Piotr Wolfram z Krakowa (pisał się też z Wolbromia, ze Lwowa), (zm. 1428), profesor Uniw. Krak., uczestnik soboru w Konstancji, archidiakon krakowski. Był synem mieszczanina Fabiana z Wolbromia lub z Prandocina. W r. 1402 był już plebanem w Prandocinie. W t. r. 20 XI potwierdzony jest na stanowisku pisarza miejskiego we Lwowie; funkcję tę pełnił w l. n. We Lwowie otrzymał altarię Dziesięciu Tysięcy Męczenników w kościele Panny Marii; występował także jako prokurator arcbpa halickiego Jakuba Strzemię i mieszczan lwowskich w sporze z Janem Rusinem, plebanem kościoła Panny Marii. W tej sprawie jeździł do Rzymu w r. 1407, następnie do Przemyśla, a 10 XI t. r. przebywał w Krakowie. W r. 1408 zapisał się na studia prawnicze w uniwersytecie praskim. Zajścia praskie z r. 1409 wygnały go z powrotem do Krakowa, jednak na Uniw. Krak. się nie zapisał. Przypuszcza się (Jadwiga Krzyżaniakowa), że pracował w kancelarii królewskiej za podkanclerstwa Mikołaja Trąby jako zaufany kapelan króla. Otrzymał w tym czasie altarię Św. Feliksa i Adaukta w kościele Św. Barbary w Krakowie (8 XI 1409). Jako kapelan królewski razem z Adamem z Bandkowa (Będkowa) posłował na przełomie r. 1409/10 od króla Władysława Jagiełły do papieża Aleksandra V do Bolonii w sprawach polsko-krzyżackich. W tym czasie zapewne zetknął się ze sprawami soboru pizańskiego i z polskimi jego uczestnikami: Piotrem Wyszem i Eliaszem z Wąwelnicy. Do Krakowa powrócił przed 2 XII 1410, donosząc królowi o zabiegach krzyżackich w Kurii rzymskiej. Dn. 28 VIII 1411 P. podjął na nowo studia prawnicze, tym razem w Padwie, pełniąc pod koniec t. r. funkcję wicerektora studentów zaalpejskich. Studiów jednak nie ukończył; dn. 24 VIII 1412 potwierdzona jest jego obecność w Nowym Mieście Korczynie jako plebana kościoła w Prandocinie. Rychło ponownie wyjechał do Włoch i w Bolonii uzyskał 2 IX 1413 tytuł licencjata dekretów.
Studia prawnicze i misja z r. 1409/10 spowodowały, że w kwietniu 1414, obok Andrzeja Łaskarza z Gosławic, Pawła Włodkowica z Brudzenia, Zawiszy Czarnego, posłował od Władysława Jagiełły do Zygmunta Luksemburskiego do Budy w sprawie wyroku w sporze polsko-krzyżackim. Jeszcze 9 XI 1414 bawił za granicą w ważnych, choć bliżej nie określonych, sprawach wagi państwowej. Ok. r. 1415 został przyjęty do grona profesorów Wydziału Prawa Uniw. Krak. i zaliczony do wybitnych członków («membrum notabile») tego grona. Jako prokurator bpa krakowskiego Wojciecha Jastrzębca wszedł w skład polskiej delegacji na sobór w Konstancji. Z polecenia przewodniczącego delegacji arcbpa gnieźnieńskiego Mikołaja Trąby miał – jak sam pisał – notować ważniejsze, interesujące posłów polskich wydarzenia na soborze. W Konstancji był 5 V 1415. Działał w różnych komisjach soborowych, prowadził notaty, zbierał akta i dekrety soborowe oraz czynił odpisy traktatów. Dn. 7 XI 1415 został przez sobór wyznaczony na kolektora świętopietrza w Polsce. Odegrał ważną rolę w toczącym się przed soborem w r. 1416 procesie polsko-krzyżackim. Dwukrotnie wyjeżdżał do Polski, zabierając pisma soboru nawołujące do zgody i poszanowania zawartego w Paryżu za staraniem Zygmunta Luksemburskiego rozejmu między Polską a Zakonem, skłaniające Polskę do szybkiego przeprowadzenia reformy kościelnej, do akceptacji wyroków wydanych na Jana Wicklefa, Jana Husa i Hieronima z Pragi oraz do zwalczania nadużyć, jakich Kuria rzymska dopuszczała się przy nadawaniu beneficjów. W styczniu 1416 przywiózł do Konstancji przygotowane w kancelarii królewskiej lub w kancelarii Witolda «Propositio Polonorum», które 13 II 1416 wraz z Augustynem z Pizy przedstawił soborowi z wykazem przestępstw i zbrodni Zakonu wobec Polski, Litwy i Żmudzi. W lecie t. r. przywiózł list królewski informujący o zawarciu pokoju z Zakonem, o zabiegach w sprawie chrystianizacji Żmudzi i unii z Kościołem wschodnim. Podobny w treści list przywiózł także od Uniw. Krak., jako oficjalny jego przedstawiciel. Mistrzowie zapewniali, że król będzie szanował rozejm z Zakonem, zawarty na życzenie soboru. Być może, że P. sam redagował oba listy (Jan Fijałek). W obradach soboru uczestniczył w końcu 1416 r. i w r. 1417, odczytując listy nadsyłane z Polski i inne dokumenty. Jako sekretarz Mikołaja Trąby brał udział w konklawe, odczytując przepisy porządkowe.
