Snowski Malcher (Melchior) h. Dołęga (zm. 1587), rotmistrz lit., poseł na sejmy, kasztelan witebski. Pochodził z litewskiej rodziny, która pisała się z Grauż (Grawż) i miała wspólne korzenie z Bijutyskimi (Bijuciskimi), a po kądzieli spokrewniona była z Butrymowiczami. Był synem Zygmunta.

Już w r. 1546 wspólnie ze starszym bratem Pawłem oraz braćmi stryjecznymi Mikołajem i Janem Stanisławowiczami Bijutiskimi (Bijuciskimi) pozwał S. przed sąd królewski stolnika lit. Stanisława Kieżgajłę o dobra Szawlany i Miłoszuny na Żmudzi, dawne dziedzictwo Butrymowiczów, które mieli otrzymać po «diadku ich» Mikołaju Stankiewiczu. Najpóźniej od r. 1555 nosił tytuł dworzanina królewskiego. Stosunkowo wysoką pozycję w hierarchii społecznej W. Ks. Lit. zawdzięczał S. zapewne związkom klientalnym z woj. wileńskim i kanclerzem Mikołajem Radziwiłłem «Czarnym» oraz małżeństwu (przed r. 1554) z Barbarą, córką Jana Kłoczki, pochodzącą z rodziny zaliczającej się tradycyjnie do stanu pańskiego. Uczestniczył zapewne w sejmie walnym lit. obradującym w Wilnie w lipcu 1563, niedługo po zdobyciu Połocka przez Iwana Groźnego. Został wówczas wyznaczony przez Zygmunta Augusta jako przedstawiciel «paniąt» w skład poselstwa lit. M. Radziwiłła «Czarnego» do rokowań w sprawie unii z Polską na sejmie kor. 1563/4 w Warszawie. W trakcie realizacji reform ustrojowych na Litwie Zygmunt August, przychylając się do wyboru szlachty nowogródzkiej 30 IV 1565, mianował S-ego pierwszym z kolei sędzią ziemskim nowogródzkim. Wkrótce potem dostał S. nadto nominację na marszałka hospodarskiego; z obu tytułami wymieniony został po raz pierwszy 12 X 1567.

Jednocześnie zaangażował się S. w działalność na polu wojskowym; w końcu 1565 r. wystawiono mu w kancelarii lit. list przypowiedni na zaciąg roty jezdnej liczącej 200 koni. Wraz ze swoją rotą służył S. stosunkowo krótko, może najwyżej dwie ćwierci. Wynikało to niewątpliwie z niedostatku środków finansowych w skarbie publicznym W. Ks. Lit., gdyż nawet w końcu 1567 r. skarb lit. winien był mu z tytułu służby wojskowej sumę 2 tys. kóp gr lit. Dn. 1 XII t.r., podczas wyprawy radoszkowickiej, Zygmunt August zastawił mu na poczet tego długu do czasu wykupienia dzierżawę kureniecką (dzisiaj Wilejka). Na ową wyprawę wystawił S. z dóbr własnych oraz pozostających pod jego opieką stryjecznych bratanków – Seweryna Mikołajewicza i Matysa Janowicza Bijutyskich (Bijuciskich) – poczet prywatny liczący 32 konie, «dobrie osażonych» i 16 drabów z rusznicami, a wystawienie dodatkowych 16 koni i 12 drabów zadeklarował z tytułu pocztu dworzańskiego. W okresie pierwszego bezkrólewia, zapewne w końcu 1573 r., na prośbę Jana Chodkiewicza, star. żmudzkiego oraz administratora i hetmana ziemi inflanckiej, S. wystawił swoim kosztem na obronę Inflant dwie roty – jezdną (200 koni) i pieszą (100 drabów). Sumę 1400 kóp gr lit. należną za ich służbę przez okres jednej ćwierci Henryk Walezy przywilejem z 2 V 1574 zapisał S-emu na dzierżawie kurenieckiej, dołączając do poprzedniej sumy zastawnej Zygmunta Augusta.

Główną domeną S-ego pozostawała wszakże działalność polityczna oraz obowiązki wynikające z pełnionego przezeń urzędu sądowego. Po załamaniu się rokowań w sprawie unii polsko-litewskiej w początkowej fazie sejmu lubelskiego w r. 1569 skierowano do niego w końcu kwietnia list królewski, proponując, aby zgodził się zostać posłem. Na funkcję poselską wybrano go w poł. maja t.r. na sejmiku nowogródzkim i w drugiej części sejmu lubelskiego zaliczał się do najbardziej aktywnych parlamentarzystów lit. Był jednym z deputatów wyznaczonych przez obie strony, którzy 29 VI dokonali ostatecznych uzgodnień treści aktu unii, a następnie zaaprobował ją 1 VII, sygnując dokument własną pieczęcią. Podczas sesji 17 VII t.r. w imieniu posłów lit. oświadczył w senacie, iż Litwini nie przystąpią do omawiania kolejnych kwestii, dopóki nie zostanie rozstrzygnięty po ich myśli problem kompetencji marszałków i innych urzędów lit., wynikający po zawarciu unii z nowej sytuacji ustrojowej. Z kolei 2 VIII zabrał głos w sprawie dla W. Ks. Lit. zasadniczej, mianowicie sposobu dalszej jego obrony przed zagrożeniem moskiewskim. Jego kandydaturę na funkcję poselską z Nowogródka rozważano także przed sejmem 1572 r.

