Struszyński Marceli (1880–1959), inżynier technolog, chemik, profesor Politechniki Warszawskiej. Ur. 16 I w Winnicy na Podolu, był synem Stefana, robotnika, i Rozalii z Domosławskich.
Osierocony kilka miesięcy po urodzeniu, był S. wychowywany przez kierownika Włościańskiej Kasy Pożyczkowo-Oszczędnościowej w Winnicy. Po ukończeniu tamtejszej szkoły realnej studiował w Inst. Technologicznym w Charkowie i w r. 1903 uzyskał dyplom inżyniera technologa. T.r. przeniósł się do Moskwy, gdzie został kontrolerem celnym w Komitecie Giełdowym; na podstawie badań analitycznych i ekspertyz oceniał tam produkcję wyrobów włókienniczych oraz kwalifikował surowce stosowane w tym przemyśle. Równocześnie od r. 1906 kierował Oddz. Chemiczno-Technologicznym w Chemiczno-Bakteriologicznym Inst. dr. Blumentala, gdzie prowadził także wykłady i ćwiczenia, wykonywał analizy chemiczne, farmaceutyczne i sądowe, badał produkty spożywcze oraz opracowywał sposoby wytwarzania drobnych produktów przemysłu chemicznego. Pracował również w Moskiewskim Inst. Gospodarstwa Wiejskiego (od wiosny 1917 Piotrowska Akad. Roln.), w którym prowadził ćwiczenia z chemicznej analizy jakościowej. Brał udział w życiu moskiewskiej kolonii polskiej, skupionej od r. 1906 wokół Domu Polskiego. Interesując się malarstwem, rzeźbą i architekturą, uczestniczył w wykładach i dyskusjach, m.in. z historykiem architektury Stanisławem Noakowskim i znawcą sztuki Pawłem Ettingerem. Zaprzyjaźnił się też z Wojciechem Świętosławskim, z którym nawiązał współpracę naukową.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w r. 1918 przybył S. pod koniec t.r. do Warszawy i w styczniu 1919 podjął pracę jako chemik analityk w Inst. Przemysłu Fermentacyjnego. W październiku t.r. przeniósł się na Politechn. Warsz., gdzie objął stanowisko asystenta w kierowanej przez Kazimierza Smoleńskiego Katedrze Technologii Chemicznej Ogólnej Organicznej i Technologii Węglowodanów na Wydz. Chemicznym. W okresie 1 I 1920 – 30 IV 1928 pracował tam jako adiunkt. Wykładał chemię analityczną, prowadził ćwiczenia laboratoryjne oraz wykonywał analizy i ekspertyzy, także we współpracy z laboratoriami przemysłowymi. Badał zagadnienia analizy gazów pirogenacyjnych (Ścisłe analizy gazów pirogenacyjnych otrzymywanych w różnych warunkach pirogencji, „Przem. Chem.” 1921 nr 5) oraz składu ekstraktu toluolowego (Badanie tzw. ekstraktu toluolowego, wspólnie z Romualdem Dobrowolskim i Romanem Małachowskim, tamże 1923 nr 7). W l. 1927–32 był równocześnie doradcą w Dep. Ceł oraz członkiem Rady Towaroznawczej przy Min. Skarbu. Dn. 1 III 1928 został naczelnikiem Wydz. (od r. 1931 Oddziału) Chemicznego i kierownikiem Centralnego Laboratorium Chemicznego Państw. Monopolu Spirytusowego oraz kierownikiem Laboratorium Polskiego Monopolu Tytoniowego. Pod jego kierunkiem wykonywano badania specjalne, m.in. oznaczanie aldehydów w spirytusie i nikotyny w dymie papierosowym, oczyszczanie wódki, a także opatentowano sposób otrzymywania nikotyny z odpadków. Od r. 1930 był S. zaprzysiężonym rzeczoznawcą przy Izbie Przemysłowo-Handlowej w Warszawie. Opublikował podręcznik dla studentów Analiza techniczna (W. 1933), który był też wykorzystywany w wielu laboratoriach przemysłowych jako podstawowy poradnik do analizy wody, paliw oraz innych materiałów i produktów.