P. zgromadził bogate beneficja. Przed 19 II 1415 został kantorem kolegiaty wiślickiej. Przez krótki czas posiadał kanonię katedralną poznańską (po powołaniu Andrzeja Łaskarza z Gosławic na biskupa), ale musiał ją opuścić na rzecz Zbigniewa Oleśnickiego. W r. 1417 został polecony przez Mikołaja Trąbę bpowi krakowskiemu Wojciechowi Jastrzębcowi na kanonię krakowską po śmierci Floriana Kurdwanowskiego. Sam też o to usilnie zabiegał w listach do biskupa krakowskiego. Nowo wybrany papież Marcin V w grudniu 1417 mianował P-a kanonikiem krakowskim za rozliczne usługi, wbrew woli Władysława Jagiełły, popierającego swego sekretarza Zbigniewa Oleśnickiego. Dn. 3 I 1418 P. został zatwierdzony przez papieża na stanowisku kolektora świętopietrza z ziem polskich i diecezji chełmińskiej. Odtąd stał się zaufanym powiernikiem papieskim, a wrogiem Zygmunta Luksemburczyka. Na początku 1418 r. otrzymał z łaski Mikołaja Trąby scholasterię gnieźnieńską, a opuścił kantorię wiślicką. Po prawdopodobnym pobycie w Rzymie P. w drugiej połowie 1418 r. powrócił do kraju i ku zadowoleniu Stolicy Apostolskiej gorliwie wypełniał obowiązki kolektora świętopietrza, wiele podróżując po Polsce. Informował Kurię rzymską o sprawach polskich. Jemu przypisywano (Fijałek, Kazimierz Morawski) intrygi w Rzymie przeciwko zatwierdzeniu przez papieża na rzecz Uniw. Krak. nadań króla Władysława Jagiełły. Wobec przeciągania się sprawy król w liście do papieża upomniał się o decyzję, pisząc z pogardą o pewnym Piotrze, człowieku niskiego pochodzenia, który dla osobistego zysku szkodzi dobru publicznemu. Bardziej jest prawdopodobne (Antoni Karbowiak), że owym intrygantem był Piotr z Łęczycy. P. nie był bowiem zainteresowany żadnym z beneficjów, o które chodziło Uniw. Krak., spełniał ważne misje królewskie i był wysoko ceniony w środowisku uniwersyteckim.
W kraju P. nie zaniedbywał powinności wobec kapituł, których był członkiem. Dn. 9 II 1419, wspólnie z Jakubem z Korzkwi, bpem płockim, Andrzejem Łaskarzem z Gosławic, bpem poznańskim, i Daćbogiem, kantorem i kanonikiem płockim, wydał wyrok w sporze między księciem opolskim, bpem włocławskim Janem Kropidło, a jego kapitułą o odbywanie studiów uniwersyteckich przez członków kapituły. Wyrok orzekał, że kanonikom i prałatom odbywającym studia należy płacić podwójne pensje roczne, zachęcając ich tym samym do kształcenia się. Od maja 1419 i w r. 1420 P. uczestniczył, obok Mikołaja Kiczki, archidiakona gnieźnieńskiego, Pawła Włodkowica oraz Mikołaja Trąby, arcbpa gnieźnieńskiego, i innych, w poselstwach i misjach od Władysława Jagiełły do Zygmunta Luksemburskiego do Budy i Wrocławia. Jako delegat kapituły gnieźnieńskiej brał udział w obradach synodów prowincjonalnych, zwołanych przez Mikołaja Trąbę do Wielunia i Kalisza (26 IV 1420) oraz Łęczycy (11 VIII 1422). Był także pełnomocnikiem kapituły na zjazd biskupów w Uniejowie (13 VII 1420). W lipcu 1422 brał udział w procesie polsko-krzyżackim, który toczył się w Gnieźnie i w Poznaniu przed legatem papieskim Antonim Zeno. W t. r., 21 X, P. został desygnowany do zebrania statutów kapituły gnieźnieńskiej. Uczestniczył też na przełomie r. 1422/3 w zarządzaniu częścią archidiecezji gnieźnieńskiej po śmierci Mikołaja Trąby, w przygotowaniu jego pogrzebu oraz w elekcji nowego arcybiskupa.
