Singer Perel, potem Józefa (1879–1955), pielęgniarka, pierwowzór Racheli z „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego. Ur. 19 VIII w Bronowicach Małych koło Krakowa (obecnie dzielnica miasta), była córką Hirsza, karczmarza, i jego drugiej żony Baili z Baderów Gesangowej. Miała brata, Gedalie (ur. 1881).

S. ukończyła szkołę ludową w Bronowicach i szkołę wydziałową w Krakowie. Pomagając w prowadzeniu karczmy, zaczęła poznawać malarzy odwiedzających wieś i wspierać ich finansowo. Uczestniczyła w weselu Lucjana Rydla i Jadwigi Mikołajczykówny (21 XI 1900). Sportretowana została w dramacie S. Wyspiańskiego „Wesele” (1901) jako Rachela (imię to do niej przylgnęło). Odtąd obracała się w kręgu krakowskiej cyganerii, przesiadując w modnych kawiarniach. Była zaprzyjaźniona z rodziną L. Rydla i Włodzimierza Tetmajera. Obiecała ochrzcić się w momencie powstania niepodległej Polski. Zamieszkała w Krakowie przy ul. Floriańskiej 3.

W sierpniu 1914 S. przeszła kurs samarytański połączony z praktyką w Szkole Zawodowej Pielęgniarek Stowarzyszenia P.P. Ekonomek św. Wincentego à Paulo i zgłosiła się jako ochotniczka na sanitariuszkę. Pracowała jako pielęgniarka w Szpitalu Rezerwowym nr 3 w Krakowie (5 IX 1914 – 30 IV 1917), na oddziale chirurgicznym Szpitala Rezerwowego nr 4, a potem nr 1 w Krakowie (15 X 1917 – 23 VI 1918), na oddziale epidemicznym Szpitala Polowego w Złoczowie (czerwiec 1918 – listopad 1919), w końcu jako przełożona pielęgniarek i referentka oświatowa w Szpitalu Polowym Inwalidów w Bronowicach (18 II 1919 – 25 XII 1921). Dn. 5 X 1919 przyjęła chrzest. Przez dwa lata S. pracowała jako referent higieny szkolnej w Kuratorium Okręgu Szkolnego Krakowskiego (1 I 1922 – 31 I 1924). Następnie prowadziła prywatną praktykę pielęgniarską także jako «fizjoterapistka» (masaże, elektryzacje, naświetlanie lampą kwarcową), wykonując zabiegi w domach pacjentów oraz u siebie. Tuż przed wojną przeszła Kurs Ratownictwa Sanitarnego w zakresie obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej.

W czasie drugiej wojny światowej S. ignorowała niemieckie zarządzenia dotyczące Żydów. Dopiero 22 VIII 1942 dzięki pomocy przyjaciół uzyskała kennkartę na fałszywe nazwisko Eugenia Jadwiga Gawlik, wystawioną dzięki dostarczonej przez księży z kościoła Najśw. Marii Panny w Krakowie metryce chrztu zmarłej dziewczyny. Początkowo zameldowana w Bronowicach u Rydlów, wkrótce przeniosła się do Warszawy. Była tu szantażowana przez szmalcownika i musiała zmienić mieszkanie. Po powstaniu warszawskim 1944 r. przeszła przez obóz w Pruszkowie i zatrzymała się na krótko we wsi Moczydło pod Miechowem. Po wojnie zamieszkała ponownie w Krakowie, wspólnie z rodziną aktora Zdzisława Mrożewskiego, u Zdzisława i Heleny Rydlów.

S. mimo iż utożsamiała się z postacią Racheli z „Wesela” (od grającej w teatrze krakowskim Rachelę Heleny Sulimy S. domagała się, aby «paliła na scenie papierosy, bo i ona pali»), była jej zaprzeczeniem: rzeczowa i energiczna, poruszała się «wielkimi krokami jak mężczyzna», gesty miała «ostre, kanciaste», mówiła «głosem tubalnym, męskim, ochrypłym» (Jerzy Zawieyski). «Koścista, niewysoka, z binoklami na nosie, o surowo zaczesanych szpakowatych włosach», najczęściej chodziła w «lnianej bluzie przepasanej wojskowym pasem» (Wisława Szymborska) i długiej spódnicy. Pasjonowała się polityką (otaczała kultem osobę Józefa Piłsudskiego, po wojnie demonstrowała swój antykomunizm). Wbrew opinii Tadeusza Boya Żeleńskiego sugerującej, że stała się «chodzącym cieniem swego literackiego sobowtóra», w kręgu cyganerii ceniona była za inteligencję, prostotę i uczynność. Jako pielęgniarka była «dobra i wyrozumiała, cierpliwa i przejęta swoim zawodem» (Stefan Benedykt). Zmarła 8 VI 1955 w Krakowie. Pochowana została na cmentarzu Rakowickim.