W grudniu 1933 przeniósł się S. do Inst. Przeciwgazowego, w którym objął kierownictwo Działu Analitycznego; opracowywał tam metody oznaczeń niektórych gazów bojowych, zwłaszcza zawierających arsen. Prowadził też badania nad wykrywaniem w tłuszczach naturalnych tłuszczów uwodornionych, wykorzystując obecność w nich śladów niklu – katalizatora procesów uwodorniania (Wykrywanie śladów niklu w tłuszczach uwodornionych, „Przegl. Chem.” 1935 nr 19, odb. W. 1935). Modyfikując metodę wykrywania śladów niklu w kierunku osiągnięcia bardzo niskich stężeń opracował, cytowaną w światowej literaturze chemicznej, metodę badania tłuszczów. Był też autorem prostej metody Oznaczania ciężarów właściwych cieczy w skali mikro sposobem barwnych smug (tamże 1936 nr 20). W badaniach farb i olejów zastosował destylację z aniliną do oznaczania składników lotnych i opracował prosty sposób ich wydzielania ze skomplikowanej mieszaniny (Oznaczanie zawartości nierozpuszczalnych w wodzie lotnych składników w pokostach, farbach olejnych i innych, tamże). W tym okresie skonstruował mikrobiuretę wagową, łatwą do wyprodukowania i stosowania w laboratorium (Najprostsza mikrobiureta wagowa, tamże). Ogłosił jedną z pierwszych w świecie i pierwszą w Polsce pracę Analiza jakościowa nieorganiczna i organiczna z uwzględnieniem potrzeb towaroznawstwa (W. 1935, wyd. 2 rozszerzone, W. 1939 I–II). Dn. 24 VII 1938 objął jako profesor nadzwycz., choć nie miał doktoratu, nowo utworzoną Katedrę Analizy Technicznej i Towaroznawstwa na Wydz. Chemicznym Politechn. Warsz.; jej utworzenie było realizacją idei S-ego uznania chemii analitycznej za samoistną, ważną w kształceniu chemików, dyscyplinę nauki. W związku z nowym stanowiskiem odszedł we wrześniu 1938 z Inst. Przeciwgazowego. Przez cały okres międzywojenny działał w Komisji Technologii Chemicznej Polskiego Komitetu Normalizacyjnego; był współautorem większości ówczesnych norm chemicznych.
Podczas okupacji niemieckiej przebywał S. w Warszawie i wykładał chemię analityczną w działających oficjalnie Państw. Szkole Chemiczno-Ceramicznej, a następnie w otwartej w r. 1942 Państw. Wyższej Szkole Technicznej. Równocześnie uczestniczył w tajnym nauczaniu Politechn. Warsz. Dla potrzeb AK wykonywał analizy niemieckich materiałów wybuchowych, środków zapalających i zapalników do bomb. W maju 1944 wziął udział w rozszyfrowaniu niemieckiej rakiety «V-2»; analizując płyn znaleziony w jej wnętrzu ustalił, że był to nadtlenek wodoru (perhydrol) o niespotykanym stężeniu 80% (do wojny produkowano najwyżej jego 30% roztwory), służący do napędu pompy turbinowej tłoczącej paliwo. Ustalenia te przyczyniły się do wyjaśnienia tajemnicy niemieckich napędów rakietowych. Podczas powstania warszawskiego 1944 r. przebywał S. poza Warszawą.