Kontakty z Kurią rzymską i przesyłane tam informacje naraziły P-a na niełaskę królewską. Prawdopodobnie przed majem 1423 P. wyjechał w związku z tym do Rzymu. Władysław Jagiełło żalił się w listach do papieża, że P. zdradza tajemnice państwowe. Marcin V wystawił P-owi 1 i 15 VI 1423 jak najlepsze świadectwa, zwąc go najgorliwszym sługą króla, przypominając jego zasługi w walce z przeciwnikami króla, Królestwa i Kościoła. Usprawiedliwiony przed królem, P. wrócił do kraju przed 11 V 1424, osiadł w Krakowie i uczestniczył w sprawach kapituły krakowskiej. Sporządził testament, zatwierdzony przez kapitułę gnieźnieńską 29 IV 1426, w którym zapisał dochody z Grotkowa i Jarząbkowic na uposażenie dla ubogich uczniów szkoły katedralnej gnieźnieńskiej. Dn. 18 X 1426 został mianowany przez Wojciecha Jastrzębca członkiem komisji mającej spisać i zbadać cuda dziejące się wokół grobu królowej Jadwigi. Zasiadał w tej komisji obok wybitnych przedstawicieli Uniwersytetu i kleru krakowskiego. Po 18 X 1426, a przed 10 IV 1427 został P. archidiakonem krakowskim po Andrzeju Myszce z Nieprześni, zamieniając z nim scholasterię gnieźnieńską. Na przełomie r. 1427/8 wyjechał jeszcze raz do Rzymu, zapewne z misją od króla Władysława Jagiełły w sprawie nominacji Jana Szafrańca na biskupa włocławskiego. W r. 1428 Benedykt Hesse z Krakowa dziękował P-owi jako archidiakonowi krakowskiemu za dopuszczenie go do wykładów «Sentencji» na Wydziale Teologii Uniw. Krak.
P. dość negatywnie oceniany (K. Morawski i inni), szczególnie za zabieganie o beneficja, był obdarzony dużym zmysłem organizacyjnym, zasłużył się królowi w kilku sprawowanych w jego imieniu poselstwach do papieża i cesarza. W Konstancji zetknął się z ideami nowego ruchu humanistycznego. W listach pełnych humoru popisywał się erudycją humanistyczną, cytując Cycerona, Kwintyliana, Owidiusza, Epikura, powoływał się na autorytet Sokratesa, a przede wszystkim na Franciszka Petrarkę, który był zapewne jego głównym źródłem wiedzy o autorach klasycznych. Jako prawnik działał nie tylko na szerokiej arenie ówczesnego życia politycznego i soborowego, lecz i jako profesor Wydziału Prawa Uniw. Krak. Przygotował P., wspólnie ze Stanisławem ze Skarbimierza, orzeczenie kazuistyczne Utrum absolutio valeat ad cautelam (B. Kapituły w Kr.: rkp. 162). Opracował ponadto zbiór kazań (B. Jag.: rkp. 2459). Obok kazań De tempore et de sanctis zwracają uwagę mowy na cześć nowo wybranych: bpa włocławskiego Jana Pelli (1421) oraz prymasa (być może Wojciecha Jastrzębca), długie kazanie – traktat antyhusycki – Vivamus per eum, kierowane do kleru diecezji gnieźnieńskiej, na temat czterech artykułów praskich, oraz kazanie na uroczystość Zwiastowania Panny Marii, wygłoszone w r. 1424 (B. Uniw. we Wr.: rkp. I Q 87). P. był zamiłowanym bibliofilem. Ze studiów w Bolonii przywiózł 4 kodeksy prawnicze (B. Jag.: rkp. 344, 372, 395, B. Kapituły w Kr.: rkp. 127) oraz w r. 1414 zakupił 2 kodeksy praskie z wykładem teologii moralnej papieża Grzegorza Wielkiego, które podarował kanonikom regularnym kościoła Bożego Ciała na Kazimierzu (B. Jag.: rkp. 1350, 1352). W r. 1415 nabył w Konstancji kodeks z dziełem Hieronima z Montagnone „Compendium moralium notabilium” i kazaniami soborowymi (B. Jag.: rkp. 1596). Był także w posiadaniu kodeksu prawniczo-teologicznego z pismami Piotra z Blois, Jana Gersona, papieża Innocentego III i Mikołaja z Gorran (B. Czart.: rkp. 2008), przepisanego w Gnieźnie w r. 1420. W r. 1423 własnoręcznie sporządził dla siebie odpis dzieł Cycerona (spłonął wraz z Biblioteką Załuskich w Warszawie). P. zmarł w drugiej połowie 1428 r. Anonimowy kaznodzieja wygłosił na jego cześć mowę pośmiertną „Transtulit nos in regnum” (B. Jag.: rkp. 2014). Przepisana ręką Tomasza Strzempińskiego, nie zawiera ona jednak żadnych szczegółów biograficznych. Archidiakonem krakowskim został po nim profesor Uniw. Krak. Andrzej z Kokorzyna.
