Stadnicki Michał Jan Nepomucen, w zakonie Michał od św. Józefa Kalasantego h. Śreniawa (1732–1789), pijar, pedagog, historyk. Ur. w październiku w ziemi przemyskiej, był najmłodszym z pięciu synów Józefa Antoniego (zob.), kasztelana bełskiego, i Zofii z Makowieckich h. Pomian, starościanki trembowelskiej i mogilnickiej, bratem Jana, kanonika krakowskiego (zob.).
Po ukończeniu w r. 1747 warszawskiego Collegium Nobilium pijarów S. wstąpił do ich zgromadzenia. W Podolińcu odbył nowicjat (1747/8–1748/9), studia niższe (tzw. humaniora) w seminarium w Rzeszowie (1749/50), filozoficzne – w Międzyrzeczu Koreckim (1752–4). Następnie rozpoczął w Krakowie studia teologiczne (1754/5); kontynuował je w Rzymie (1755–7) i w Paryżu (1757–8). Tam też dodatkowo studiował literaturę antyczną i sztuki piękne. Po powrocie do kraju uczył retoryki w szkołach pijarskich w Warszawie (1758–60) i prowadził w tych latach kronikę, Historia Domus Varsaviensis S.P. Dn. 9 III 1759 wygłosił w kościele dominikanów warszawskich Oratio de laudibus S. Thomae Aquinatis (W. 1760), dedykowaną kanonikowi krakowskiemu Franciszkowi Czernemu-Schwarzenberg. W l. 1760–8 był prefektem Collegium Nobilium; na uroczystą inaugurację nauki we wrześniu 1760 wygłosił mowę Oratio de natura et arte diligenter ad omnem in litteris scientisque profectum adhibenda (W. 1760). W dedykacji dla brata Jana dziękował mu za sfinansowanie studiów zagranicznych.
W czasie prefektury w Collegium Nobilium, zwolniony z obowiązków dydaktycznych, za namową Andrzeja Zamoyskiego, kanclerza w. kor., i króla Stanisława Augusta podjął pracę nad kontynuacją dzieła Marcina Kromera „De origine et rebus gestis Polonorum”. Przed r. 1768, wg świadectwa bp. Józefa Andrzeja Załuskiego, przygotował do druku tom pierwszy, liczący 120 arkuszy tekstu i 13 tablic genealogicznych. Nie został on jednak wydany, rękopis uległ zniszczeniu, a autor zaniechał dalszej pracy nad tym dziełem. Zapewne wiąże się z nią dokonana przez S-ego reedycja traktatu Stanisława Orzechowskiego „Fidelis subditus sive de institutione regia ad Sigismundum Augustum” (W. 1763). W pierwszą rocznicę elekcji Stanisława Augusta S. przygotował mowę, pozytywnie podsumowującą jego roczne panowanie, która ukazała się drukiem w „Excerptum Polonicae Litteraturae” (W. 1766 cz. 3 s. 307–12) Jana Daniela Janockiego.
Od r. 1768 był S. konsultorem polskiej prowincji pijarskiej z siedzibą w Warszawie i Górze, gdzie w l. 1769–72 pełnił także obowiązki przełożonego domu zakonnego. Sądząc z zainteresowań S-ego, poświadczonych kontaktów ze Stanisławem Augustem, za Władysławem Smoleńskim można przypisać mu krypt. M.S., użyty przez jednego z sześciu autorów (obok S-ego należeli tu: Adam Naruszewicz, Walerian Piwnicki, Wincenty Skrzetuski lub Wincenty Sobolewski, Józef Szymanowski, Karol Wyrwicz), członków «Tow. Przyjaciół Kilku», którzy od 18 IV 1771 do 28 III r.n. wydawali tygodniowe pismo historyczne, omawiane przed drukiem na obiadach czwartkowych. Teksty te złożyły się potem na książkę „Historia polityczna państw starożytnych od pewnego towarzystwa napisana” (W. 1772 I), dedykowaną królowi. Krypt. M.S. była tu podpisana rozprawka O zwierzchności w Sycjonie, Argolidzie, Mycenach i Arkadii (s. 305–15). Zapowiedziany 15 IV 1772 w „Suplemencie do Wiadomości Warszawskich” tom drugi „Historii” nie został wydany.
