INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Ludwik Szymon Gutakowski     
Biogram został opublikowany w latach 1960-1961 w IX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Gutakowski Ludwik Szymon h. Gutak (1738–1811), szambelan król., konsyliarz Rady Nieustającej, poseł sejmowy, członek Rady Najwyższej Narodowej, prezes Rady Stanu i Ministrów, prezes senatu, wolnomularz. Ur. 28 X w Kierogaliszkach w woj. trockim, syn Benedykta, podczaszego witebskiego, i Eufrozyny Wilgierdówny, cześnikówny żmudzkiej. Kształcił się w pijarskiej szkole w Szczuczynie w woj. wileńskim, potem w Collegium Nobilium w Warszawie. Po powrocie na Litwę w r. 1756 zdobywał znajomość prawa krajowego w Trybunale Wileńskim. W r. 1762 dla dokończenia edukacji wyjechał razem z Hieronimem Sanguszką do Paryża. Wracając do kraju, zatrzymał się w Dreźnie na dworze Augusta III i uzyskał tam nominację na szambelana. Po śmierci Sasa rodzina Gutakowskiego głosowała za Stanisławem Poniatowskim i G., jako szambelan króla, zamieszkał na zamku warszawskim. W r. 1771 wyjechał ponownie za granicę. Kilka miesięcy spędził w Londynie, gdzie żywo interesował się parlamentaryzmem angielskim. Następnie dwukrotnie wyjeżdżał do Petersburga: w r. 1773 z polecenia króla w sprawie dochodów z majątków utraconych na rzecz Rosji w pierwszym rozbiorze, a w r. 1775 jako delegat guberni mohylewskiej w sprawie zmniejszenia podatków. W t. r. został powołany w charakterze asesora do królewskich sądów zadwornych, a w trzy lata później, w r. 1778 wszedł do Rady Nieustającej jako konsyliarz, pracując naprzód w departamencie policji, a w r. 1779 przeniesiony został do departamentu sprawiedliwości. W r. 1779 pełnił zastępczo w Radzie obowiązki marszałka. W r. 1780 wybrany został deputatem do Trybunału Litewskiego.

Zainteresowany hasłami wolnomularstwa, wprowadzony został w r. 1781 do loży wolnomularskiej grodzieńskiej Szczęśliwe Oswobodzenie, a w dwa lata później był deputowanym loży warszawskiej Świątynia Izis do Wielkiego Wschodu Narodowego. Od grudnia 1786 r. piastował godność namiestnika W. Mistrza na terenie Litwy, założył również w Krakowie lożę pod nazwą Przesąd Zwyciężony. W r. 1786 wyjechał do Rzymu, skąd powrócił pod koniec t. r. W r. 1787 zawarł związek małżeński z Teresą Sobolewską, córką kasztelana warszawskiego.

W skład Sejmu Czteroletniego wszedł G. jako poseł z pow. orszańskiego. W pracach sejmowych wykazał dużą aktywność i wyróżnił się wśród posłów i projektodawców w grupie związanej z królem. Początkowo lawirował między popieraniem stanowiska króla a posłuszeństwem wobec instrukcji poselskiej. Tak też na sesji sejmowej 13 X 1788 r. wypowiedział się za przyznaniem królowi prawa komendy nad wojskiem, a 3 XI głosował za obaleniem departamentu wojskowego, a ustanowieniem komisji. Na sesjach sejmowych przemawiał za wprowadzeniem dziedziczności tronu, za ścisłym ograniczeniem króla w prawie łaski (27 V 1791), za zjednoczeniem komisji skarbowej koronnej i litewskiej (15 IX 1791). Ten ostatni projekt cofnął jednak G. później na naleganie posłów litewskich. Kiedy pod obrady weszła sprawa prorogacji Sejmu, G. opowiedział się za nią. W grudniu 1789 r. wszedł do deputacji wyznaczonej w celu rozpatrzenia sprawy miejskiej, a w marcu 1790 r. powołany został do pracy w deputacjach: podatkowej, wojskowej oraz greko-orientalnej i dysydenckiej. Trudno określić, kiedy G., związany niewątpliwie ze Stanisławem Augustem, wszedł w bliższe stosunki z twórcami Konstytucji 3 Maja. Udział w deputacji przygotowującej projekt o sejmikach, przyjęcie prawa miejskiego w dniu 29 IV 1791 r. oraz obecność w pracach Tow. Przyjaciół Konstytucji świadczą o pozyskaniu G-ego dla sprawy konstytucji. W uznaniu zasług otrzymał G. 18 V 1791 r. stanowisko wielkiego podkomorzego i Order Orła Białego, a w listopadzie t. r. mianowany został komisarzem Komisji Edukacji Narodowej. W kwietniu 1792 r., w czasie obchodu rocznicy Konstytucji 3 Maja, G. był współorganizatorem uroczystości. W czasie sejmu w r. 1790 zmarła żona G-ego zostawiając dwoje dzieci: córkę, Gabrielę, i syna, Wacława, późniejszego adiutanta Aleksandra I.

