załatwiał m. in. formalności związane z wykonaniem jego ostatniej woli. Przejął wtedy po nim obowiązki stałego korespondenta dworu w Ferrarze jako «L’ambasciatore estense in Polonia» będąc równocześnie agentem króla Zygmunta Augusta i królowej Bony w tym włoskim księstwie w okresie 1545–60, a może jeszcze dłużej. Na służbę królewską został przyjęty 9 IX 1548 z płacą roczną 150 złp., którą w listopadzie t. r. król podniósł mu do wysokości 200 złp. Początkowo pozostawał M. na usługach królowej Bony, a następnie przeszedł na dwór Zygmunta Augusta. Służył przez 19 lat spełniając rozmaite misje polityczne na dworach książąt włoskich i innych europejskich. Koło r. 1550, a może jeszcze wcześniej został wysłany na dwór Karola V do Hiszpanii i Jana III do Portugalii. W r. 1551 znajdował się już w Krakowie. Był u boku króla podczas choroby i śmierci królowej Barbary Radziwiłłówny. W l. n. parokrotnie przebywał we Włoszech. W l. 1555/6 książę Ferrary Ercole II d’Este polecił mu pertraktować z dworem polskim w sprawie małżeństwa syna jego Cesare z jedną z sióstr królewskich. Mimo iż M. czasami, zwłaszcza na początku swej działalności, nadużywał swoich uprawnień, zarówno Zygmunt August, jak Bona cenili jego zdolności dyplomatyczne, toteż Bona wkrótce po powrocie do Włoch wezwała go do siebie. Nie jest wykluczone, że przybył już do Bari pod koniec 1556 r., był tam w każdym razie w r. 1557. M. doniósł Zygmuntowi Augustowi o śmierci matki listami z 18 i 28 XII 1557 i jemu to król polski przekazał polecenia mające na celu zabezpieczenie odziedziczonych posiadłości włoskich. W nagrodę za oddawane Bonie usługi wyznaczyła mu ona 2 000 dukatów rocznej pensji zagwarantowanych na księstwie Bari. W r. 1562 jest potwierdzona obecność M-ego w Trydencie, gdzie współpracował z ramienia króla z kardynałem Stanisławem Hozjuszem, legatem polskim na soborze. Od chwili śmierci królowej M. spełniał funkcję sekretarza i agenta politycznego Zygmunta Augusta w Neapolu, pobierając 300 dukatów rocznej pensji. Zmarł z końcem 1570 r., ponieważ z początkiem 1571 r. syn jego Francesco, powołując się na zasługi ojca, starał się o służbę w kancelarii króla polskiego.
De Daugnon F., Gli Italiani in Polonia, dal IX secolo al XVII, Crema 1905 II 209; Giannini F., Storia della Polonia e delle sue relazioni con l’Italia, Milano 1916 s. 141; Pociecha W., Arcybiskup gnieźnieński Mikołaj Dzierzgowski, „Nasza Przeszłość” T. 2: 1947 s. 60; tenże, Królowa Bona, P. 1949 II; Wojtyska H. D., Cardinal Hosius legate to the Council of Trent, Rome 1967 s. 222, 314, 315, 317, 320; – Akta podkancl. Krasińskiego, I–III; Mater. do hist. stosunków kult. w XVI w.; Opis 815 rękopisów Bibl. Ord. Krasińskich, W. 1915 nr 206, 221, 222, 618 (Regestr listów i pism M-ego sekretarza i agenta Zygmunta Augusta w Modenie), Bibl. Ord. Krasińskich, t. 23–9; Przezdziecki, Jagiellonki, I 265, V 201; Zbiór pamiętników historycznych o dawnej Polsce, W. 1872 I 466, 476; – AGAD: ASK, Rach. król., t. 110 s. 860v., t. 156 s. 164v., t. 157 s. 23v., 25, 26, t. 158 s. 87, 145v., 139v., t. 162 a. s. 22, 25v., 82, Księgi asygnat rkp. 1 s. 234, Arch. Zamoyskich, rkp. 2873 nr 43, 47; B. Czart.: rkp. IV 56 nr 41, IV 1574 s. 4, 9, 10, 11, 13, 17, 21, 37, 49, 53, 54, 57, 137, 155, 159, 163, 169; B. Ossol.: rkp. 5831 (II), (Korespondencja M-ego); B. PAN w Kr.: Teki Cieszkowskiego, rkp. Modena 1 s. 41, rkp. Parma 1.
Danuta Quirini-Popławska