S. angażował się przede wszystkim w czasie dwóch pierwszych bezkrólewi w wydarzenia wewnętrznego życia politycznego Litwy. W październiku 1573 uczestniczył w Wilnie w zjeździe stanów lit., na którym debatowano nad sytuacją kraju wobec odwlekającego się przyjazdu króla elekta Henryka Walezego do Rzpltej. Po sejmie koronacyjnym przebywał, być może, z początkiem maja 1574 na dworze królewskim w Krakowie. Uczestniczył w drugiej elekcji i podpisał proklamację prymasa Jakuba Uchańskiego z 18 XII 1575 o wyborze cesarza Maksymiliana II Habsburga na króla polskiego. Następnie brał zapewne udział w zjeździe stanów lit. (sejmiku generalnym) zwołanym przez Stefana Batorego w poł. lipca 1577 do Wołkowyska. Wyznaczono go wtedy na jednego z trzech głównych «birczych» (poborców), a zarazem szafarzy uchwalonego wówczas poboru przeznaczonego na wojnę z Moskwą. Zapewne jesienią 1579 został mianowany kaszt. witebskim: z tym tytułem występuje po raz pierwszy 4 XII 1579 (następcę jego na urząd sędziego ziemskiego nowogródzkiego Józefa Hołownię mianowano 26 III 1580). W poł. kwietnia 1580 uczestniczył S. w zjeździe wileńskim, na którym Litwini poparli plany Stefana Batorego dotyczące dalszej wojny z Iwanem Groźnym, podejmując decyzję o wystawieniu pocztów prywatnych i zwołaniu służby ziemskiej. Na wyprawę pod Wielkie Łuki wystawił S. własnym kosztem poczet jezdny liczący 100 koni. W r. 1582 został wybrany na marszałka odbywającego się wówczas po raz pierwszy Tryb. Lit. Funkcję marszałka trybunalskiego pełnił także w r. 1583. W l. n. notowane są jego wizyty na dworze królewskim podczas pobytu Stefana Batorego w Wilnie bądź w Grodnie, m.in. 6 IX 1586 podpisał w Grodnie list senatorów do bojarów moskiewskich z propozycją zjazdu na granicy państw. Uczestniczył także w wydarzeniach politycznych na początku bezkrólewia po śmierci Stefana Batorego, mianowicie w konwokacji senatorów lit., odbywającej się w Grodnie od 6 do 10 I 1587 oraz w zjeździe senatorskim w Nowogródku, gdzie Liwini podejmowali w poł. marcu t.r. poselstwo moskiewskie J. Rżewskiego.

Wspólnie z bratem Pawłem odziedziczył S. majętności Snów (woj. nowogródzkie) i Graużyszki (Grawżyszki) w pow. oszmiańskim. W grudniu 1562 dokonali oni podziału dóbr snowskich (miasteczko Snów i 6 siół), równocześnie przeprowadzili pomiar włóczny gruntów i wydzielili 1/8 części tejże majętności dla stryjecznego bratanka Seweryna Bijuciskicgo (Bijuciewskiego). W czerwcu 1554 S. kupił u aptekarza wileńskiego Jana Pigułki dom z placem w Wilnie na Zarzeczu za 70 kóp gr lit., zaś 1 IX 1555 nabył od bojarzyna hospodarskiego Juchna Wańkiewicza za 2 tys. kóp gr lit. majętność Kurzeniecką, zw. także Serweczem, nad rzeką Serweczą. Z kolei 19 V 1580, wspólnie z żoną, zakupił od kniazia Pawła Druckiego Lubeckiego za 2 tys. kóp gr lit. dobra Mały Łuniniec (woj. nowogródzkie) z puszczą nad Prypecią. Posiadał również puszczę wereskowską z siołem Lachowiczami nad Niemnem oraz poddanych danników w Borodziczach i Braszewiczach na Polesiu. Od kaszt. trockiego Krzysztofa Radziwiłła trzymał w zastawie majętność Półbrzeg. Ponadto sprawował opiekę nad dobrami małoletnich bratanków stryjecznych Bijutyskich (Bijuciskich), mianowicie ich cząstkami w Snowi i Graużyszkach oraz majątkiem Bijutyszki (Bijuciszki) w pow. oszmiańskim. Przed r. 1554 S. ożenił się z Barbarą Janówną Kłoczkówną. Obopólnych zapisów majątkowych małżonkowie dokonali 20 VI 1554; żona zapisała mu wówczas dobra Chotenicze na Polesiu, które uzyskała z działu przeprowadzonego z braćmi oraz 2 tys. kóp gr lit. opartych na Krasnym Siele. Spadły na nią również jakieś tytuły prawne do części innych dóbr Kłoczków, mianowicie w Meżyreczu (Międzyrzeczu) i Łyskowie (pow. wołkowyski), które wspólnie z mężem sprzedali woj. połockiemu Mikołajowi Dorohostajskiemu. Do końca życia utrzymał S. dzierżawę kureniecką.