Po zakończeniu okupacji niemieckiej wrócił S. w r. 1945 do Warszawy; wziął tam udział w odbudowie i został kierownikiem Zakł. Analitycznego Chemicznego Inst. Badawczego (przekształconego w r. 1947 w Główny Inst. Chemii Przemysłowej, a wkrótce przemianowanego na Inst. Chemii Ogólnej). W r. 1946 wrócił także do pracy naukowo-dydaktycznej na Politechn. Warsz. jako kierownik Katedry Chemii Analitycznej. Opublikował t.r. skrypt Analiza techniczna (Ł.), który w wersji rozszerzonej stał się trzecim tomem kilkakrotnie wznawianego trzytomowego podręcznika Analiza ilościowa i techniczna (W. 1947–50, W. 1952–4, W. 1954–7). Dn. 2 V 1948 został S. mianowany profesorem zwycz. W okresie powojennym prowadził badania zespołowe, dotyczące fotokolorymetrycznego oznaczania śladów żelaza i srebra oraz tlenu w etylenie, a także hydrazydu kwasu izonikotynowego, bezwodnika ftalowego i kwasu chinolinowego; wyniki tych prac publikowano na łamach „Przeglądu Chemicznego”. Dn. 18 VII 1951 otrzymał S. indywidualną Nagrodę Państwową II st. za prace naukowe w dziedzinie chemii analitycznej. W r. 1953 opublikował z Jerzym Minczewskim podręcznik dla techników Analiza techniczna (W. 1953, 1955, 1957). Przygotował do druku kolejne uzupełnione i rozszerzone wydanie swej podstawowej pracy przedwojennej, które ukazało się już po jego śmierci w dwóch odrębnych książkach: Jakościowa analiza nieorganiczna i Jakościowa analiza organiczna (obie W. 1960). Ogół dzieł S-ego był pierwszym w polskiej literaturze naukowej całościowym ujęciem chemii analitycznej, nie mającym także odpowiednika w indywidualnych opracowaniach zagranicznych. S. zmarł 1 IX 1959 w Warszawie, został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kw. 239–3–6). Był odznaczony przed wojną Medalem Niepodległości i Złotym Krzyżem Zasługi, a po wojnie Medalem X-lecia Polski Ludowej (1955), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1955) i Orderem Sztandaru Pracy I kl. (1957).
W małżeństwie z Eugenią Wojciechowską miał S. syna Wacława, pracownika Państw. Zakładów Radiotechnicznych w Warszawie, po r. 1939 zamieszkałego w Anglii.
W r. 1960 imię S-ego nadano kierowanemu niegdyś przez niego Zakł. Analitycznemu Inst. Chemii Ogólnej (obecnie Inst. Chemii Przemysłowej im. prof. Ignacego Mościckiego).
Bibliografia publikacji pracowników Politechniki Warszawskiej 1944–1974. Cz. 1 Wydział Chemiczny, W. 1975; Jankowerny W., Jasińska M., Bibliografia publikacji pracowników Politechniki Warszawskiej 1915–1965, W. 1972; Nagrody państwowe w latach 1948–1980. Informator, Oprac. J. Adamowiczowa, Wr. 1983; Wykaz zmarłych profesorów Politechniki Warszawskiej, W. 1984; – Kazimierska J., Szkolnictwo warszawskie w latach 1939–1945, W. 1980; Piłatowicz J., Profesorowie Politechniki Warszawskiej w dwudziestoleciu międzywojennym, W. 1999 (fot.); Politechn. Warsz. 1915–65; Politechnika Warszawska 1915–1925. Księga pamiątkowa, Red. L. Staniewicz, W. 1925; 75 lat Instytutu Chemii Przemysłowej im. prof. Ignacego Mościckiego, W. 1997 s. 52, 289; 150 lat wyższego szkolnictwa technicznego w Warszawie 1826–1976, W. 1979; Wojewódzki M., Akcja V-1, V-2, W. 1984; Zarys dziejów nauk przyrodniczych w Polsce, Red. K. Maślankiewicz, W. 1983; – Politechnika Warszawska 1939–1945. Wspomnienia pracowników i studentów, W. 1990; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Chemia Analityczna” T. 4: 1959 z. 4 s. 667–74 (J. Minczewski, częściowa bibliogr., fot.), „Przem. Chem.” T. 38: 1959 nr 12 s. 716–18 (Z. Łada, częściowa bibliogr., fot.), „Trybuna Ludu” 1959 nr 244, „Wiad. Chem.” R. 14: 1960 z. 5 s. 267–72 (W. Świętosławski, fot.), „Życie Warszawy” 1959 nr 211, 212; – AAN: Komitet Nagród Państw., sygn. 104, Min.WRiOP, sygn. 5923 (B 14916); Arch. Politechn. Warsz.: sygn. 29 (akta S-ego); B. Główna Politechn. Warsz.: Pracownia Hist., Sielecka K., Marceli Struszyński (1880–1959) – sylwetki profesorów Politechniki Warszawskiej.
Józef Piłatowicz