Po przystąpieniu króla do Targowicy G. podpisał akces 4 IX 1792 r. i wyjechał z Warszawy do swojego majątku Trąbki, w ziemi gostyńskiej. Sąd konfederacki odgrażał się podobno zapozwaniem G-ego za to, że zbiera u siebie młodych posłów. Nie mogli mu jednak szkodzić, gdyż G. miał w Targowicy możnych protektorów, jak Kossakowscy i Zabiełło na Litwie, a także chroniła go osoba króla, z którym był w stałym kontakcie. Na zimę wyjeżdżał zwykle do Warszawy, gdzie na Grzybowie miał własny dworek nabyty od Adama Ponińskiego za 100 000 złp. R. 1794 spędzał G. w Warszawie, lecz na wieść o marszu Madalińskiego wyjechał do Kampinosu, starostwa położonego w ziemi sochaczewskiej. 19 III został aresztowany i przesłuchany przez Igelströma. Przesłuchanie miało charakter raczej ostrzegawczy i G. wrócił na wieś. Tam też dowiedział się o wybuchu insurekcji. Po przybyciu do Warszawy proponowano mu miejsce w Radzie Zastępczej Tymczasowej, lecz stanowiska tego nie przyjął. W swoim pamiętniku ostro krytykował wypadki 28 VI i samego Kołłątaja. Dopiero w październiku wszedł do Rady Najwyższej Narodowej jako zastępca do wydziału skarbowego. W swoim dzienniczku tak napisał: «Przed wyjazdem pod Maciejowice Kościuszko mówił mi, żebym wszedł w Radę Najwyższą. Udałem się tam i przysiągłem w pierwszych dniach Octobra. Przez wzgląd na króla, pisałem do niego, jak mi w tem radzi. Odpowiedział król, że życzy, abym to przyjął, czego odmówić nie mogę» (s. 82). 26 X G. wszedł w skład delegacji mającej za zadanie ustalenie płac inspektorów i oficjalistów skarbowych. Po klęsce maciejowickiej zadaniem G-ego było ratowanie kursu asygnat. Wskazuje to, że był cenionym patriotą w sferach prawicy powstańczej. Złożył wówczas jako zabezpieczenie oprócz 7 800 złp. wszystkie swoje i żony srebra, aby zapobiec niedostatkowi żywności, której nie można było dostać za pieniądze papierowe. Po opanowaniu Warszawy przez Rosjan, jako prezes dyrekcji lazaretowej, opiekował się chorymi i rannymi. W r. 1795 sprzedał swoje dobra dziedziczne na Litwie, a nabył majątki Górę i Nowy Dwór pod Warszawą i poświęcił się gospodarstwu. W r. 1799 wszedł powtórnie w związki małżeńskie z siostrą swej żony, Marianną, wdową po Józefie Zabielle, łowczym W. Ks. Litewskiego.

W r. 1800 powołano G-ego jako jednego z założycieli Tow. Przyjaciół Nauk w Warszawie. Na posiedzeniu Towarzystwa w r. 1807 przedstawił G. Plan historii nowszej Polski, zawierający opis przeżyć autora pod zaborem pruskim w l. 1796–1805. Interesował się wówczas żywo sprawami nauki, sprowadził z Paryża atlas Mentella, kompletował encyklopedię. Równocześnie informował się o cenach ziemi pod Paryżem, nosząc się z zamiarem przeniesienia do Francji.