S. był wyznawcą kalwinizmu. Dn. 25 II 1582 świadczył pod donacją kaszt. wileńskiego i kanclerza lit. Eustachego Wołłowicza na szpital i cmentarz ewangelicki w Wilnie. Był także sygnatariuszem listu protestanckich senatorów lit. z 12 VI 1583, w którym obiecano kalwinistom dystryktu krakowskiego wstawić się u Stefana Batorego, aby zapewnił im bezpieczeństwo religijne w sytuacji coraz częstszych ekscesów przeciw różnowiercom w Koronie. Przeznaczył plac z domem przy rynku w Nowogródku na potrzeby swoich współwyznawców: wystawiono na placu zbór ewangelicki (odpowiedniego zapisu urzędowego owej fundacji dokonała przed sądem kapturowym nowogródzkim 8 I 1588 dopiero wdowa po S-m). S. zapisał ponadto w testamencie sumę 1 tys. kóp gr lit. na dzierżawie kurenieckiej dla zboru kalwińskiego w Wilnie. Zmarł w r. 1587, w okresie trzeciego bezkrólewia (jego następca na kaszt. witebskiej mianowany został 6 II 1588).

Z małżeństwa z Barbarą Janówną Kłoczkówną (zm. 1593) S. nie pozostawił potomstwa. Wszystkie dobra odziedziczyła wdowa; w r. 1589, po niekorzystnym dla niej wyroku królewskim, wykupiono od niej dzierżawę kureniecką.

Boniecki, Poczet rodów, 322; Urzędnicy, XI; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit.; – Lappo I. L, Litovskij statut 1588 goda, Kaunas 1934 I; tenże, Velikoje Kniažestvo Litovskoje za vremia ot zaklučenja Ljublinskoj unii do smerti Stefana Batorija (1569–1586), S. Pet. 1901; tenże, Velikoje Kniažestvo Litovskoje vo vtoroj polovine XVI stoletija. Litovsko-russkij povet i jego sejmik, Juriev 1911; Ljubavskij M., Litovsko-russkij sejm, Moskva 1900; Merczyng, Zbory i senatorowie; Pietkiewicz K., Kieżgajłowie i ich latyfundium do połowy XVI wieku, P. 1982 s. 118–19; – Akta Unii; Akty Vil. Archeogr. Kom., III 271–7; Diariusz poselstwa polskiego do Francji po Henryka Walezego w 1573 roku, Wyd. A. Przyboś, R. Żelewski, Wr. 1963; Dnevnik Lublinskogo sejma 1569 goda, S. Pet. 1869; Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo Sprendimai 1583–1655, [Wyd.] B. Raudeliúnas ir A. Baliulis, Vil. 1988; Monumenta Reformationis Polonicae et Lithuanicae, z. 1: Zabytki z wieku XVI, Wil. 1911; Russkaja istoričeskaja biblioteka, T. 33, Pet. 1915 (Perepisy vojska lit.) kol. 463, 590; Script. Rer. Pol., VIII (Arch. Radziwiłłów); Uchańsciana, II (Sinowski); Vol. leg., II 646; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. II suplement 12 c (1), nr 153, 160, 172, ks. 22 s. 807 i n., Dz. V nr 13980 (list z 30 VI 1569), nr 14711, Dz. XV teka 13 plik 1 (bez pag.), Dz. XXIII teka 154 (bez pag.), Arch. Roskie nr 627 (bez pag.), BOZ rkp. 3081 k. 10–15v., Transkrypcje Metr. Lit. nr 216 s. 1200–1202, 1229, nr 217 s. 9, 294–295; AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Arch. Sanguszków nr 38 s. 15–18, 132–133; B. Czart.: rkp. 1352 (Herbarz W. Kojałowicza z r. 1658) s. 296, rkp. 2243 s. 233; B. PAN w Kr.: rkp. 3335 k. 6; Lietuvos Mokslų Akademijos Centrinės bibliotekos rankraštynas w Wil.: F. 16–75 k. 109v., F. 16–76, k. 71; Rossijskaja publičnaja biblioteka w Pet.: Avtografy nr 152 k. 16; Rossijskij gosudarstvennyj archiv drevnich aktov w Moskwie: F. 79 (posolskij prikaz) nr 17 k. 204, F. 389 (Metr. Lit.) nr 34 k. 212v.–217v., 219v.–222, 366–368v., 392v., nr 38 k. 562v., nr 45 k. 120–120v., nr 57 k. 35v.–37, 53–54v., 113v.–115, nr 65 k. 4v., 9, nr 274 k. 182–185, F. 356 opis 2 nr 10 k. 140v.–141v., nr 13 k. 450–452v., 455–461v.; Vilniaus universiteto Mokslinės bibliotekos rankraštynas: F. 4 nr 17–3913–36827 k. 1–10v.

Henryk Lulewicz