Enc. Kośc.; Korytkowski, Prałaci gnieźn.; Łętowski, Katalog bpów krak., IV; PSB (Oleśnicki Zbigniew); Catalogus codicum manuscriptorum medii aevi Latinorum qui in Bibliotheca Jagellonica Cracoviae asservantur, Composuerunt S. Włodek, G. Zathey, M. Zwiercan, Wr. 1980 I, II (w druku); Polkowski I., Katalog rękopisów kapitulnych katedry krakowskiej, Kr. 1884; – Abraham W., Udział Polski w Soborze Pizańskim (1409 r.), Rozpr. PAU Wydz. Hist.-Filoz., Kr. 1904 XLVII 141, 147; Dzieje UJ, I; Fijałek J., Mistrz Jakub z Paradyża i Uniwersytet Krakowski w okresie soboru bazylejskiego, Kr. 1900; tenże, Polonia apud Italos scholastica, Kr. 1900 s. 35–44; tenże, Studia do dziejów Uniw. Krak.; Hist. B. Jag., I; Karbowiak A., Dzieje wychowania i szkół w Polsce, Pet. 1903 II; Kowalczyk M., Krakowskie mowy uniwersyteckie z pierwszej połowy XV w., Kr. 1970; Krzyżaniakowa J., Kancelaria królewska Władysława Jagiełły, P. 1972–9 I–II; Markowski M., Poglądy filozoficzne Andrzeja z Kokorzyna, „Studia Mediewistyczne” T. 6: 1964 s. 65, 69, 70, 79; Morawski, Historia UJ; Pieradzka K., Dwie polskie relacje kronikarskie o soborze w Konstancji, w: Mediaevalia. W 50 rocznicę pracy naukowej J. Dąbrowskiego, W. 1960 s. 215–16, 220, 229, 233; Szelińska W., Biblioteki profesorów Uniwersytetu Krakowskiego w XV i początkach XVI wieku, Wr. 1966; taż, Piotr Wolfram profesor Uniwersytetu Krakowskiego i jego nieznany rękopis, „Roczn. Nauk.-Dydaktyczny. Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Kr.” Z. 59, Prace Hist. Nr 8, Kr. 1977 s. 49–58; Wiesiołowski J., Sędziwój z Czechła (1410–1476). Studium z dziejów kultury umysłowej Wielkopolski, „Studia Źródłozn.” T. 9: 1964 s. 77; Wiszniewski, Hist. lit. pol.; Zawadzki R. M., Spuścizna pisarska Stanisława ze Skarbimierza, Kr. 1979; – Acta capitulorum, I–II; Acta graduum academicorum Gymnasii Patavini ab a. MCCCCVI ad a. MCCCCL…collecta ac digesta curantibus C. Zonta et I. Brotto, Patavii 1922 s. 56, 60–2; Akta grodz. i ziem., IV; Album seu matricula Facultatis Iuridicae Universitatis Pragensis, Monumenta Historica Universitatis Carolo-Ferdinandeae Pragensis, Praga 1834 II 116; Cod. epist. saec. XV, I/1, I/2 s. 338, II; Cod. epist. Vitoldi; Cod. Univ. Crac., I; Długosz, Historia, IV 166, 350; Elementa ad Fontium Editiones, I nr 157, 332; Kod. katedry krak., II; Kod. m. Kr., I; Kod. Mpol., IV; Kod Wpol., V; Liber cancellariae Stanislai Ciołek, II, Hrsg. v. J. Caro, Archiv f. Österreich. Gesch., Wien 1871 s. 171–2, 218–19; Lites, II 132–4; Magnum oecumenicum Constantiense concilium de universali Ecclesiae reformatione, unione et fide … opere et labore H. v. der Hardt, Frankfurt 1699 IV 605, 612, 620, 734, 745, 1112, 1198; Mon. Pol. Hist., IV 765; Spis osób dopuszczonych do wykładów i do katedry na Wydziale Teologii Uniwersytetu Krakowskiego w XV wieku, Oprac. M. Markowski, Mater. do hist. filoz. średniowiecznej w Pol., IV 223; Vet. Mon. Pol., II; Zbiór dok. katedry i diec. krak., II 109; – B. Jag.: rkp. 344, 372, 395, 1350, 1352, 1596, 2014, 2459; Arch. Kapituły w Kr.: rkp. 127, 162; B. Uniw. we Wr.: rkp. I Q 87.
Marian Zwiercan