Wypadki polityczne spowodowały jednak, że G. porzucił myśl wyjazdu i powrócił do czynnego życia politycznego. Jeszcze w listopadzie 1806 r., jako najstarszy wiekiem poseł Sejmu Czteroletniego, witał G. wjeżdżającego do Warszawy Joachima Murata ks. Bergu, przygotowującego miasto do przyjęcia Napoleona. Dekretem z 5 XII został zniesiony rząd pruski, a na jego miejsce utworzona Najwyższa Izba Wojenna i Administracyjna z prezesem G-m na czele. Wraz z gen. Gorzeńskim, F. Łubieńskim i A. Potockim G. wybrany został do deputacji, która witała Napoleona w Poznaniu. 14 I 1807 r. wszedł w skład utworzonej przez Napoleona siedmioosobowej Komisji Rządzącej i powierzono mu wydział skarbowy. Występował wtedy przeciw projektowanej przez Łubieńskiego organizacji sądownictwa niższego na wzór francuski. Wraz z Komisją przybył na wezwanie Napoleona do Drezna 20 VII 1807 r., gdzie członkowie Komisji podpisali przeznaczoną dla Księstwa Warszawskiego konstytucję. Komisja Rządowa opuściła Drezno 3 VIII, pozostawiając przy królu saskim G-ego i S. Potockiego, w celu utrzymywania korespondencji z Komisją oraz informowania króla o sprawach warszawskich. Wyznaczony w zastępstwie chorego Małachowskiego do odebrania Księstwa Warszawskiego w imieniu króla saskiego z rąk intendenta generalnego, Daru, G. czynił zarazem starania o pozyskanie dla Księstwa dogodniejszych warunków likwidacji z Francją i o wyznaczenie drogi handlowej między Warszawą a Dreznem. Po zlikwidowaniu Komisji Rządzącej powołano na jej miejsce Radę Ministrów i Radę Stanu z prezesem Małachowskim na czele. Po zrzeczeniu się tej godności przez Małachowskiego, Fryderyk August powierzył ją 14 XII 1807 r. G-emu. Przy urządzaniu Księstwa były do przezwyciężenia ogromne trudności i kłopoty. 70-letni prezes, należący wśród ówczesnych polityków do ludzi drugorzędnych, nie potrafił sobie z nimi poradzić, toteż nawet Fryderyk August na obradach Rady Stanu napomniał G-ego, aby wreszcie zajął się organizacją rządu. Równocześnie jednak G. skarżył się w swoim dzienniczku, że w sprawach państwowych «nie byłem i razu pytany» (s. 100) przez Fryderyka Augusta. W listopadzie 1808 r. zrezygnował G. z prezesury, w marcu 1809 r. przeszedł do senatu z rangą drugiego wojewody, a po śmierci Małachowskiego otrzymał w grudniu t. r. nominację na prezesa senatu. To honorowe stanowisko pociągnęło G-ego do innych prac.

Już od r. 1800 myślał G. o utworzeniu Tow. Rolniczego, nawet wysłał odpowiedni projekt do zatwierdzenia do Berlina, ale bez rezultatu W swoim majątku w Górze starał się prowadzić nowoczesne gospodarstwo i wspólnie z sąsiadem swoim, Trębickim z Łomny, dążył do doskonalenia rolnictwa. W r. 1810 G. wniósł do Tow. Przyjaciół Nauk projekt utworzenia w ramach Towarzystwa specjalnego działu rolniczego, do którego należałoby zaprosić w charakterze współpracowników poważniejszych ziemian. W kwietniu t. r. powstało w Warszawie Tow. Gospodarczo-Rolnicze zajmujące się zagadnieniami polepszenia rolnictwa i gospodarstwa krajowego, a zwłaszcza rozwojem handlu wewnętrznego. Prezesem Towarzystwa został G. Od pierwszych chwil istnienia Towarzystwa G. zwracał się z zachętą do czynów, wskazywał przykład Bawarii, podnosił znaczenie praktycznej działalności Towarzystwa. 25 VII 1810 r. bardzo czynnie pomagał w organizowaniu zjazdu w Łomnej. Prace w Towarzystwie wypełniały ostatni okres życia G-ego bardziej niż urzędowa funkcja w senacie. Po wskrzeszeniu wolnomularstwa 21 VI 1810 r. został G. obrany W. Mistrzem i przeprowadził skuteczną walkę z lożami niemieckimi, pozostałymi na obszarze Księstwa po okupacji pruskiej.

G. zmarł nagle 1 XII 1811 r., zwłoki jego zostały złożone w podziemiach kościoła Św. Krzyża w Warszawie, obok trumny Stanisława Małachowskiego.

 

