Sobolewski-Cyrus (Cyrus-Sobolewski) Marian (1885–1945?), publicysta, kompozytor, pedagog. Ur. 8 XII (18 XII) w Krakowie, był synem Feliksa, ziemianina, podpułkownika w armii austro-węgierskiej, i Marii z Bzowskich.
S.-C. uczył się w gimnazjum w Wiedniu, po czym uczęszczał od r. 1906 na UJ w Krakowie. Po uzyskaniu w r. 1910 doktoratu na Wydz. Prawa i Administracji UJ studiował kompozycję w Konserwatorium Krakowskim w klasie Władysława Żeleńskiego. W l. 1914–21 był krytykiem muzycznym krakowskiego „Zdroju” oraz lwowskiej „Gazety Narodowej”. W r. 1920 ochotniczo wstąpił do armii polskiej; za udział w wojnie polsko-sowieckiej odznaczony został Medalem za Wojnę. Po zakończeniu działań wojennych był (od r. 1922) wiceprezesem Urzędu Kontroli Państwa w Katowicach.
Prawdziwą pasją S-ego-C-a była muzyka. W r. 1907 skomponował swój pierwszy utwór – Trio nr 1, a później m.in. Sonatę na skrzypce i fortepian (1908), Kwartet smyczkowy (1909), Mazur na orkiestrę (1911), „Z mojego życia” – poemat symfoniczny (1923) i – jeden ze swoich najlepszych utworów – Préambule (1924). W r. 1924 opublikował pracę Instrumentacja. Zasady i rozważania (rkp. w B. Jag.: sygn. 8765), pierwszy tego rodzaju podręcznik w Polsce. We wstępie Zdzisław Jachimecki zauważył, że choć autor z wykształcenia nie jest dyrygentem ani teoretykiem, to «rozporządza imponującym zasobem wiedzy specjalnej». Kiedy w r. 1929 powstało Śląskie Konserwatorium Muzyczne w Katowicach, S.-C. otrzymał nominację na profesora tej uczelni. Wykładał instrumentację i akustykę. Przygotowywał wówczas podręcznik pt. «Instrumentoznawstwo», ale losy tej pracy są nieznane. Zajęcia dydaktyczne prowadził ponadto od r. 1932 w Wojskowej Szkole Muzycznej, działającej przy Konserwatorium, oraz w chorzowskim ognisku metodycznym śpiewu i muzyki, gdzie wprowadzał nowe metody nauczania. Jednym z jego uczniów był Michał Spisak. W l. dwudziestych i trzydziestych pisywał muzyczne sprawozdania i artykuły do „Czasu”, „Nuty Polskiej” (w poł. l. dwudziestych), a w l. 1937–9 do „Śląskich Wiadomości Muzycznych”, będąc również członkiem komitetu redakcyjnego tego pisma. Muzykę popularyzował w pogadankach, m.in. w radio oraz w wykładach organizowanych przez Tow. Muzyczne (od r. 1938) w Domu Powstańca Śląskiego.
W działalności kompozytorskiej S.-C. był kontynuatorem szkoły krakowskiej, w l. trzydziestych zainteresował się neoklasycyzmem. Jego kompozycje charakteryzowała bogata melodyka, wyczucie harmonii tonalnej i rozbudowana kolorystyka. Uprawiał przede wszystkim muzykę instrumentalną. Komponował utwory na orkiestrę, m.in. I Suitę op. 6 (1911), Suitę z utworów fortepianowych Griega, Humoreskę romantyczną (1933), Suitę II (1939), a także utwory kameralne, m.in. Kwartet fortepianowy e-moll (1910), Sonatę na wiolonczelę i fortepian (1912), Sonatę na altówkę i fortepian (1915–17), Kwintet z fletem (1914–20), i wokalne (Pieśni, z. 1 i 2 – 1930, Pieśni, z. 3 i 4 – 1934). Jego Preludia symfonicze «Akwarele» (1936) na koncercie symfonicznym Tow. Muzycznego w Katowicach w czerwcu 1937 zostały przyjęte z «hucznym aplauzem». W l. 1930, 1934–6, 1939 Tow. Muzyczne organizowało koncerty poświęcone jego twórczości, w r. 1935 S.-C. obchodził 25-lecie pracy kompozytorskiej. Jego utwory wielokrotnie wykonywała Orkiestra Wojskowej Szkoły Muzycznej. Nieznane są losy S-ego-C-a w czasie drugiej wojny światowej, wg niepotwierdzonych informacji zmarł w kwietniu lub maju 1945.
S.-C. był żonaty (od 22 VI 1922) z Zofią Rostwo-Suską.
Mała Enc. Muzyki; Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot. portretu S-ego-C-a ); – Aniszczyk A., Sylwetki muzyków śląskich – kompozytorzy. Marian Cyrus-Sobolewski, „Śpiewak” 1938 nr 12 s. 166–7 (fot.); Bauman-Szulakowska J., Polska kultura muzyczna na Śląsku Górnym i Cieszyńskim w latach 1922–1939, Kat. 1994; – „Muzyka” 1924 s. 39–40, 1925 s. 134, 1930 s. 128; „Muzyka Pol.” 1934 s. 78, 254, 1935 s. 92, 1937 s. 136, 305–6, 1938 s. 70, 152, 1939 s. 151, 228, 302, 340, 343; „Przegl. Muzycz.” 1930 nr 5 s. 18; „Śląskie Wiad. Muzycz.” 1938 nr 5 (fot.); – Arch. UJ: SI 184, 185, 193, 194, 521.
Andrzej Jazdon