L. 1772–4 spędził S. we Lwowie jako przełożony tamtejszego domu zakonnego; r.n. przebywał u rodziny, choć występował w składzie warszawskiego Collegium Nobilium. W l. 1775–7 był członkiem domu zakonnego w Łukowie, po czym wrócił latem 1777 do Warszawy na stanowisko pierwszego asystenta prowincji. Dn. 20 VIII wygłosił okolicznościowe kazanie na pogrzebie hetmana w. kor. Jana Klemensa Branickiego podczas nabożeństwa w kościele św. św. Piotra i Pawła w Krakowie (druk.: Kr. 1777). Przez osiem lat (1780/1–1788/9) był rektorem Collegium Nobilium w Warszawie; zawiązał wówczas serdeczną przyjaźń z Franciszkiem Karpińskim, który mieszkał w konwikcie jako guwerner Romana Sanguszki. Wg wspomnień Karpińskiego na propozycje króla i prymasa Michała Poniatowskiego, by objął biskupstwo, S. odrzekł: «przysięgłem Bogu być pijarem do śmierci». Satyra bibliograficzna z r. 1784 przypisywała S-emu „Obronę młodych rozwódek”; może wiąże się to z «najtajniejszymi serca […] skrytościami», z których S. zwierzał się Karpińskiemu.
Wizytator KEN Józef Bogucicki wydał po wizycie z 9 IV 1784 jak najlepszą opinię o S-m jako pedagogu, podobnie Karpiński nazywał go «najzacniejszym ze wszech miar księdzem». Spory, dwumilionowy majątek oddał wstępując do zakonu synowcom, sam zastrzegając sobie niewielką dożywotnią pensję, jednak nie otrzymywał jej regularnie. Z prywatnych funduszy S-ego została w r. 1786 przebudowana w stylu klasycystycznym, wg projektu Stanisława Zawadzkiego, barokowa fasada kolegium, wybudowany nowy refektarz i odnowione wnętrze budynku. Dn. 15 I 1789 śmierć przerwała działalność S-ego; do końca roku szkolnego kierował warszawskim kolegium Marcin Eysymont.
Estreicher, XVIII, XXIX; – Bielski, Vita et scripta; Enc. Org., XXIII; Horányi A., Scriptores S.P. Pars 2, Budae 1809; – Stadnicki K., Rodowody domu Stadnickich, Lw. 1857–61, Linie ze Żmigrodu, cz. III dod. 2; Żychliński, III 268; – Bartczakowa A., Collegium Nobilium, W. 1971; Kaleta R., Obiady czwartkowe na dworze Stanisława Augusta, „Warszawa XVIII Wieku” 1973 z. 2; tenże, Oświeceni i sentymentalni, Wr. 1971; Kinowska M., Udział nauczycieli Collegium Nobilium w życiu umysłowym polskiego Oświecenia (1740–1795), Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol., S. A, 1980 z. 15; Kozłowski J., Szkice o dziejach Biblioteki Załuskich, W. 1986; Kurkowski J., Warszawskie czasopisma uczone doby Augusta III, W. 1994; Smoleński W., Towarzystwa naukowe i literackie w Polsce w w. XVIII, „Ateneum” T. 3: 1887 i odb.; Sobol R., Ze studiów nad Karpińskim, Wr. 1967 I; Stasiewicz-Jasiukowa I., Encyklopedia uniwersalna Księcia Biskupa Warmińskiego, W. 1994; – Historia Domus Varsaviensis Scholarum Piarum, Oprac. L. Chmaj, W. 1959; Janocki J. D., Excerptum Polonicae Litteraturae, Wr. 1766 cz. 3 s. 80, 307–12; Karpiński F., Historia mego wieku i ludzi, z którymi żyłem, W. 1987; Korespondencja F. Karpińskiego z lat 1763–1825, „Arch. Liter.” T. 4: 1958; Raporty generalne wizytatorów […] z r. 1784, W. 1911; Załuski J. A., Biblioteka historyków, prawników, polityków, Wyd. J. Muczkowski, Kr. 1832 s. 9, 22; – Arch. Prow. Pijarów w Kr.: Matricula, nr 283 (odpis O. A. Pitali).
Elżbieta Aleksandrowska