Portret pędzla Bacciarellego, reprod.: Machalski E., G. prezes Rady Stanu i Ministrów, Dubno 1938; – Enc. Org.; W. Enc. Ilustr.; – Dihm J., Trzeci Maj, Kr. 1932 s. 18; Falkowski J., Obrazy z życia kilku ostatnich pokoleń w Polsce, P. 1877 I 303, II 90; Grabski W., Historia Tow. Rolniczego 1858–1861, W. 1904 I; Grodek A., Pieniądze papierowe podczas insurekcji 1794 r., „Rocz. B. Wyższej Szkoły Handlowej w W.” R. 4: 1927 s. 108; Kraushar A., Tow. Królewskie Przyjaciół Nauk 1800–32, W. 1901 I 127, 336, II 12, 218; Machalski E., j. w.; Małachowski S., Wolnomularstwo w Księstwie Warszawskim, 1929; Mencel T., Feliks Łubieński minister sprawiedliwości Księstwa Warszawskiego (1758–1844), W. 1952; Michalski J., Z dziejów Tow. Przyjaciół Nauk, W. 1953 s. 49; Rembowski A., Tow. Królewskie Gospodarsko-Rolnicze w Księstwie Warszawskim z r. 1810, „Bibl. Warsz.” 1901 t. 2 s. 122, 127, 129; Smoleński W., Ostatni rok Sejmu Wielkiego, Kr. 1896; tenże, Wybór pism, W. 1954; Suchodolski B., Rola Tow. Warszawskiego Przyjaciół Nauk w rozwoju kultury umysłowej w Polsce, W. 1951 s. 61; Tokarz W., Ostatnie lata Hugona Kołłątaja (1794–1812), Kr. 1905 I 334, II 90; Willaume J., Fryderyk August jako książę warszawski, P. 1939; Załęski S., O masonerii w Polsce, Kr. 1908; – Akta powstania Kościuszki, I–III; Arch. Wybickiego, II; Hakenszmit J. S., Mowa przy obchodzie pamiątki Zmarłego… L. G-ego, Lublin 17 m. XI R. P. S. 5812; Posiedzenie nadzwyczajne W. W. N. w celu uczczenia pamiątki przeniesienia do wieczności w dn. 1 gr. 1811… L. G-ego; Śpiew z okoliczności wyboru… exekwowany dnia 30 m. XI R. P. 5810; Z dzienniczka L. G-ego prezesa za czasów Księstwa Warszawskiego, „Przegl. Pol.” T. 73 s. 578–602, T. 74 s. 82–108; – AGAD: Arch. Publiczne Potockich vol. nr 109, Akta Rady Stanu Ks. Warsz. nr 59a; – Materiałów dotyczących działalności masońskiej G-ego dostarczył S. Małachowski-Łempicki.

Irena Homola

 

 
 

Powiązane artykuły

 

Księstwo Warszawskie

Po pokonaniu – w grudniu 1805 roku – armii austriacko-rosyjskiej pod Austerlitz (Sławkowo na Morawach) cesarz Napoleon I zawarł pośpiesznie pokój z Austrią, rezygnując z kontynuowania......
 

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

Collegium Nobilium w Warszawie, Rada Nieustająca, działalność wolnomularska, Zamek Królewski w Warszawie, konfederacja targowicka 1792, Rada Stanu Księstwa Warszawskiego, Komisja Rządząca Księstwa Warszawskiego, Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Warszawie, konstytucja Księstwa Warszawskiego 1807, kościół Św. Krzyża w Warszawie, rodzeństwo - 2 (w tym brat), loża "Świątynia Izis", loża "Przesąd Zwyciężony", Rada Najwyższa Narodowa, opieka nad rannymi żołnierzami, dary na powstanie kościuszkowskie, sądy zadworne koronne, Komisja Edukacji Narodowej, Trybunał Litewski, senat Księstwa Warszawskiego, Order Legii Honoru (Napoleon), sprzedaż dóbr, osoby z dzieł Bacciarellego, rezygnacja z urzędu, posiadanie dworku w Warszawie, poparcie dla Konstytucji 3 Maja, posłowanie z Pow. Orszańskiego, dzieci - 4 (w tym 2 synów), podkomorstwo litewskie, Order Św. Stanisława (I RP), areszt rosyjski XVIII w., Sejm 1788 Wielki, Czteroletni, podróże edukacyjne po Europie XVIII w., zięć - rycerz Zakonu Maltańskiego, syn - adiutant cara, tworzenie lóż wolnomularskich, konsyliarstwo Rady Nieustającej, loża "Wielki Wschód Narodowy", teść - Kasztelan Warszawski, Departament Policji Rady Nieustającej, sprawa dziedziczności tronu, sprawa mieszczan w Rzeczypospolitej, przyjęcie prawa miejskiego Warszawy, Order Orła Białego (Stanisław II August), dobra w Ziemi Gostynińskiej, opieka nad chorymi, małżeństwo z siostrą poprzedniej żony, kolegium pijarskie w Szczuczynie Litewskim, sejmy XVIII w. (4 ćwierć), małżeństwo z wdową XVIII w., matka - córka urzędnika ziemskiego
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Chmura tagów

Postaci powiązane

 

Ludwik Aleksander Ryll

1842-10-16 - 1862-08-26 litograf
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Jakub Dominik Sokołowski

1784 - 1837-02-02
grafik
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.