Rodziny S. nie założyła.

S. jako «Rachela z Bronowic» pojawiła się w „Szopce krakowskiej Zielonego Balonika” na r. 1911 Żeleńskiego i Witolda Noskowskiego oraz w szopce Edmunda Biedera „Mobilizacja w Bronowicach” z r. 1914. Jej zachowanie po premierze „Wesela”, będące jakoby powodem rozwodu Singerów, ukazał Roman Brandstaetter w opowiadaniu „Ja jestem Żyd z «Wesela»” („Tyg. Powsz.” 1972 nr 52–3; wyd. osobne, P. 1981). Omawiając je, Witold Kula dopuścił się mistyfikacji, sugerując, że S. miała nieślubne dziecko z Piłsudskim. Wojenne losy S. ukazał Kazimierz Traciewicz w powieści „Jom Kipur” (Kr. 1992). Imieniem Racheli nazwano jedną z ulic w Bronowicach (obecnie dzielnica Krakowa).

Portret przez. Jadwigę Tetmajer-Naimską (1921) w Rydlówce; – Benedykt S., „Siostra Singer” – Rachela z „Wesela” Wyspiańskiego, „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” 1973 nr 193; Brandstaetter R., Ja jestem Żyd z „Wesela” z wielogłosem i dokumentacją na temat „Żyda” i „Racheli”, Kr. 1993 (tamże: Baran B., Plotka i prawda o Racheli; z Listów Józefy Singerówny do Jadwigi i Lucjana Rydlów; Ze wspomnień Heleny z Rydlów Rydlowej); Kula W., Zmartwychwstanie, „Nowe Książki” 1981 nr 21 (toż w: tenże, Wokół historii, W. 1988); Löw R., Znaki obecności, Kr. 1995; Paźniewski W., Pepa, „Res Publica” 1991 nr 2; Polemika na tle wspomnień o Wyspiańskim [list Leokadii Noskowskiej], „Świat” 1932 nr 50; Szymborska W., Lektury nadobowiązkowe, „Życie Liter.” 1981 nr 26 (toż w: tejże, Lektury nadobowiązkowe, Kr. 1992); Traciewicz K., Rachela, „Tyg. Powsz.” 1986 nr 1; Węgrzyniak R., Czy Rachela miała romans z Piłsudskim?, „Res Publica” 1991 nr 6; tenże, Rachela z Bronowie, „Teatr” 1988 nr 1 (fot.); Zawieyski J., Plotka o Racheli, „Twórczość” 1945 nr 1 (toż w: tegoż, Dobrze, że byli, Kr. 1974); Żeleński T. Boy, Plotka o „Weselu” Wyspiańskiego, „Rzeczpospolita” 1922 nr 333–6 (toż w: Boy o Krakowie, Wyd. 2, Kr. 1974, tu karykatura E. Blaszkego z r. 1909); Sawicz, U pierwszej Racheli z „Wesela” Wyspiańskiego. Garść wspomnień znakomitej artystki Heleny Sulimy, „Nasz Przegl.” 1932 nr 329; [Skotnicki J.] Rolicz J., Od „Wesela” do pogrzebu, „Świat” 1932 nr 49; – Paraf. Najśw. Marii Panny w Kr.: Księga ochrzczonych 1914–22 t. 29 s. 88; Dokumenty w zbiorach rodziny Rydlów w Kr.; – Informacje Bogusława Andrzeja Baczyńskiego na podstawie Arch. Narod. w Kr. (Akta metrykalne gminy izraelickiej w Kr.).

Rafał Węgrzyniak